Türkiye’nin Kıbrıs Politikası Üzerine Kuramsal Bir Okuma (2004–2024)

Year 2025, Volume: 7 Issue: 2, 109 - 132

Murat Sarıgözmen

https://doi.org/10.47899/ijss.1703091

Abstract

Bu makale, 2004–2024 döneminde Türkiye’nin Kıbrıs’a yönelik dış politikasını uluslararası ilişkiler kuramları çerçevesinde süreç analizi yöntemiyle incelemektedir. Makalenin temel argümanı, Türkiye’nin söz konusu dönemde dış politikasını şekillendiren faktörlerin realizm, neo-realizm, liberalizm, neo-liberal kurumsalcılık ve sosyal inşacılık teorileriyle açıklanabileceği ve farklı dönemlerde farklı teorilerin öne çıktığıdır. Çalışma, yalnızca söylemleri değil; Annan Planı referandumu, AB müzakere süreci, Doğu Akdeniz enerji krizi, Crans-Montana görüşmeleri ve Maraş açılımı gibi somut dış politika davranışlarını da analiz etmektedir. Federasyon ve iki devletli çözüm modellerinin karşılaştırmalı incelemesi, Türkiye’nin politikalarının zaman içinde liberal işbirliğinden realist güç siyasetine ve son olarak iki devletli çözüm odaklı sosyal inşacı kimlik temelli bir yaklaşıma evrildiğini ortaya koymaktadır. Analiz sonucunda, Türkiye'nin federasyon temelli çözümden uzaklaşarak egemen eşitlik temelinde iki devletli çözüm tezine yönelmesinin uluslararası alanda diplomatik yalnızlığı artırdığı, ancak ulusal çıkar ve güvenlik perspektifinden daha sürdürülebilir bir strateji oluşturduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Ayrıca Türkiye'nin dış politika söylem ve pratiklerindeki dönüşümün, bölgesel ve küresel aktörlerin tutumları ile karşılıklı etkileşim içinde gerçekleştiği vurgulanmaktadır.

Keywords

Kıbrıs Sorunu , Federasyon , İki Devletli Çözüm , Türkiye'nin Dış Politikası , Uluslararası İlişkiler Kuramları

A Theoretical Reading on Türkiye's Cyprus Policy (2004–2024)

Abstract

This article analyses Türkiye's foreign policy towards the Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus (GCASC) in the period 2004-2024 through process analysis within the framework of international relations theories. The main argument of the article is that the factors shaping Türkiye's foreign policy in this period can be explained by the theories of realism, neo-realism, liberalism, neo-liberal institutionalism and social constructionism and that different theories are prominent in different periods. By comparatively analysing the federation and two-state solution models, the study finds that Türkiye’s policies towards the GCASC have evolved over time from liberal cooperation to realist use of force and finally to a social constructionist identity-based discourse focused on a two-state solution. The analysis concludes that Türkiye’s shift away from a federation-based solution and towards a two-state solution on the basis of sovereign equality increases diplomatic isolation in the international arena, but creates a more sustainable strategy from a national interest and security perspective. It is also emphasized that the transformation in Türkiye’s foreign policy discourse has taken place in interaction with the attitudes of regional and global actors.

Keywords

Cyprus Issue , Federation , Two-State Solution , Türkiye's Foreign Policy , International Relations Theories

References

• Al-Jazeera. (2021). Cyprus settlement talks found little common ground: UN chief. Erişim Tarihi: 11 Şubat 2025. https://www.aljazeera.com/news/2021/4/29/cyprus-settlement-talks-found-little-common-ground-un-chief.
• Al-Jazeera. (2023). Ankara slams EU report on Turkey’s membership bid as unjust and biased. Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2025. https://www.aljazeera.com/news/2023/11/9/ankara-slams-eu-report-on-turkeys-membership-bid-as-unjust-and-biased.
• Anadolu Ajansı. (2020). Turkey condemns EU statement on drilling in Eastern Med. Erişim Tarihi: 21 Temmuz 2025. https://www.aa.com.tr/en/europe/turkey-condemns-eu-statement-on-drilling-in-eastern-med/1707486.
• Anadolu Ajansı. (2023). Erdoğan'ın, BM'de KKTC'yi tanıma çağrısı Kıbrıs Türk halkını mutlu etti. Erişim Tarihi: 21 Nisan 2025. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kktc-disisleri-bakani-ertugruloglu-erdoganin-bmde-kktcyi-tanima-cagrisi-kibris-turk-halkini-mutlu-etti/2996355.
• Avrupa Postası. (2021). AB, Kıbrıs'ta iki devletli çözümü asla kabul etmeyecek. Erişim Tarihi: 3 Ocak 2025. https://www.avrupa-postasi.com/ab-kibrista-iki-devletli-cozumu-asla-kabul-etmeyecek.
• Aydın-Düzgit, S. ve Tocci, N. (2015). Turkey and the European Union. London: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-1-137-38732-5.
• BBC News Türkçe. (2021). ABD: Kıbrıs'ta iki bağımsız devletli çözümü reddediyoruz, Biden S-400 yaptırımlarını sürdürmekte kararlı. Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2025. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57885749.
• BBC Türkçe. (2025). BM Genel Sekreteri: Kıbrıs görüşmelerinde 'anlamlı bir ilerleme' kaydedildi. BBC News Türkçe. Erişim Tarihi: 27 Nisan 2025. https://www.bbc.com/turkce/articles/c07z0jm35epo.
• Bianet. (2011). Davutoğlu: 2012'de Kıbrıs Birleşsin. Erişim Tarihi: 9 Mart 2025. https://bianet.org/haber/davutoglu-2012-de-kibris-birlessin-131349.
• Bouris, D., & Kyris, G. (2017). Europeanisation, sovereignty and contested states: The EU in Northern Cyprus and Palestine. The British Journal of Politics and International Relations, 19(4), 755–771. https://doi.org/10.1177/1369148117727534.
• Centre for Eastern Studies (OSW). (2012, June 26). The Cyprus Presidency and Turkey’s relations with the European Union [OSW Commentary]. Erişim Tarihi: 6 Eylül 2025. https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2012-06-26/cyprus-presidency-and-turkeys-relations-european-union.
• Council of the European Union. (2004). Conclusions of the Council of the European Union on Cyprus. https://www.cvce.eu/content/publication/2005/5/6/fd370267-2b0b-4dc7-b7f6-14c9e256336b/publishable_en.pdf.
• Çimen, A. S. (2024). Kıbrıs’ta iki devletli çözüm önerisinin incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(47), 412–446. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1476541.
• Diez, T. (2002). Last exit to paradise? The EU, the Cyprus conflict and the problematic catalytic effect. In The European Union and the Cyprus Conflict: Modern Conflict, Postmodern Union.
• Diez, T. (2005). Constructing the self and changing others: Reconsidering “normative power Europe”. Millennium, 33(3), 613–636.
• Diez ve Tocci. (2013). Cyprus: a conflict at the crossroads.
• Euronews. Cenevre görüşmeleri: KKTC Cumhurbaşkanı. Tatar Kıbrıs'ta çözüm için 6 maddeden oluşan öneri sundu. Erişim Tarihi: 20 Mart 2025. https://tr.euronews.com/2021/04/28/cenevre-gorusmeleri-kktc-cumhurbaskan-tatar-k-br-s-ta-cozum-icin-6-maddeden-olusan-oneri-s.
• European Commission. (t.y). Turkish Cypriot community. Erişim Tarihi: 18 Temmuz 2025. https://cyprus.representation.ec.europa.eu/about-us/turkish-cypriot-community_en.
• European Parliament. (2004). Referendums in Cyprus (E-5-2004-1444). Erişim Tarihi: 22 Temmuz 2025. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-5-2004-1444_EN.html.
• European Parliament. (t.y.). Briefing No 1: Cyprus and the Enlargement of the European Union. Erişim Tarihi: 16 Temmuz 2025. https://www.europarl.europa.eu/enlargement/briefings/pdf/1a1_en.pdf.
• Foreign, Commonwealth & Development Office. (2024). UK–Cyprus joint statement, December 2024. Erişim Tarihi: 20 Temmuz 2025. https://www.gov.uk/government/publications/uk-cyprus-joint-statement/uk-cyprus-joint-statement-december-2024.
• George, A. L., & Bennett, A. (2005). Case studies and theory development in the social sciences. MIT Press.
• Grigoriadis, I. N. (2017). Cyprus Negotiations Thwarted by Issues on Security and Guarantees. SWP Comments, 28. Stiftung Wissenschaft und Politik.
• Gülseven, E. (2020). Identity Contestations in the Turkish Cypriot Community and the Peace Process in Cyprus. Athens Journal of Mediterranean Studies, 6(1), 21–38. https://www.athensjournals.gr/mediterranean/2020-6-1-2-Gulseven.pdf.
• Jamestown Foundation. (2023). Turkey strengthens pivot toward China. Erişim Tarihi: 21 Temmuz 2025. https://jamestown.org/program/turkiye-strengthens-pivot-toward-china.
• Hürriyet. (2014). Cumhurbaşkanı Erdoğan: Tribünde seyirci değiliz. Erişim Tarihi: 8 Şubat 2025. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/cumhurbaskani-erdogan-tribunde-seyirci-degiliz-27122551.
• In-Cyprus. (2025). Russian foreign minister says no 'magic formula' for Cyprus solution. Erişim Tarihi: 25 Ocak 2025. https://in-cyprus.philenews.com/local/russian-foreign-minister-says-no-magic-formula-for-cyprus-solution/.
• Işıksal, H. (2024). The rationale of Turkish Cypriot position on Two State Solution in Cyprus. bilig, no. 109, 1–22. https://doi.org/10.12995/bilig.10901.
• İktisadi Kalkınma Vakfı. (2012). Temmuz-Aralık 2012: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi. https://www.ikv.org.tr/ikv.asp?id=292&lng=tr&ust_id=263.
• İmamoğlu, M. F., & Uygun, A. G. (2021). Türkiye ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Doğu Akdeniz enerji politikalarının neorealist perspektiften karşılaştırmalı analizi. İzmir Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 187–201. https://doi.org/10.47899/ijss.20213208.
• Keohane, R. O. (1984). After hegemony: Cooperation and discord in the world political economy. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Keohane, R. O. ve Nye, J. S. (1977). Power and interdependence: World politics in transition. Boston: Little, Brown.
• Ker-Lindsay, J. (2011). The Cyprus problem: What everyone needs to know. Oxford: Oxford University Press.
• Ker-Lindsay, J. (2015). Engagement without recognition: the limits of diplomatic interaction with contested states. International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), 91(2), 267–285. http://www.jstor.org/stable/24538912.
• KKTC Cumhurbaşkanlığı. (2004). What the world said after the referanda. Erişim Tarihi: 19 Temmuz 2025. https://www.kktcb.org/upload/files/docs/cyprus/What%20the%20World%20said%20After%20the%20Referanda.doc.
• KKTC Cumhurbaşkanlığı (2022). Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, Miçotakis'in ABD Kongresi’ndeki açıklamalarına tepki gösterdi. Erişim Tarihi: 2 Mart 2025. https://kktcb.org/tr/cumhurbaskani-ersin-tatar-micotakisin-abd-kongresindeki-aciklamalarina-tepki-gosterdi-9790.
• KKTC Cumhurbaşkanlığı (2024). Cumhurbaşkanlığı Halk Konseyi bilgilendirme ve istişare toplantısı gerçekleşti. Erişim Tarihi: 21 Ocak 2025. https://kktcb.org/tr/cumhurbaskanligi-halk-konseyi-bilgilendirme-ve-istisare-toplantisi-gerceklesti-12899.
• Koktsidis, P. I., Constantinou, C. M., ve Joseph, J. (2021). Legal and geopolitical aspects of energy development in the Eastern Mediterranean and the EU’s strategic involvement. İçinde: A. Tziampiris & F. Asderaki (Ed.), The new Eastern Mediterranean transformed: Emerging issues and new actors (s. 119–137). Springer Nature Switzerland AG.
• Lacher, H., ve Kaymak, E. (2005). Transforming Identities: Beyond the Politics of Non-Settlement in North Cyprus. Mediterranean Politics, 10(2), 147–167. https://doi.org/10.1080/13629390500124341.
• MEPEI. (2024). Turkey's balancing act: aspirations for great power status. Middle East Policy Institute.
• Mitsotakis, K. (2022). Prime Minister Kyriakos Mitsotakis’ address to the Joint Session of the U.S. Congress. Prime Minister's Office of Greece. Erişim Tarihi: 18 Temmuz 2025. https://www.primeminister.gr/en/2022/05/17/29339.
• Morgenthau, H. J. (1948). Politics among nations: The struggle for power and peace. New York: Alfred A. Knopf.
• Öniş, Z. (2011). Multiple Faces of the “New” Turkish Foreign Policy: Underlying Dynamics and a Critique. Insight Turkey, 13(1), 47–65.
• Republic of Cyprus Ministry of Foreign Affairs. (t.y.). Cyprus Question - Berlin. Erişim Tarihi: 13 Temmuz 2025. http://www.mfa.gov.cy/mfa/Embassies/embassy_berlin.nsf/page14_en/page14_en?OpenDocument.
• Rose, G. (1998). Neoclassical realism and theories of foreign policy. World Politics, 51(1), 144–172. https://doi.org/10.1017/S0043887100007814.
• Rumelili, B. (2004). Constructing identity and relating to difference: Understanding EU’s mode of differentiation. Review of International Studies, 30(1), 27–47. https://doi.org/10.1017/S0260210504005819.
• Sözen, A. (2004). The Cyprus Conflict and the Negotiation Process: An Analysis from a Constructivist Perspective. Cyprus Review, 16(1), 27-46.
• Sözen, A. (2012). Heading Towards the Defining Moment in Cyprus: Public Opinion vs Realities on the Ground. Insight Turkey, 14(1), 109–129.
• Sözen, A. (2013). A Paradigm Shift in Turkish Foreign Policy: Transition and Challenges. Turkish Studies, 11(1), 103–123. https://doi.org/10.1080/14683841003747062.
• Sözen, A., ve Özersay, K. (2007). The Annan Plan: State succession or continuity. Middle Eastern Studies, 43(1), 125–141. https://doi.org/10.1080/00263200601079773.
• Stergiou, A. (2017). Energy security in the Eastern Mediterranean. International Journal of Global Energy Issues, 40(5), 320–334.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1998). Call for peace from the Turkish side / Rauf Denktaş proposes confederation in Cyprus. Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2025. Call for peace from the Turkish side Rauf Denktas Proposes Confederation In Cyprus 31 August 1998 / Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2001). Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı. Erişim Tarihi: 7 Eylül 2025. https://www.ab.gov.tr/_195.html.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2003). Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı. Erişim Tarihi: 7 Eylül 2025. https://www.ab.gov.tr/_196.html.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2005). Ek Protokol ve deklarasyon metni. Erişim Tarihi: 16 Temmuz 2025. https://www.mfa.gov.tr/ek-protokol-ve-deklarasyon-metni.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2006). Kıbrıs Konusunda Türkiye'nin Yeni Açılımı. Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2025. https://www.mfa.gov.tr/kibris-konusunda-turkiye_nin-yeni-acilimi-.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2020). Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu'nun CNN Türk'e verdiği mülakat. Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2025. https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-mevlut-cavusoglu-nun-cnnturk-e-verdigi-mulakat-16-9-2020.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.). Kıbrıs Meselesinin Tarihçesi, BM Müzakerelerinin Başlangıcı. Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025. https://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa.
• Tocci, N. (2007). The EU and conflict resolution: Promoting peace in the backyard. London: Routledge.
• TRT Haber. (2021). Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Maraş’ta yeni bir dönem başlayacak”. Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2025. https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/cumhurbaskani-erdogan-marasta-yeni-bir-donem-baslayacak/60f69cde01a30aac0c267161.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1999). 21. Dönem, 6. Cilt, 34. Birleşim, 1. Oturum: Kıbrıs Barış Harekâtının 25. Yıldönümü Özel Oturumu [PDF]. TBMM Tutanak Dergisi. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d21/c006/tbmm21006034.pdf. Tziarras, Z. (2015). Domestic Transformations and Foreign Policy Change: The Rise of Revisionist Turkey. ResearchGate.
• Ulusoy, K. (2016). Turkey and the Turkish Republic of Northern Cyprus: A Thorny Relationship. Journal of South Asian and Middle Eastern Studies 40(1), 66-79. https://dx.doi.org/10.1353/jsa.2016.0017.
• United Nations. (1992). Set of Ideas on an Overall Framework Agreement on Cyprus (Ghali Set of Ideas).
• United Nations. (2004a). Secretary-General’s statement at the conclusion of the Cyprus talks in Bürgenstock, Switzerland (SG/SM/9239). United Nations. https://press.un.org/en/2004/sgsm9239.doc.htm.
• United Nations. (2004b). Report of the Secretary-General on his mission of good offices in Cyprus (S/2004/437). https://digitallibrary.un.org/record/524136.
• United Nations. (2004c). The Comprehensive Settlement of the Cyprus Problem. https://peacemaker.un.org/sites/default/files/document/files/2024/05/annanplanmarch302004.pdf.
• United Nations Secretary-General’s Good Offices Mission in Cyprus. (2014). Joint Statement by the Leaders of Greek Cypriot and Turkish Cypriot Communities. United Nations. https://uncyprustalks.unmissions.org/sites/default/files/uploads/2015/09/2014-02-11-DSASG-Joint-Statement.pdf.
• United Nations. (2021). Secretary-General's press conference following the informal 5+1 meeting on Cyprus. https://www.un.org/sg/en/content/sg/press-encounter/2021-04-29/secretary-generals-press-conference-following-the-informal-51-meeting-cyprus.
• United Nations Security Council. (1992). Resolution 750 (1992) on Cyprus: reaffirming the basis of a bi communal and bi zonal federation. United Nations. https://undocs.org/S/RES/750(1992).
• United Nations Security Council. (2021). Statement by the President of the Security Council https://main.un.org/securitycouncil/en/content/statements-made-president-security-council-2021.
• U.S. Congress. (2025). H.Res.17 – Condemning Turkey for its illegal occupation of Cyprus and encouraging President Trump to make the resolution of the Cyprus problem a top foreign policy priority. https://www.congress.gov/bill/119th-congress/house-resolution/17/text.
• U.S. House of Representatives. (2025). H.Res.17 – Condemning Turkey for its illegal occupation of Cyprus and encouraging President Trump to make the resolution of the Cyprus problem a top foreign policy priority. Erişim Tarihi: 19 Şubat 2025. https://www.congress.gov/bill/119th-congress/house-resolution/17/text.
• Vural, Y. ve Rustemli, A. (2006). Identity Fluctuations in the Turkish Cypriot Community. Mediterranean Politics, 11(3), 329–348. https://doi.org/10.1080/13629390600913916.
• Waltz, K. N. (1979). Theory of international politics. Reading, MA: Addison-Wesley.
• Wendt, A. (1992). Anarchy is what states make of it: The social construction of power politics. International Organization, 46(2), 391–425.
• Yaycı, C. (2020). Türkiye-Libya Arasında İmzalanan Münhasır Ekonomik Bölge Andlaşmasının Sonuç ve Etkileri. Kriter Dergi. https://kriterdergi.com/dosya/turkiye-ve-libya-arasindaki-anlasmanin-sonuc-ve-etkileri.