İngiliz Büyükelçisi George Clerk'in Raporlarında Türkiye'de Alfabe Değişikliği

Year 2022, Volume: 3 Issue: 2, 58 - 78, 18.06.2022

Fahri Kılıç

Abstract

Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu günden itibaren, batılılaşma yolunda emin adımlarla ilerlemesi, İngiltere’nin ilgisini çekmiştir. Özellikle Türkiye’de gerçekleştirilen alfabe değişikliği İngiliz kamuoyunda geniş yankılar bulmuş, dönemin en önemli gazeteleri uzun yazılarla bu yeniliği okuyucularına aktarmışlardır. Ayrıca 1926 yılından itibaren İngiltere’nin Ankara Büyükelçiliği görevine getirilen Sir George Clerk, Türkiye hakkında tuttuğu raporlarla yeni Türk alfabesinin kabul edilmesi sürecinin her aşamasını hükümetine bildirmiştir. Türkiye’de gerçekleştirilen en köklü devrimlerden birisi olan yeni Türk alfabesinin kabul edilmesi ve uygulaması hakkında görüşlerini içeren raporlar düzenli olarak dönemin İngiltere Dışişleri Bakanları Austen Chamberlian ve Lord Cushendun’a gönderilmiştir. Asılları İngiliz The Natioanal Archives, Foreign Office’de yer alan raporların Clerk’in kendi şahsi izlenimleri ile yapmış olduğu özel görüşmelerden ve o dönem Türkiye’de yayımlanan dergi ve gazetelerden derlediği bilgilerden elde ettiği anlaşılmaktadır. 1926-1933 yılları arasında İngiltere’nin Türkiye Büyükelçiliği görevini yürütmüş olan Clerk temsilcilik faaliyetinin yanı sıra tutmuş olduğu raporlarla erken cumhuriyet dönemi Türkiye’nin tarihine de tanıklık yapmıştır. İlk defa yayımlanacak olan raporlarda alfabe değişikliğine yabancı bir diplomatın penceresinden bakılarak Türkiye’nin modernleşme tarihinin en radikal kararının nasıl algılandığını görmek mümkündür.
Bu çalışmada, Türkiye’de Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde gerçekleştirilen alfabe değişikliği sürecinin İngiltere’nin Türkiye Büyükelçisi George Clerk’in raporlarına yansıması ele alınacaktır. Ayrıca Türkiye’de yürütülen yeni Türk alfabesine geçiş için sürdürülen çalışmaların İngiliz kamuoyunda nasıl algılandığı aktarılmaya çalışılacaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniği kullanılarak yapılan bu araştırmada; dönemin İngiliz ve Türk arşiv kaynakları ile süreli yayınlar ve alan yazınında yer alan çalışmalara başvurulmuştur.

Keywords

Türkiye, İngiltere, alfabe, George Clerk, Mustafa Kemal

THE ALPHABET CHANGE IN TURKEY IN THE REPORTS OF BRITISH AMBASSADOR GEORGE CLERK

Abstract

That Turkey has been firmly proceeding with westernization since the establishment of the young Turkish Republic caught the attention of Britain. Especially the alphabet change in Turkey made a tremendous impact on the British public opinion, and this reform was explained in the most significant newspapers of the time. Besides, the British Ambassador to Ankara Sir George Clerk acting since 1926 informed his government about every step of adoption of the new alphabet in his Turkey reports. The reports including his remarks on adoption and implementation of the new Turkish alphabet which is one of the most radical reforms in Turkey, were regularly sent to then British Minister for Foreign Affairs Austen Chamberlain and Lord Cushendun. It is understood that Sir Clerk wrote the reports, originals of which are in the National Archieves in Foreign Office, based on his own impressions as well as his private meetings and also on newspapers and journals published in Turkey at the time. Acting as the British Ambassador to Turkey between 1926 and 1933, Sir Clerk was also a witness to the early republican period of Turkey thanks to his reports. With the reports to be published for the first time, it is possible to see how the most radical decision of the modernization history of Turkey was taken, looking through a foreign diplomat’s view on the issue.
In this work the reflections of alphabet change, realized in the leadership of Mustafa Kemal Atatürk in Turkey, on the reports of British Ambassador to Turkey George Clerk will be analysed. How the works conducted in Turkey during the alphabet transition were perceived in the British public opinion will be another aspect. In this work the document analysis technique of qualitative research method is used and the references are British and Turkish archives and periodicals as well as the works in the related field.

Keywords

George Clerk, Turkey, UK, Britain, alphabet, George Clerk, Mustafa Kemal

References

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (DABCA).
• AKALIN, Şükrü Haluk, Cumhuriyet Döneminde Türkçe, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Yeni Türkiye Medya Yayınları, Ankara, 2002, s. 31.
• BOYAR, Ebru, Türk-İngiliz İlişkilerinde Prestij Faktörü (1923-1938), Belleten Dergisi, TTK Yayınları, Ankara 2014, s,1183.
• ÇELİK, Edip Mustafa, İngiliz Büyükelçilik Yıllık Raporlarında Türk Dış Politikası (1933-1937), Tarih ve Gelecek Dergisi, Cilt 3, Muş 2017, s.26.
• DÖNMEZ, Cengiz, Tarihi Gerekçeleriyle Harf İnkılâbı ve Kazanımları, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008.
• ERDEM, Ufuk, İngiliz Elçisi George Clerk’in 1927 Türkiye Raporu (1927 Yılı Türkiye Fişlemeleri), Atatürk Dergisi, cilt 3, sayı 2, Erzurum, 2014 s.48.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• YILMAZ, Mustafa, İngiliz Basını ve Atatürk’ün Türkiye’si, Phonix Yayınevi, Ankara, 2002.
• YILMAZ, Mustafa, İngiliz Kamuoyu ve Harf İnkılâbı, 80.Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu.