Halim Sabit’in “Altaylara Seyahat” Notları ve Osmanlı Dönemi Türk Yurdu Dergisi’nde Türk Dünyası İlgisi

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 186 - 211, 15.08.2016

Haluk Ölçekçi

https://doi.org/10.21551/jhf.v2i2.5000196648

Öz

Osmanlı Devleti’nin son yıllarında yayınlanmaya başlayan Türk Yurdu dergisi, toprak kayıpları ile ciddi sarsıntılar yaşayan Türk insanına milli kimliğin benimsetilmesindeki katkılarıyla, yeniden büyük devlet olma alternatifi sunan Türk dünyası vizyonuyla millete özgüven aşılayarak tarihi bir görev yapmıştır. Derginin kurucuları arasında yer alan Rusya kökenli Türkçüler, Anadolu’ya sıkışan Osmanlı Türkleri’ni Türk dünyası gerçeğiyle tanıştırmıştır.

Türk dünyası seyahatine ait notları dergide yazı dizisi şeklinde yayınlayan Halim Sabit, Osmanlı Türkleri ile Rusya Türkleri arasındaki bağların güçlendirilmesini ve gelecekte daha da yakınlaşılmasını amaçlayan yaklaşımın temsilcileri arasındadır. 20. yüzyılın başlarında farklı ülkelerde yaşayan Türklerin siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik yönleri ve birbirleri hakkındaki düşünceleriyle ilgili verdiği bilgilerle Halim Sabit’in Altaylara Seyahat notları tarihi bir öneme sahiptir. Halim Sabit’in Türk illerinde karşılaştığı yoğun Türkiye sevgisi ve seyahat izlenimleri Türk Yurdu dergisi tarafından altı yıl boyunca yayınlanarak kamuoyu ilgisi oluşturulmuştur.

Bu makalede, II. Meşrutiyet sonrası ortaya çıkan Türkçülük fikrinin yayın organlarından Türk Yurdu dergisinde ortaya konan Türk dünyası ilgisi, Halim Sabit’in Altaylara Seyahat notları üzerinden ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Türk Yurdu Dergisi, Türk dünyası, milliyetçilik, Rusya Türkleri, ceditçilik

Halim Sabit’s “ Travel To Altay “ Notes And Turkish World Interest in Türk Yurdu Journal During The Ottoman Empire

Öz

Turk Yurdu journal began to be published in the last years of the Ottoman Empire, it has made a historic mission by instilling confidence in the nation to become a great state again with a goal of Turkish Realm and helped afflicted Turkish people to internalize national identity due to loss of territory. Situated among the founders of Journal Russian origin Turkists, they introduced the fact of Turkish world to Ottoman people who has been trapped to Anatolia.
Halim Sabit who has been published his Turkish world travel notes in the form of a series of articles, he is one of the representatives of the approaches aiming to strengthening of ties between Ottoman and Russian Turks and development make it stronger in the future. Halim Sabit’s “Travel to Altay” notes has a historical importance with the information given on Turkish people who has living in different countries in the early 20th century; their political, social, cultural, economic situation and information about what they think about each other. Halim Sabit has faced intense interest for Turkey in Turkish countries and his impressions has been published by Türk Yurdu journal for six years to create a public interest.
This article focuses on the Turkism idea’s one of the publication way Türk Yurdu journal’s interest on Turkish world via Halim Sabit’s “Travel to Altay” notes which has emerged after the II. constitutional monarchy.

Keywords: Türk Yurdu Journal, Turkish world, nationalism, Russian Turks, jadidism

Anahtar Kelimeler

Türk Yurdu Journal, Turkish world, nationalism, Russian Turks, jadidism

Kaynakça

• Türk Yurdu Dergisi Koleksiyonu, 161 sayı (30 Kasım 1911-15 Ağustos 1918), Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999.
• AGAYEF, Ahmet, “Türk Âlemi”, Türk Yurdu, C.1, S.1, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.15-17.
• AKÇURA, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1976.
• AKÇURA, Yusuf, Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul 2008.
• AKÇURA, Yusuf, (A.Y.), “Türk Âleminde”, Türk Yurdu, C.I, II, S.1-4, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.20-21, 535.
• AKÇURA, Yusuf, “Cihan Harbi”, Türk Yurdu, C.II, S.1, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.382-384.
• AKÇURA, Yusuf, “Türklerin Büyük Muallim ve Müverrihi İsmail Bey Gasprinski”, Türk Yurdu, C.1, S.22, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.367-369.
• AKÇURA, Yusuf, “Muallime Dair”, Türk Yurdu, C.3, S.72, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.404-405.
• AKIN, Rıdvan, “İkinci Meşrutiyet Türkçülüğünün İdeolojik ve Politik Boyutları”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, S.3, 2003, s.15-47.
• AKPOLAT, Davud, “II. Meşrutiyet Dönemi Sosyolojisinin Kaynakları II: İslâm Mecmûası”, Türkiye Günlüğü, S.45, Mart-Nisan l997, s. 204-209.
• AKŞİN, Sina, Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, İstanbul 2000.
• ARAI, Masami, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• BAYRAKTUTAN, Yusuf, Türk Fikir tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları, Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.
• BİRİNCİ, Ali, Tarihin Gölgesinde Meşâhir-i Meçhuleden Birkaç Zât, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001.
• BİRİNCİ, Ali, - ÇAVDAR, Tûba, «Halim Sâbit Şıbay», T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, C. XVII, T. D. V. Y., s. 336-337.
• DEVLET, Nadir, İsmail Bey Gaspıralı, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990.
• FEROZ, Ahmad, İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, İstanbul 1999.
• GEORGEON, François, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• GEORGEON, François, Osmanlı Türk Modernleşmesi (1900-1930), Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
• GÖKÇEK, Mustafa, A Kazan Tatar Contribution to The Late Ottoman Debates On Nationalism And Islam: The Life And Works of Halim Sabit Sibay, Doctorate Disertation, University of Wisconsin-Madison 2008.
• GÜRSOY, Nevnihal, “Halim Sabit Şibay’ın Hayatı, Eserleri ve Görüşleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü, İstanbul, 1999.
• HEYD, Uriel, Türk Milliyetçiliğinin Kökleri, Pınar Yayınevi, İstanbul 2001.
• KANLIDERE, Ahmet, “Kazan Tatarları Arasında Tecdid ve Cedit Hareketi (1809-1917)”, Türkiye Günlüğü Dergisi, S.46, Yaz- 1997, s.90-91.
• KANLIDERE, Ahmet, “Sırât-ı Müstakîm Dergisi ve Buhara’da Uyanış (1909-1911),” VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 30 Eylül – 4 Ekim 2013, İstanbul, 2014, s. 551-560.
• KARA, Füsun, “Kazan’ın Tarihçi ve Milliyetçilerinden Şehabeddin Mercani”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.01-181, Ocak 2002, s.28-31.
• KARAKAŞ, Mehmet, Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura’nın Türkçülük Görüşlerinin Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İ.Ü. SBE, İstanbul 1997.
• KARAKAŞ, Mehmet, “Türkçülük ve Türk Milliyetçiliği”, Doğu Batı, Yıl. 9, S. 38, Ağustos-Eylül-Ekim 2006, s.62-65.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, “Türklük, İslamlık, Osmanlılık”, Türk Yurdu, C.IV, S.9, Aktarımyazı, Tutibay Yayınları, Ankara 1999, s.692-702.
• KURAT, Akdes Nimet, “Kazan Türklerinin ‘Medeni Uyanış Devri (1917 Yılına Kadar)”, AÜ Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.XIV, Ankara 1966, s.3-4.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918), AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• LANDAU, M. Jacop, Pan Turkism: From Irredentism to Cooperation, Hurst Comp., London, 1995.
• MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• TOGAY, Muharrem Feyzi, Yusuf Akçura, Hayatı ve Eserleri, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul 1944.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler I, C.1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1984.