Tanzimat’ın Ardından Osmanlı Devletindeki İdari İşlemlerde Türkçe Yerine Mahalli Dillerin Kullanılması Teşebbüsleri ve Alınan Önlemler

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 119 - 134, 24.04.2017

Rıfat Günalan , Niyazi Çiçek

https://doi.org/10.21551/jhf.284928

Öz

Osmanlı Devletinde 1839 yılında yayınlanan Tanzimat Fermanının ardından gelen yenileşme hareketleri ve bir takım imtiyazlarla birlikte, birçok alanda olduğu gibi idari işlemlerde de yeni uygulamalar söz konusu olmuştur. Bir sözleşmeden, sıradan bir arzuhal veya istidaya kadar birçok belgede, Türkçeˈnin yanı sıra yabancı dillerin de kullanılması talepleri gündeme gelmiştir. Bunların bir kısmı Rumca, Arapça şeklinde mahalli dillerken, bazıları İngilizce, Fransızca gibi yabancı dillerdir. Gerek kamu idaresindeki işlemlerde, gerekse şirketlerin işleri ve halkın taleplerinde kullanılan yazışma ve belgelerde bu diller kullanılmıştır. O döneme ait belgeler arasında Rumca arzlara, Fransızca sözleşmelere rastlamaktayız. Konuyla ilgili karşılaşılan arşiv belgelerinde bu tür uygulamaların geleneksel yazışma usulü ile idari işlemleri olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Bu durum Osmanlı bürokrasisinde “farklı dillerde üretilen belgeler, idari işlemlerde problemlere sebep olmaktadır kanaatini oluşturmuştur”. İdari işlemlerdeki dil problemine birkaç şekilde rastlıyoruz. Bunlardan öne çıkanlardan ilki, belgelerin tamamen yabancı bir dilde üretilmesi; ikincisi ise Türkçe yazışmaların içerisinde çok yaygın olarak bilinmeyen yabancı kökenli kelimelerin kullanılmasıdır. Bu çalışmada bürokraside farklı dillerin kullanılmasıyla ortaya çıkan sorunlar tartışılmış, konu bürokrasi dili ile sınırlandırılmış, azınlıkların veya yabancıların kendi dillerini eğitim, kültür veya yayın hayatında kullanmaları konularına girilmemiştir. Etkiler incelenirken, idarenin de buna karşı aldığı önlemler değerlendirilmiştir. Sonuçta bu farklı dilleri kullanmak yerine, devletin yazışma dilinde tamamen Türkçeˈye döndüğünü görmekteyiz. Konu ele alınırken, ilk elden arşiv belgeleri incelenmiş ve örneklerle zenginleştirilerek farklı uygulamalara dikkat çekilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Tanzimat, Osmanlı Bürokrasisi, Arşiv

Attempts to Use of Local Communities Instead of Turkish in the Administrative Transactions of the Ottoman State after the Tanzimat, and Taken Measures

Öz

In the Ottoman Empire, the Tanzimat Ferman which was published in 1839 and the new movements and some privileges, as well as the new practices in the administrative processes, such as many arena. There has been a demand for the use of foreign languages ​​as well as Turkic, as well as a lot of documents from a convention, to an ordinary supply or to the occasion. Some of them are in the local language in the form of Greek, Arabic, some of them are foreign languages ​​like English and French. These languages ​​have been used in correspondence and documents used in the public administration, in the works of the companies and in the demands of the people. Among the documents belonging to that turn, we find French contracts in Greek supplies. In archival documents related to this issue, it has been seen that such applications affected the traditional correspondence procedure and administrative procedures negatively. According to the Ottoman bureaucracy, this was the opinion that “documents produced in different languages ​​are causing problems in administrative procedures”. We encounter several problems with the language problem in administrative proceedings. One of the most prominent of these is the fact that documents are produced on a completely foreign language; And the second is the use of words of foreign origin which are not widely known in Turkish correspondence. In this study, the problems arising from the use of different languages ​​in the bureaucracy are discussed, the issue is limited to bureaucratic language, and minorities and strangers are not allowed to use their languages in education, culture or publication. When the impacts were examined, the measures taken by the victim were evaluated. In the end, instead of using these different languages, we see that the state has become completely Turkish in the language of correspondence. While discussing the subject, archival documents from the first hand were examined and enriched with examples and different applications were noted.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Tanzimat, Osmanlı Büroksasisi, Archives

Kaynakça

• BOA, A. MKT. Dosya No: 75, Vesika No: 51.
• BOA, A. MKT. UM 341/20.
• BOA, A. MKT. UM, Dosya No: 534, Vesika No: 39.
• BOA, A. MKT. Dosya No: 75, Vesika No: 51
• BOA, BEO Dosya No: 22, Gömlek Sıra No: 1618.
• BOA, BEO. Dosya No: 746, Gömlek Sıra No: 55906.
• BOA. DUİT 142/39.
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 348, Gömlek Sıra No: 65.
• BOA. DH. MKT. Dosya No: 941, Gömlek No: 30.
• BOA, DH. MKT. Dosya No: 1932, Gömlek Sıra No: 72.
• BOA, DH. MUİ. Dosya No: 103-2, Vesika No: 1.
• BOA. HAT. Nr. 513/25104.
• BOA. HR. MKT. Dosya No: 58, Gömlek No: 99.
• BOA, MF. MKT. Dosya No: 1218, Gömlek Sıra No: 40.
• BOA. MF. MKT. Dosya No: 1207,Gömlek Sıra No: 3.
• BOA, MV. Dosya No: 199, Gömlek Sıra No: 18.
• BOA, ŞD. HU. 51/1.
• Akyıldız, Ali, “Tanzimat Döneminde Belgelerin Şekil, Dil ve Muhteva Yönünden Geçirdiği Bazı Değişiklikler (1839-1856)”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2006, 405-418. s. 410, 412.
• Aydın, Bilgin, “Osmanlı Bürokrasisinde Doğu-Batı Dilleri ve Türkçe”, Essays in Memory of Hazel E. Heughan, Ed. İsmail E. Erünsal, Chistopher Ferrard, Hamza Kandur, A. Oğuz İcimsoy, Niyazi Çiçek, Edinburg: Hazel E. Heughan Educational Trust Publication, 2007. s. 49-58.
• Balcı, Sezai. “Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Girişimlerine Bir Örnek: Lisan Mektebi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c.27, s.44, 2008, s.77-78.
• Davison, Roderic H. “Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili”, Çev. Çiğdem Erkal İpek, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları, c.2, s.4-5, 1995, s.171-188.
• Delilbaşı, Melek, Türk Hükümdarlarına Ait Yunanca Ahidnameler ve Nameler (XIII-XV. Yüzyıl), Ankara Üniversitesi DTÇF Ortaçağ Tarihi Kürsüsü, 1980 (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi), s. 11-40.
• Findley, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye: Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, s. 182.
• Gencer, Ali İhsan “İlk Osmanlı Anayasasında Türkçenin Resmi Dil Olarak Kabûlü Meselesi”, Armağan: Kânûn-ı Esâsî’nin 100. Yılı, Ankara: AÜ, Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1978, 183-189, s. 187.
• Gümüş, Hüseyin, Türkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 8/10 Fall 2013, s. 295-311, s. 308.
• Levis, Bernard H. Müslümanların Avrupa’yı Keşfi, Çev. Dr. Nimet Yıldırım, Erzurum: Birey, 1997.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Arşivinde Slav Dillerindeki Dilekçelerin Bazı Örnekleri”, Osmanlı-Türk Diplomatiği Seminerleri (30-31 Mayıs 1994), İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi, 1995, s. 183-4.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Kançılaryasında Reform: Tanzimat Devri Osmanlı Diplomatikasının Bazı Yönleri”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri (30 Nisan-02 Mayıs 1996) Bildiriler, İstanbul: İÜ, Edebiyat Fakültesi, 1988, ss153-168. , s. 163.
• Öksüz, Yusuf Ziya, Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve yeni Lisan Hareketi, Ankara: TDK, 1995, s. 63.
• Tural, Erkan, “Osmanlı Posta Bürokrasisi 1908-1914”, ss.205-230, http://dergiler. ankara. edu.tr/ dergiler/ 18/1573/17066.pdf