XIX. Yüzyılın Başından XX. Yüzyılın Başlarına Arap Coğrafyasında Mevlevihaneler

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 584 - 608, 27.12.2019

Mustafa Karazeybek

https://doi.org/10.21551/jhf.650273

Öz

İslâm inancının muhtelif coğrafyalarda
yayılmasıyla birlikte zamanla İslam toplumu içerisinde tasavvufî akımlar da
ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu tasavvufi akımlardan biri de Mevleviliktir.
Mevlevilik, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin fikirleri ve öğretileri etrafında
şekillenen ve Anadolu'da 13. yüzyılda ortaya çıkmış bir tarikattır.
Mevleviliğin usul âdâb ve kaidelerinin belirlenmesi ve bir tarikat olarak
teşkilatlanması ise büyük ölçüde Mevlânâ'nın oğlu Sultan Veled ile başlamıştır.
Mevlevilik, ortaya çıkmasından sonra bilhassa Anadolu'da, Balkanlarda ve Arap
coğrafyasında önemli ölçüde yayılmıştır. Söz konusu bölgelerde birçok Mevlevihane
açılarak Mevlânâ'nın fikirleri, hayat felsefesi ve öğretilerinin yayılması ve
kalıcı olması sağlanmıştır. Arap Coğrafyasında Mevlevihânelerin açılışında
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin yedinci nesil torunlarından Afyonkarahisar Mevlevihanesi
şeyhlerinden Semâî Mehmet Çelebi'nin önemli katkıları olmuştur. Onun XVI.
yüzyılda, Irak, Suriye ve Mısır'a yaptığı seyahatler sonucunda muhtelif Mevlevihaneler
açılmıştır. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda da Arap coğrafyasında Mevlevihaneler
açılmaya devam etmiştir. Bu süreçte, Bağdat, Kerkük, Musul, Şam, Şehrizor,
Trablusşam, Halep, Hama, Humus, Kudüs, Lazkiye, Mekke, Medine ve Kahire gibi
yerleşim yerlerinde Mevlevihaneler açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevlevilik, Mevlevihane, Mevlânâ, Arap coğrafyası

Destekleyen Kurum

Afyon Kocatepe Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP)

Proje Numarası

16.ARŞ.MER.05

Mevlevi Lodges in the Arab Land from 19th Century to the Beginning of 20th Century

Öz

Mevleviyeh, Mevlevi Chamber, Mevlana, Arab Land, As Islamic faith spread in various lands, some sufistic strands in Islamic society began to appear. One of these

sufistic strands is known as Mevleyiveh. Meyleviyeh is a dervish order, which essentially originated from the thoughts

and doctrines of the Mevlana Celaleddin Rumi in the 13th century Anatolia. Defining Mevlevi’s procedures, observances, rules and its organization as a dervish order mostly began with Mevlana’s son Sultan Veled. Mevlevi sufism

spread especially in Anatolia, Balkans and Arab Land to large extend after it appeared. Many Mevlevi lodges were

opened in aforementioned regions in order to spread Mevlana’s thoughts, philosophy and doctrine and provide them

prolonged. Semai Mehmet Çelebi, who was the 7th descendant of Mevlana and one of the sheikhs of Afyonkarahisar

Mevlevi Lodge, greatly contributed to the openings of new lodges in Arab Land. Various Mevlevi lodges were opened

after his visits to Iraq, Syria and Egypt in the 16th century. Other Mevlevi lodges were opened successively in Arab region in the 17th and 18th centuries. In this process, Mevlevi lodges were opened in locations such as Baghdad, Kirkuk,

Mosul, Domescus, Shahrizor, Tripoli, Aleppo, Hama, Homs, Jerusalem, Latakia, Mecca, Medina, Cairo and Algeria.

Anahtar Kelimeler

Mevleviyeh, Mevlevi Chamber, Mevlana, Arab Land, Sufism

Proje Numarası

16.ARŞ.MER.05

Kaynakça

• KaynakçaArşiv Kaynakları1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA.) A.DVN., 79/20.
• 2. COA. A.MKT.DV., 142/96/1, 2.
• 3. COA. A.MKT.MHM., 196/67; 130/27; 201/6; 231/53.
• 4. COA. A.MKT.NZD., 104/89; 117/67.
• 5. COA. A.MKT.UM., 104/44; 110/68/1, 2; 354/80/2; 437/62/1,2.
• 6. COA. BEO., 1480/110958/3, 4; 1531/114803; 1577/118249; 1937/145218/1, 2; 2771/207781; 3879/290921; 549/ 41118/1, 2, 3, 4; 1455/109120; 2183/163680; 2238/167785; 2661/199514/1, 2, 3,4, 5; 2702/202594; 2735/205090; 2739/205354; 2753/206453; 2775/208100; 2919/218872; 2925/219348; 2982/223641/1, 2, 3, 4, 5; 3875/290578; 437/32729; 486/36424/1, 2, 3, 4; 927/69508/1, 2.
• 7. COA. C.DH., 7/312.
• 8. COA. DH.KMS.,40/5, 7, 9-11, 13, 15, 16, 18, 24, 54, 57, 60, 65, 67, 72, 74, 79-94, 99, 103, 101.
• 9. COA. DH.MKT., 2131/15; 2198/93; 2352/31, 2458/25; 2477/58/1; 2478/39/1; 269/25/1, 2, 3, 4, 5, 6; 363/55/1; 370/77/1; 2149/65; 258/45/1, 2, 3; 778/48/1;
• 10. COA. İ.DH., 78/3887/1, 2; 1011/79849; 1268/99658.
• 11. COA. İ.ML., 15/40.
• 12.COA. ŞD., 100/45/1, 7, 11.
• Araştırma ve İncelemeler1. Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri, 1983.
• 2. Güler, Mustafa. "XVIII. Yüzyılın Sonunda Mukaddes Şehirlerde Yaşayan Mevleviler". Sultan Dîvânî ve Mevlevîlik I içerisinde, ed. Mustafa Karazeybek, 75-85. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Sağlık ve Bilimsel Araştırma Vakfı, 2015.
• 3. Güneş, Hasan Hüseyin ve Mehtap Kuş. "Kudüs Mevlevihanesi ve Vakfiyeleri üzerine Metodik Bir İrdeleme". 2. Uluslar arası Sultan Dîvânî ve Mevlevîlik Sempozyumu 1-2 Haziran 2012 Bildiriler içerisinde, ed. Mustafa Oner Uzun, 118-26, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2013.
• 4. Kraiser, Klaus. "Evliya Çelebi ve Başka Kaynaklara Göre Arap Ȃleminin Doğusundaki Büyük Şehirlerde Mevlevihaneler". Çev: Semih Tezcan, Osmanlı Araştırmaları 14, (1994): 101-115.
• 5. Küçük, Sezai. "Halep Mevlevihanesi". İLAM Araştırma Dergisi 3, sy 2 (Temmuz-Aralık 1998): 73-106.
• 6. Küçük, Sezai. Mevleviliğin Son Yüzyılı. İstanbul: Vefa Yayınlar, 2007.
• 7. Küçükkaya, M. Askeri. "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Adı Geçen Mevlevihane ve Tekkeler". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, (Temmuz-Aralık 2007): 177-186.
• 8. Önder, Mehmet. "Konya'da Mevlânâ Dergâhı Merkez Arşivi ve Mevlevihaneler". Osmanlı Araştırmaları 14, (1994): 137-142.
• 9. Özönder, Hasan. "Mevleviliğin Mısır'daki Temsilciliği: Kahire Mevlevî-hânesi". II. Milletlerarası Mevlânâ Kongresi (3-5 Mayıs 1990) içerisinde, 175-94, Konya: Selçuk Üniversitesi, 1991.
• 10. Şafak, Yakup. "Konya Mevlâna Dergâhı Son Aşçıbaşısı Nizameddin Çelebi". Curr Res Soc Sci 3, sy 2 (2017): 71-75.
• 11. Tadmori, Khaled. "Trablusşam Mevlevihanesi'nin Mimarisi ve Restorasyon Projesi". Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu 8-12 Mayıs 2007 İstanbul-Konya Bildirileri 2 içerisinde, ed. Mahmut Erol Kılıç, Celil Güngör, Mustafa Çiçekler, 851-870, İstanbul: Motto Project, 2010.
• 12. Tanrıkorur, Barihüda. "Mısır Mevlevihanesi". DİA 29 içerisinde, 586-88, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
• 13. Ürün, Ahmet Kazım. "Ortadoğu'da Mevlâna ve Mevlevihaneler", Uluslararası Sempozyum Dünyada Mevlâna İzleri, 13-15 Aralık 2007 Bildiriler içerisinde, Yayın ve Düzelti Kurulu: Nuri Şimşekler vd., 447-54, Konya: SÜMAM Yayınları, 2010.
• 14. Yazıcı, Gülgün. "Gelibolu-Kahire-İstanbul Üçgeninde Bir Mevlevi Şeyhi ve Oğulları". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2, (2009): 207-222.