Economic Evaluation of The Zakat-Interest Relationship in The Quran

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 49 - 68, 15.01.2025

Ayşe Ulya Özek

https://doi.org/10.55237/jie.1573509

Abstract

One of the fundamental pillars of Islamic economics, zakat (compulsory charity), and one of Islam's most fundamental prohibitions, interest (riba), have opposing effects on the economy in the markets, creating both positive and negative outcomes. This is addressed in the Qur'anic verses by contrasting the two; it is stated that wealth invested in interest will not increase in the sight of Allah, while wealth given as zakat for the sake of Allah will multiply manifold. However, despite this, zakat is not applied by the state in most parts of the Islamic world, and the sensitivity to interest is gradually diminishing. As a result, economic development in accordance with Islamic principles is not being achieved. For this reason, zakat, which includes liquid wealth, intervenes at the stage of redistribution of income rather than at the stage of production distribution. Interest, which leads to accumulation and unjust profits, is prohibited. Interest also increases financing costs in production and fuels inflation. Therefore, the practice of earning income from debt, which is interest, has been rejected regardless of any justification. Although there are some studies in the literature on the economic impact of zakat and interest, the lack of comparative analyses from the perspectives addressed in this article has prompted the writing of this study. In this research, using the source review method, dictionaries, tafsir (exegesis), hadith, and fiqh (jurisprudence) sources were examined for relevant verses; economics and Islamic economics documents were utilized for economic evaluations. As a result, in Islam, increasing production and income—rather than saving—requires increasing expenditures through zakat/compulsory charity and spending. This leads to individual and social welfare. Through the command of zakat and the prohibition of interest, the accumulation of wealth and the use of money as the sole means of acquiring wealth are prevented, offering solutions to circulation problems and income inequality. In this way, savings are directed toward investment. The Zakat Institution and the prohibition of interest also have a significant impact on securing and repaying debts. Strengthening the partnership system is one of the outcomes of these effects.

Keywords

Zakat, interest, savings, investment, income distribution

Kur’ân’daki Zekât-Faiz Karşılaştırmasının İktisadi Açıdan Değerlendirilmesi

Abstract

İslam ekonomisinin temel taşlarından biri olan zekât ile yine İslam’ın en temel yasaklarından biri olan faiz, piyasalarda iktisadi açıdan olumlu ve olumsuz olmak üzere birbirine zıt etkiler oluşturmaktadır. Bu duruma Kur’ân âyetlerinde karşılaştırmalı olarak işaret edilmiş; kazanç elde etmek için faize yatırılan malların Allah katında artmayacağı, ama Allah rızası için zekât verenlerin mallarının kat kat artacağı ifade edilmiştir. Buna rağmen İslam dünyasının genelinde zekât devlet eliyle uygulanmadığı gibi faiz hassasiyeti de giderek azalmaktadır. Dolayısıyla İslami esaslara uygun ekonomik gelişme sağlanamamaktadır. Bunun için nakit serveti de içine alan zekât mallarına, üretimin bölüşümü değil gelirin yeniden dağılımı aşamasında müdahale etmektedir. Biriktirmeye ve haksız kazanca neden olan faiz ise yasaktır. Faiz, üretimdeki finansman maliyetinin artmasına ve enflasyonun körüklenmesine de sebep olur. Bu yüzden borçtan gelir elde etme eylemi olan faiz, hangi gerekçeyle olursa olsun kabul edilmemiştir. Literatürde zekât ve faizin ekonomiye etkisine dair bazı çalışmalar bulunsa da bunların bu makalede ele alınan açılardan karşılaştırmalı olarak çalışılmaması, bu yazının kaleme alınmasına neden olmuştur. Bu araştırmada kaynak tarama yöntemi kullanılarak ilgili âyetler için sözlük, tefsir, hadis ve fıkıh kaynakları incelenmiş; iktisadi değerlendirmeler için ekonomi ve İslam ekonomisine dair yazılan dokümanlardan yararlanılmıştır. Sonuçta İslam’da üretim ve gelirin arttırılması -tasarruftan ziyade harcamaların artmasını zorunlu kılan- zekât /sadaka ve infak yoluyla sağlanmaya çalışılır. Bu şekilde bireysel ve toplumsal refaha ulaşılır. Zekât emri ve faiz yasağıyla servetin âtıl kalmasına ve paranın tek başına servet elde etme aracı olmasına engel olunarak dolaşım problemine ve gelir dağılımındaki adaletsizliğe çözüm sunulur. Böylece tasarruflar yatırıma yönelir. Borç temini ve borçların ödenmesinde de zekât kurumu ve faiz yasağının önemli bir etkisi söz konusudur. Ortaklık sisteminin güçlenmesi ise bunların sonucunda ulaşılacak neticelerden biridir.

Keywords

zekât, faiz, tasarruf, yatırım, gelir dağılımı

References

• Kur’ân-ı Kerîm
• Akyüz, V. (2006). Zekât (İbadetler İlmihali Serisi-III), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ali, B. (t.y.). ez-Zekât ve devrühâ fî tahkîki’t-tenmiyeti’l-iktisâdiyye, Ebû Bekir Üniversitesi Yayını, Cezair, 1-10.
• Amâvî, H. A. H. (2010). Devr’uz-zekât fi’t-tenmiyeti’l-iktisadiyye, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Câmiâtü’l-Necâhi’l-Vataniyye Külliyetü’l-Dirâsâti’l-Ulyâ, Nablus.
• Aydın, M. (2015, Ekim). Gelir dağılımındaki adaleti sağlamada zekât müessesesi ve gini katsayısı, Sakara Üniversitesi Uluslararası İslam Ekonomi ve Finansı Kongresi (ICISEF), Sakarya: Beşiz Yayınları, 85-89.
• Azid, T. ve Rawashdeh, O. H. (2017). Toplumsal adalet, piyasa ve devlete iktisadi bir bakış, İslam iktisadında sosyal adalet, İstanbul: İktisat Yayınları, 1-22.
• Ba’lî, A. M. (1991). İktisâdiyyâtü’zekât va’tibârâtü’s-siyâseti’l-mâliyyeti ve’n-nakdiyyeti, Dâru’s-selâm. Bayındır, A. (2007). Ticaret ve faiz, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
• Bayındır, S. (2021, Haziran). Ribanın tarifi konusunda yeni bir yaklaşım önerisi, İlahiyat Akademi Dergisi, 13, 1-30.
• Buhârî, M. b. İ. (1990). Sahîhu’l-Buhârî, (II. Cilt, 4. baskı), Dimaşk: Dâru İbni Kesîr; Beyrut: el-Yemâme.
• Cevherî, H. (1990). Sıhâh fi’l-lüğa, (VI. Cilt, 4. baskı), Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
• Cürcânî, A. b. M. (1983). Kitâbü’t-ta’rîfât, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Dumlu, E. (2010). İslam’ın ilk dönemlerindeki uygulamalar ekseninde kamusal bir gelir olarak zekât, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 91-116.
• Dumlu, E. (2011). Kamu harcamaları açısından zekât, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 217-252.
• Ebû Ubeyd, K. b. S. (1981). Kitâbü’l-emvâl, (C. Saylık, Çev.), İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Ebussuud M. (1983). İslamî iktisad’ın esasları, (2. baskı), (Özek, A. Çev.), İstanbul: Hisar Yayınevi.
• Elbânî, M. N. (1986). Sahîhu Süneni İbn Mâce, (I. Cilt), Riyad: Mektebetü’t-Terbiyeti’l-Arabî li-Düveli’l-Halîc.
• Elbânî, M. N. (1988). Sahîhu Süneni’n-Nesâî, (II. Cilt) Riyad: Mektebetü’t-Terbiyeti’l-Arabî li-Düveli’l-Halîc,
• Elbânî, M. N. (1988). Sahîhu Süneni’t-Tirmizî, (I. Cilt), Riyad: Mektebetü’t-Terbiyeti’l-Arabî li-Düveli’l-Halîc.
• Elbânî, M. N. (1989). Sahîhu Süneni Ebî Dâvud, (I. Cilt), Riyad: Mektebetü’t-Terbiyeti’l-Arabî li-Düveli’l-Halîc.
• Encum, M. İ. (1995). İslâm’da gelir ve servet dağılımı, (Kemerli, A. Çev.), İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi, III (3), 83-98.
• Erdoğdu, S. (1992). İslâm ekonomisinde tasarruf ve ekonomik gelişme, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Erdoğdu, S. (1994). İslâm ekonomisinde gelir ve sermaye, İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Erkal, M. (2004). Zekât: Bilgi ve uygulama, İstanbul: Erkam Yayınları.
• Ersoy, A. (1995). Adil düzen çalışmaları, Silm sosyal yapılanma, İstanbul: Yörünge.
• Eskicioğlu, O. (1995). İslam hukuku açısından serbest piyasa ekonomisi, İzmir: Anadolu Matbaacılık.
• Eskicioğlu, O. (1999). İslam ve ekonomi, İzmir: Anadolu Dağıtım.
• Fazlurrahman, (1976). İslamiyet ve iktisadi adalet meselesi, (Kavakçı, Y. Z: Çev.), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ferâhidî, H. b. A. (1988). Kitâbü’l-ayn, (V. Cilt), Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât.
• Hamidullah, M. (1969). Modern iktisat ve İslam, (2. baskı), (Tuğ, S. ve Kavakçı, Y. Z. Çev.), İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Hamidullah, M. (1997). el-Vesâiku’s-siyâsiyye, Hz. Peygamber döneminin siyasi-idari belgeleri, (Akyüz, V. Çev.), İstanbul: Kitabevi.
• Hammâd, N. (1996). İktisadî fıkıh terimleri, (Ulusoy, Recep. Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbn Fâris, E. A. (1970). Mu’cemü mekâyîs’il-lüğa. (VI. Cilt, 2. baskı), Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî.
• İbn Kudâme, A. b. M. (1992). el-Muğnî, Şerhu muhtasâri’l-Hırâkî, (VI. Cilt, 2. baskı), Kahire: Hecr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr. İbn Manzûr, E. M. b. M. (1997). Lisânü’l-arab, (VI. Cilt, 2. baskı), Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbnü’l-Hümâm, A. (1970). Şerhu fethü’l-kadîr, (VII. Cilt), Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• İsfehânî, R. (2002). Müfredât, (3. baskı), Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye.
• Kallek, C. (1997). Asr-ı saâdette yönetim-piyasa ilişkisi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kar’ân, A. ve el-Hakîm, M. S. (2015). Devrü’z-zekât fî muâceleti müşkileti’t-tedahhum, el-Mecelletü’l-Ürdûniyye fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, XI (4), 391-416.
• Kardâvî, Y. (1984). İslâm hukukunda zekât (Fıkhu’z-zekât), (II. Cilt), (Sarmış, İ. Çev.), İstanbul: Kayıhan Yayınevi.
• Kardâvî, Y. (2011). ez-Zekât: Devruhâ fî ilâci’l-müşkilâti’l-iktisâdiyye ve şurûti necâhihâ, (3. baskı), Kahire: Dâru’ş-şurûk.
• Kâsânî, E. b. M. (1997). Bedâi’u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, (VII. Cilt), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Marx, K. (1978). Kapital, ekonomi politiğin eleştirisi, (III. Cilt), Ankara: Sol Yayınları.
• Mevdûdî, E. (1968). İslam’a ve muasır nizamlara göre iktisat prensipleri, (Toksarı, İ. Çev.), İstanbul: Nida Yayınevi.
• Mohsin, M. İ. A. (2013). Potential of zakat in eliminating riba and eradicating poverty in muslim countries, Center for Research on İslamic Management and Business, V (11), 114-126.
• Müslim, E. b. H. (1955). Sahîhu Müslim, (II. Cilt), Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Naqvi, S. N. H. (2014). İslam ekonomisinin ahlaki temelleri, İslam ekonomisi tanım ve metodoloji üzerine, İstanbul: İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları, 107-139.
• Neccâr, A. (1978). İslam ekonomisine giriş, (Nazlı, R. Çev.), İstanbul: Hilal Yayınları.
• Nesefî, E. B. H. (2008). Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl, (I. Cilt), Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Özek, A. U. (2024). İktisadi gelişme ve zekât, Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Qureshi, A. İ. (1972). Faiz nazariyesi ve İslam, (2. baskı), (Tuğ, S. Çev.), İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Sadr, M. B. (1980). İslam ekonomi doktrini, (Keskin, M. ve Ergün, S. Çev.), İstanbul: Hicret Yayınları.
• Serahsî, E. M. b. A. (1324). el-Mebsût, (IV. Cilt, cüz: 12), Kahire: Matbaatü’s-Saâde.
• Seyidoğlu, H. (1999). Ekonomik terimler ansiklopedik sözlük, (2. baskı), İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Sıddıkî, M. N. (1984). İslam ekonomi düşüncesi, (Kaplan, Y. Çev.), İstanbul: Bir Yayıncılık.
• Suhrî, M. (1994). Devrü’z-zekât fî tenşîtı harekiyyeti re’si’l-mâl, ez-Zekât ve inıkâsâtihâ fî mecâleyni’l-iktisâdî ve’l-ictimâî, Külliyetü’l-Âdâb ve’l-Ûlûmu’l-İnsâniyye, Rabat, 85-91.
• Tabakoğlu, A. (1996). İslam ve ekonomik hayat, (2. baskı), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Tabakoğlu, A. (2005). Toplu makaleler II İslam iktisadı, İstanbul: Kitabevi.
• Tuğ, S. (1984). İslam vergi hukukunun ortaya çıkışı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ülgener, S. F. (1976). Milli gelir, istihdam ve iktisadi büyüme, (5. baskı), İstanbul: Der Yayınevi.
• Yeniçeri, C. (1980). İslâm iktisadının esasları, İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Yeniçeri, C. (2013). İslâm’ın dayanışma-paylaşma medeniyeti, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, İ. (2012). Negatif gelir vergisi özelinde zekât-vergi ilişkisi, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Zemahşerî, E. K. C. (1977). el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûnü’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, (I. Cilt), Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Zuhaylî, V. (1997). el-Fıkhu’l-İslâmiyye ve edilletuhû, (III.Cilt, 4. baskı), Dimeşk: Dâru’l-Fikr.