Kongratlar Hanedanlığı Döneminde Yeni Ürgenç Şehri

Year 2014, Volume: 5 Issue: 1, 303 - 318, 01.12.2014

Seda Yılmaz Vurgun

Abstract

Ürgenç şehri tarihi süreç içinde Cürcaniye ve Gürgenç gibi isimlerle anılmıştır. Şehir coğrafi
koşullar ve savaşlar dolayısı ile farklı bölgelerde tekrar kurulmuştur. Ürgenç Harezm
bölgesinin içinde yer almaktadır. Tarih sahnesinden silinmemiş, zamanla gelişip büyümüş
önemli şehirlerinden biridir. Moğollar 1221 senesinde Ürgenç’i işgal edebilmek için etrafını
çevreleyen su bendlerini yıkmışlar ve şehri sular altında bırakmışlardı. XIV. yüzyılın
ortalarında ünlü pazarları, geniş caddeleri ve birçok yapıları ile şehir eski görkemine
kavuşmuştur. XVI. yüzyılda Hive Hanlığı’nın başkentliğini yapmıştır. Ancak şehir de
kuraklık baş gösterdiği için bir süre sonra başkent Hive’ye taşınmıştır. XIX. yüzyılda Yeni
Ürgenç düz bir alan üzerine kurulmuş ve etrafı surlarla çevrilmiştir. Ürgenç şehrinde Sartlar,
Özbekler ve Türkmenler yaşamlarını sürdürmüştür. Ürgenç halkın refah içinde yaşadığı
yoğun nüfuslu bir şehirdir. XIX. yüzyılda şehir, Hive Hanlığı’nın başında bulunan Kongrat
hanedanı tarafından idare edilmiştir. Hive Hanlığı’nın eyaletlerinden biri olan Ürgenç şehri
merkezden atanan valiler tarafından yönetilmiştir. Sartların tekelinde olan ticaret şehirde
oldukça gelişmiştir ve yoğun bir ticari sirkülâsyona sahiptir. Ürgenç şehri, Buhara ve Rusya
gibi ülkelere ithal ve ihraç edilen malların sevk ve depolanma alanı olmuştur.

Keywords

Ürgenç, Sartlar, Türkmenler, Özbekler, Hive, Kongratlar.

New Urgench City during the Period of Qongrat Dynasty

Abstract

Urgench city has been also known in history as Jurjanîyah, and Gurganj. City been had
reconstructed in different districts due to the geographic conditions and destructive wars.
Urgench is located in the distinct of Khorezm. It was significant city which grew in time and
did not evanesced from the stage of history. In 1221, the Mongols destroyed surrounding
levees and caused a flood in the city in order to occupy Urgench. At the mid 14th century, the
city again reached its glorious old days with its famous bazaars, wide streets and architecture.
In 16th century, it was the capital of Khanate of Khiva. However, the capital had been moved
to Khiva after when there was a long drought in Urgench. In 19th century New Urgench has
been established on a flat area and encircled by ramparts. Sarts, Uzbeks and Turcomans have
lived in Urgench. Urgench was a city in which a dense population lived in wealth and
prosperity. In 19th century, the city was ruled by Qongrad family who was also in control of
the Khiva Khanate. Urgench was one of the states of Khiva Khanate which was governed by a
governor assigned from capital. Highly circulated trade was very well established in the city
and monopolized by Sarts. The city of Urgench had become a storage and dispatching area for
the goods exported by and imported for the countries such as Russia and Bukhara.

Keywords

Urgench, Sarts, Turcoman, Uzbeks, Khiva, Qungrads.

References

• Abbott, James, Narrative of a Journey from Herautto Khiva, Moscowand St. Petersburgh, During the Late Russian İnvasion of Khiva, With Some Account of the Court of Khiva and the Kingdom of Khaurism, Vol.I, Wm. Smith Elder and Co., London, 1867.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• Alan, Hayrunissa Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506), Ötüken Yayınları, İstanbul, 2007.
• Allworth, Edward, Central Asia 130 Years of Russian Dominanace, A Historical Overview, Duke Üniversity Press, London, 1944.
• Allworth, Edward, Central Asia 120 Years of Russian Rule, Duke Üniversity Press, London, 1989.
• Alpargu, Mehmet, “Türkistan Hanlıkları”, Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.557-605.
• Bacon, Elizabeth E. Esir Orta Asya, Tercüman 1001 Eser, İstanbul.
• Bahadır Han Ebu’l Gazi, Türk’ün Soy Ağacı Türk Seceresi, Çev: Rıza Nur, İlgi Kültür Sanat Yayınları 2009.
• Barthold, V.V., Uluğ Bey ve Zamanı, Çev: Akdes Nimet Tahiroğlu, Evkaf Matbaası, 1930.
• Barthold, V. V., Four Studies on The History of Central Asia, Tran: V.and T. Minorsky,Vol:1 Leiden-E.J. Brill, 1956.
• Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• Barthold, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, Çev: Hüseyin Dağ, Çağlar Yayınları, Ankara, 2004.
• Bonvalot, Gabriel, Eski Yurt: Orta Asya’dan, Çev: M. Reşat Özmen, Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul, 1894.
• Boukhary, Mir Abdoul Kerim, Histoire de Lasie Centrale (Afganistan, Boukhara, Khiva, Khoohand), Société Asiatique, Paris, 1876.
• Bosworth, C.E., “Ürgenç”, El², Vol.10, Brill, 2000.
• Bregel, Yuri “Recent Publications on the Sarts: A Review Article”, Journal of Central Asia, Vol: 42, Wiesbadan, 2008.
• Bregel, Yuri, “The Sarts in the Khanete of Khiva”, Journal of Asian History, Vol.12, Wiesbedan 1978.
• Bretschneider, E., Fragments Towards the Knowledge of the Geography and History of Central and Western Asia from the 13th to the 17th Century,Vol:II, London, 1888.
• Burnes, Alexander, Travelsinto Bokhara Vol-I, Albemarle Street, London, 1834.
• Burnaby, Frederick Gustavu, A Rideto Khiva: Travels and Adventures in Central Asia, Time-Life Books, Amsterdam, 1986.
• Cüveyni, Alaadin Ata Melik, Tarih-i Cihangüşa, Çev: Mürsel Öztürk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.
• Çapraz, Hayri, “Çarlık Rusya’sının Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, Sosyal Bilimler Dergisi, Sa.24, Aralık 2011.
• Çelik, Muhammed Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2009.
• Çelik, Muhammed Bilal, “Cengizli Hâkimiyet Anlayışını Değiştirme Girişimleri: Kongrat Hive Hanlığı Örneği”, Akademik İncelemeler Dergisi, C.2, Sa.1, 2007.
• Çelik, Muhammed Bilal, Firdevsü’l-İkbal’e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2004.
• Darkot, Besim, “Sart”, İslam Ansiklopedisi, C.10, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1988.
• D’ohsson, M. Baron C., Moğol Tarihi, Çev: Ekrem Kalan-Qiyas Şükürov, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• Esin, Emel, Türkistan Seyahatnamesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
• Gökçe, Mustafa, “Seyyahlara Göre 19. Yüzyıl Türkmenistan’ın da Kadın”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol:1/4, Summer 2008.
• Grousset, Rene, Stepler İmparatorluğu: Atilla Cengiz Han, Timur, Çev: Halil İnalcık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Gündoğdu, Abdullah, Hive Hanlığı Tarihi: Yadigâr Şibaniler Devri 1512- 1740, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlamamış Doktora Tezi, Ankara,1995.
• Hakimov, Akbar, “Orta Asya Türk Halklarının Sanat ve Zanaatları”, Türkçe Konuşanlar Orta Asya’dan Balkanlara 2000 Yıllık Sanat ve Kültür, Tetregon Yayınları.
• HATUNOĞLU, Nurettin, Türkistan’da Son Türk Devleti Buhara Emirliği ve Âlim Han, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2001.
• Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Otağ Yayınları, Çev: Abdülkadir Sadak, 1975.
• Hayit, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• İbni, Arapşah, Acâibu’l Makdûr, Selenge Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi (1092-1229), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1956.
• Karadağ, Gülay, Avrupalı Gezginlerin Seyahatnamelerine Göre 19. Yüzyılda Batı Türkistan Hanlıkları, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2006.
• Meagoe, Manole, Üç Bozkırlı: Atilla-Cengiz Han-Timur, Çev: Müstecip Ülküsal, Türk Kültür Yayını, İstanbul, 1976.
• Meakin, Annette M.B., In Russian Turkestan A Garden of Asiaand Its Peoble, Charing Cross Road, London, 1903.
• Meyendorf, Baron, “A Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820”, The Great Game: Britain and Russia in Central Asia, C.V, Kısım: II, Routledge, London, 2004.
• Moğolların Gizli Tarihi,Çev: Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1948.
• Mouraviev, M. N., Voyage en Turcomanie at A Khiva, Fait en 1819 et 1820, Chez Louis Tenré Libraire, A Paris, 1823.
• Nadir, Devlet, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Necef, Ekber N.- Annaberdiyev, Ahmet, Hazar Ötesi Türkmenleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2003.
• Olufsen, Ole, The Emir of Bokhara and His Country, William Heinemann, London, 1911.
• Özaydın, Abdülkerim, “Harizm”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.16, İstanbul, 1997.
• Özaydın, Abdülkerim, “Hive”, İslam Ansiklopedisi, C.16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.
• Pugachenkova, Galina A., “Orta Asya Mimarisi Onuncu Yüzyıl ile Onyedinci Yüzyıl Arası”, Türkçe Konuşanlar Orta Asya’dan Balkanlara 2000 Yıllık Sanat ve Kültür, Tetregon Yayınları.
• Roux, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çev: Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
• Roux, Jean-Paul, Orta Asya, Çev: Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Seyfettin, Erşahin, Türkistan’da İslam ve Müslümanlar: Sovyet Dönemi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2007.
• Strange, Guy Le, The Land of The Eastern Caliphanete, Cambridge, 1993.
• Tekin, Feridun, “Hive Hanlığı”, Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• Taneri, Aydın, “Gürgenç”, İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.14, İstanbul, 1996.
• Togan, Zeki Velidi “Amu-Derya”, İslam Ansiklopedisi, C.1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, s.419-426.
• Vambery, Arminus, Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, Çev: N. Ahmet Özalp, Ses Yayınları, İstanbul, 1993.
• Yalın, Seyfullah, “Çarlık İdaresindeki Kazakistan’da Ticari Hayat”, Türkler, C.19, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.398-407.
• Yaman, Ertuğrul, Türkistan Notları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
• Yarkın, İbrahim, Batı Türkistan, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Sa:4, Ankara, 1976, ss.1160-1216.
• Yezdî, Şerefüddin Ali, Emîr Timur: Zafernâme, Selenge Yayınları, İstanbul, 2013.
• Yılmaz, Salih, XVI-XX. Yüzyıllarda Karakalpak Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
• Zarcone, Thierry, Yasak Kent Buhara (1830-1888),Çev: Ali Berktay,