IN OLD TURKS INTELLIGENCE AND ESPİONAGE ACTİVİTİES

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 487 - 521, 25.11.2024

Mehmet Mandaloğlu

https://doi.org/10.54558/jiss.1437276

Öz

Purpose: The aim of our study is to make a general evaluation of the diplomatic relations as well as the intelligence and espionage behaviors of the old Turks living in the steppe geography. Those who came to the Turkish country for intelligence and espionage purposes were also taken into consideration.

Method: In this study, first a conceptual framework was drawn, and then the the political, social, economic and military aspects of intelligence and espionage policies were emphasized. The basis of the study is based on the Huns, Gök Turks and Uyghurs who established states in Central Asia. The European Hun State was also examined within the scope of the study. Due to the limitations of the subject, other Turkish states and communities have been discussed superficially.

Findings: Intelligence and espionage activities affected both military and diplomatic relations. In military intelligence, it is important to obtain information about elements such as the namber of soldiers, equipment and tactics. Embassy delegations are important in diplomatic intelligence. Guard units and böris attract attention as organizational structures in the Gok Turk Period. Thanks to these organizations, Turks had the opportunity to easily access information. In this context, it is possible to talk about the existence of intelligence organizations in the old Turks according to the conditions of the period.

Implications: Old Turks continued their relations with other states according to diplomatic practices. Even though interstate relations were carried out through embassy delegations, the spies in the delegation tried to learn secret information and provide intelligence on behalf of their own countries. The multitude of concepts in the literature proves that intelligence and espionage practices were common in old Turks.

Originality: The research provides original information about intelligence and espionage in old Turks.

Anahtar Kelimeler

TURKS, INTELLIGENCE, ESPİONAGE, BÖRİ, COMMUNİCATİON

Eski Türklerde İstihbarat ve Casusluk Faaliyetleri

Öz

Amaç: Çalışmamızın amacı bozkır coğrafyasında yaşayan eski Türklerin diplomatik ilişkilerinin yanı sıra istihbarat ve casusluk davranışlarına ilişkin genel bir değerlendirme yapmaktır. İstihbarat ve casusluk yapmak amacıyla Türk ülkesine gelenler de dikkate alınmıştır.

Yöntem: Çalışmada önce kavramsal çerçeve çizilmiş, ardından istihbarat ve casusluk faaliyetlerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve askerî yönü üzerinde durulmuştur. Çalışmanın temeli Orta Asya’da devlet kurmuş olan Hunlar, Gök Türkler ve Uygurlara dayanmaktadır. Çalışma kapsamında Avrupa Hun Devleti de incelenmiştir. Konunun sınırlılıklarından dolayı diğer Türk devlet ve toplulukları yüzeysel olarak ele alınmıştır.

Bulgular: İstihbarat ve casusluk faaliyetleri hem askerî hem de diplomatik ilişkileri etkilemiştir. Askerî istihbaratta asker sayısı, teçhizat, taktik gibi unsurlar hakkında bilgi edinmek önemlidir. Elçilik faaliyetleri diplomatik istihbarat açısından önemlidir. Muhafız birlikleri ve böriler Gök Türk Dönemi’ndeki teşkilat yapıları olarak dikkat çekmektedir. Bu teşkilatlar sayesinde Türkler, bilgiye kolaylıkla ulaşma imkânına sahip olmuşlardır. Bu bağlamda dönemin koşullarına göre eski Türklerde istihbarat teşkilatlarının varlığından bahsetmek mümkündür.

Sonuç: Eski Türkler diplomatik teamüllere göre diğer devletlerle ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Devletler arası ilişkiler elçilik heyetleri aracılığıyla yürütülmesine rağmen heyetteki casuslar gizli bilgileri öğrenmeye ve kendi ülkeleri adına istihbarat sağlamaya çalışmışlardır. Literatürde yer alan kavramların çokluğu eski Türklerde istihbarat ve casusluk faaliyetlerinin yaygın olduğunu kanıtlamaktadır.

Özgünlük: Araştırma eski Türklerde istihbarat ve casusluk hakkında özgün bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

TÜRK, İSTİHBARAT, CASUSLUK, BÖRİ, HABERLEŞME

Etik Beyan

Bu çalışmada etik beyan bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (1995). Grek seyyahı Priskos (V. Asır)’a göre Avrupa Hunları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2017a). Avrupa Hunları. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2017b). Altaylardan Kafkaslara Türk Devletleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). Attila’nın Sarayı’nda bir Romalı Grek seyyahı Priskos’a göre Avrupa Hunları. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Altungök, A. (2012). Ortaçağ Türk dünyasında haberleşme kurumları: casusluk ve postacılık faaliyetleri. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 8 (1), 173-211.
• Arık, F. Ş. (1995). Eski Türk ceza hukukuna dair notlar I: suçlar ve cezalar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 17 (28), 1-50.
• Atalay, C. (2014). Asya Hun Devletinde Mao-Tun (Metehan) dönemi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (16), 107-109.
• Aydın, E. (2021a). Sibirya’da Türk izleri Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, E. (2021b). Taşa kazınan tarih Türklerin ilk yazılı belgeleri. İstanbul: Kronik Kitap.
• Başlangıcından bugüne kadar Dünya casusluk tarihi. (1974). İstanbul: Artel Yayınları.
• Bektan, A. (2022). Türklerde casusluğun tarihi. İstanbul: Motto Yayınları.
• Caferoğlu, A. (2021). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Canatar, M. (2011). Yat, yatak, yatgak, sak, sakçı ve savul, savur tabirleri üzerine. Sarıyıldız, G., Çiçek, N., Keskin, İ. ve Pamuk, S. (Ed.). Prof. Dr. Şevki Nezihi Aykut Armağanı (s. 47-56) içinde. İstanbul: Etkin Kitaplar.
• Chang Jen-t’ang (1968). T’ang devrindeki Doğu Göktürkleri hakkında yeni belgeler. Taıpeı.
• Çandarlıoğlu, G. (1974). Uygur sarayına gelin giden Çinli prensesler ve bunun arkasındaki politik gerçekler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (28-29), 63-70.
• Çandarlıoğlu, G. (1977). Uygurların Çinlilere yaptıkları yardımlar ve bunların içyüzü. Tarih Dergisi, (31), 37-46.
• Doğan, D. M. (2020a). Osmanlıca yazılışlı doğan büyük Türkçe sözlük Cilt 1, Ankara: Yazar Yayınları.
• Donuk, A. (1988). Eski Türk devletlerinde idarî-askerî ünvan ve terimler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Durmuş, E. (2020). Eski Türklerde askeri yapı. Asya Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 87-102.
• Durmuş, E. (2021). Eski Türklerin savaş taktikleri ve savaş alanındaki uygulamaları. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 15 (29), 243-262.
• Durmuş, E. (2024). Eski Türklerde askerî adlandırmalar. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6 (11), 1-14.
• Durmuş, İ. (2005). Eski Türklerde askerî kültür. Silâhlı Kuvvetler Dergisi, (385), 5-25.
• Durmuş, İ. (2011). Destan, efsane ve rivayetlere göre Türk kültür çevresinde kurt. Yeşil, Y. (Ed.). Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 65-76) içinde. Ankara: Türksoy Yayınları.
• Eberhard, W. (2019). Çin tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ekrem, N. (2012). Chang Ch’ien’in seyahat raporuna göre Hun Döneminde Orta Asya’nın sosyal ve iktisadî durumu. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 9 (2), 7-52.
• Ergin, M. (1983). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eroğlu, H. (2003). Klasik dönemde Osmanlı Devleti’nin istihbarat stratejileri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 (34), 11-33.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1991). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi. Aka, İ.-Kopraman, K. Y. (Haz.). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gömeç, S. (1997). Uygur Türkleri tarihi ve kültürü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Gömeç, S. (1999). Kök Türk tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gömeç, S. Y. (2001). Kök börüler ve arslanlar. Hacaloğlu, Y. (Haz.). Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyum Bildirileri (s.77 -85) içinde. Ankara: Yeni Avrasya Yayınları.
• Gömeç, S. Y. (2018a). Türk kültürünün ana hatları. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Gömeç, S. Y. (2018b). Türk-Hun tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Grousset, R. (2022). Stepler İmparatorluğu Attilâ, Cengiz Han, Timur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gumilev, L. N. (1999). Eski Türkler. Batur D. A. (Çev.). İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• İlter, E. (2002). Millî İstihbarat Teşkilâtı tarihçesi. Ankara: MİT Basımevi.
• İzgi, Ö. (1975). Sung Devrinde Kao-ch’ang’dan Çin’e giden elçiler. Tarih Enstitüsü Dergisi, (6), 105-110.
• İzgi, Ö. (1979). Kao-ch’ang Uygurları hakkında. Tarih Dergisi, (32), 1-10.
• İzgi, Ö. (1986). Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İzgi, Ö. (2000). Çin elçisi Wang Yen-te’nin Uygur seyahatnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1993). Türk millî kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kahraman Çinar, A. (2022). Bozkır kavimlerinin sosyal, siyasi ve askeri yaşamında kurt motifi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 8 (4), 1208-1221.
• Kaleli, E. (2021). Bizans casusluk ve istihbarat faaliyetleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kâşgarlı Mahmud (2021). Divanü lûgat-it Türk (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koca, S. (2019). Türk kültürünün temelleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Lıgetı, L. (1986). Bilinmeyen İç Asya. Karatay, S. (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mau-tsaı, L. (2019). Çin kaynaklarına göre Doğu Türkleri. Kayaoğlu, E.-Banoğlu, D. (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Mori, M. (1983). Soğdluların Orta-Asya’daki faaliyetleri. Belleten, 47 (185), 339-351.
• Onat, A. (1987). Han döneminde Hun-Çin ekonomik ilişkileri (M.Ö. 206-M.S. 220). Belleten, 51 (200), 611-624.
• Onay, İ. (2018a). Hun ve Han devletlerinin diplomatik ilişkileri ve elçileri. Cappadocıa Journal of Hıstory and Socıal Scıences, (11), 222-235.
• Onay, İ. (2018b). Gök-Türk döneminde uluslararası ilişkiler ve elçiler. Turkısh Studies History, 13 (24), 141-160.
• Onay, İ. (2018c). Uygurlar ve T’ang Hanedanlığı arasındaki diplomatik ilişkiler ve elçiler. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6 (15), 501-519.
• Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1979). Türk kültürünün gelişme çağları. Ankara: Kömen Yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş Cilt 1. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2015a). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2015b). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pamir, A. (2022). Mete Han ve eski Türk Orta-Asya kamu hukukundaki yeri. Çukurova Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, (1), 1-31.
• Pehlivanlı, H. (2002). Eski Türkler ve Selçuklularda istihbaratçılık. Güzel, H. C., Çiçek K. ve Koca, S. (Ed.). Türkler Ansiklopedisi cilt 5 (s.279 -285) içinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Saray, M. (2005). İdeal bir diplomatın (elçinin) ortaya çıkışı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (50), 1195-1209.
• Selçuk, H. (2020). Selenge’den Tuna’ya Türk kültür tarihine dair notlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Sinor, D. (2000). (Kök) Türk İmparatorluğunun kuruluşu ve yıkılışı. Sinor, D. (Der.). Erken İç Asya Tarihi (s. 383-424) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Su, K. (1938). Uygurlar ve Uygur medeniyeti. Balıkesir: İl Basımevi.
• Sun Zi (Sun Tzu) (2021). Savaş sanatı. P. Utkan-G. Fidan (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahin, S. (2022). Türklerin Çinlilerle elçilik ilişkileri. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (13), 256-268.
• Taşağıl, A. (1993). Kapkan Kagan (692-716). Belleten, 57 (218), 51-70.
• Taşağıl, A. (2017). Kök Tengri’nin çocukları (Avrasya bozkırlarında islam öncesi Türk tarihi). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Taşağıl, A. (2019). Türk askerî tarihinin başlangıcı: Hun ordusu. A. S. Özkaya (Ed.), Hunlar’dan Günümüze Türk Askerî Kültürü (s.142-158) içinde. İstanbul: Kronik Kitap.
• Taşağıl, A. (2020). Uygurlar -840’tan önce-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Taşağıl, A. (2021a). Gök-Türkler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Taşağıl, A. (2021b). Bozkırın kağanlıkları Hunlar, Tabgaçlar, Göktürkler, Uygurlar. İstanbul: Kronik Kitap.
• Taşağıl, A. (2022). Türk Kağanlığı. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları.
• Tekin, T. (2018). Orhon Yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Uyar, M. (2005). Hinduşâh Nahçivânî’ye ait Düstûr el-Kâtib fi Ta’yîn el-Merâtib adlı eserde casusluk anlayışı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24 (38), 281-289.
• Yakın, A. (1969). İstihbarat casusluk ve casuslukla mücadele. Ankara: Dışişleri Akademisi Yayınları.
• Zelin, M. (2002). The Yung-cheng reign. The Cambride History of China, 9, 183-229.