Yellice (Çetinkaya-Sivas) Manyetit Oluşumlarının Maden Jeolojisi

Yıl 2012, Cilt: 36 Sayı: 2, 125 - 169, 15.12.2012

Ceyda Öztürk Taner Ünlü Sönmez Sayılı

Öz

Yellice köyü (Çetinkaya
- Sivas) ve yakın çevresinde, temeli oluşturan kayaçlar, Toros platformuna özgü
Munzur kireçtaşları ile bunların üzerine Maastrihtiyen öncesi yaşta tektonik
olarak yerleşmiş olan ofiyolitik kayaçlardır. Temelin üzerine post-tektonik
havza çökelleri (Saya formasyonu ve Sincan grubu) uyumsuz olarak gelir. Üst
Kretase ve/veya hemen sonrası yaşlı granitik kayaçlar ile Plio-Kuvaterner yaşlı
volkanitler sahada gözlenen magmatik aktiviteyi karakterize etmektedir.
Araştırmaya konu olan ve ağırlıklı biçimde manyetitlerden oluşan cevher,
ofiyolitik kayaçlara özgü serpantinleşmiş ultramafik kayaçlar içerisinde yer
alır. Yellice sahasında gözlenen birincil cevher mineralleri, likid magmatik
evreyi karakterize eden; kromit, manyetit, makinavit kurtçukları içeren
pentlandit, pirotin, kübanit lamelleri içeren kalkopirit ve pirit
disseminasyonlarından oluşur. Kromit, manyetit ve sülfid birlikteliğinden
oluşan bu birincil parajeneze, bir sonraki evreyi karakterize eden
serpantinleşme olayı ile ferromagnezyen minerallerden yoğun biçimde açığa çıkan
demir elementinin oluşturduğu ikincil manyetit oluşumları ve daha az
oranlardaki piritler ile silikat mineralleri eşlik eder. Serpantinleşmiş
ultramafik kayaçlar genelde ortalama; % 20.34 toplam Fe₂O₃,
% 0.26 MnO, % 33.19 MgO, % 1.08 CaO, % 0.14 Al₂O₃, % 31.99
SiO₂, % 0.18 K₂O, % 0.08 Na₂O ile 5678 ppm Cr₂O₃,
1772 ppm Ni, 191.7 ppm Co, 280 ppm V₂O₅ ve163
ppm TiO₂ içermekte olup ateşte kayıp miktarı % 10.49’dur. Serpantinitler
içerisinde mercek şeklinde konumlanan ve ana bileşeni manyetit olan
cevherleşmenin ortalama Fe₃O₄ tenörü % 18-20 arasında
değişmekte olup 125 milyon ton görünür + olası (muhtemel) rezerv saptanmıştır. Demir
oluşumunun ilk evreleri ultramafik kayaçlar içerisinde saçılmış (dissemine) tipte
gelişmeye başlamış, daha sonra ise ultramafik kayaçlardaki ferromagnezyen
minerallerin (olivin ve piroksen gibi) serpantinleşmeleri ile açığa çıkan demir
elementinin oluşturduğu minerallerle yoğunluk kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çetinkaya, Demir, Maden jeolojisi, Ofiyolit, Sivas, Yellice

Kaynakça

• ASTM, 1972. Inorganic index to the powder diffraction file. Joint Committee on Powder Diffraction Standards, Pennsylvania, 1432 p.
• Bayhan, H., 1980. Güneş-Soğucak (Divriği/Sivas) yöresinin jeolojik, mineralojik, petrografik-petrolojik ve metalojenik incelemesi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Doktora Tezi, 206 s (yayımlanmamış).
• Bayhan, H., Baysal, O., 1981. Güneş - Soğucak (Divriği/Sivas) yöresindeki sülfür cevherleşmelerinin mineralojik ve jenetik incelenmesi. Yerbilimleri, 8, 41 - 52.
• Bayhan, H., Baysal, O., 1982. Güneş-Soğucak (Divriği/Sivas) yöresinin petrografik-petrolojik incelemesi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 25, 1 - 13.
• Bucher, K., Frey, M., 2002. Petrogenesis of Metamorphic Rocks. Springer-Verlag, New York, 341 p.
• Chidester, A. H., 1962. Petrology and geochemistry of selected talc-bearing ultramafic rocks and adjacent country rocks in North-Central Vermont. Geological Survey Professional Paper (United States), 345, 1-205.
• Coleman, R. G., 1977. Ophiolites. Springer-Verlag, Berlin, 229 p.
• Çağatay, A., 1974. Makinavit minerali içeren Kangal-Yellice karot numunelerinin maden mikroskobisi etüdü. MTA Dergisi, 84, 62-72.
• Çelebi, A., 1998. İç-Doğu Anadolu demir provensindeki karakteristik cevherleşmeler. Ofiyolit-Granitoyid İlişkisiyle Gelişen Demir Yatakları Sempozyumu (Editörler: Boztuğ, Özer ve Otlu), Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, Sivas, 114-129.
• Çoban, A., 1974. Sivas ili Çetinkaya-Yellice yöresi ayrıntılı demir aramaları ön jeolojik raporu. MTA Rapor No: 171, 12 s (yayımlanmamış).
• Demirela, G., Kuşçu, İ., Yılmazer, E., Saraç, C., 2005. Orta Anadolu Bölgesinde yer alan Fe-skarn granitoyidlerinin temel jeokimyasal özellikleri. Türkiye Demir Yatakları Jeolojisi Madenciliği ve Mevcut Sorunları Sempozyumu (Editörler: Öztürk, Kahriman ve Hanilçi), Bakanlar Matbaacılık, İstanbul, 141-163.
• Doğan, H., 1998. Divriği tipi demir yataklarının oluşumuna yönelik görüşler. Ofiyolit-Granitoyid İlişkisiyle Gelişen Demir Yatakları Sempozyumu (Editörler: Boztuğ, Özer ve Otlu), Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, Sivas, 148-161.
• Dymek, R.F., Brothers, S.C., Schıffries, M.C., 1988. Petrogenesis of ultramafic metamorphic rocks from the 3800 Ma Isua supracrustal belt, West Greenland. Journal of Petrology, 29, Vol. 6, 1353-1397.
• Engin, T., Hirst, D.M., 1970. The Alpine chrome ores of the Andızlık-Zımparalık area, Fethiye, SW Turkey. Mineralogical Magazine, 38, 76-82.
• Erler, A., Bayhan, H., 1995. Anadolu granitoyidlerinin genel değerlendirilmesi ve sorunları. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 17, 49-67.
• Ferraro, J.R., Nakamoto, K., Brown, C.W., 2003. Introductory Raman Spectroscopy. Academic Press, San Diego, CA, 434 p.
• Genç,Y., 1992. Mineralogisch-petrographische, geologische und geochemische Untersuchung des quecksilbervorkommens von Narman-Erzurum (Türkei). Ruprecht-Karls Üniversitesi, Heidelberg (Almanya), Doktora Tezi, Heidelberger Geowissenschaftliche Abhandlungen, 54, 239 s.
• Guilbert, J.M., Park, C.F.J., 1986. Deposits related to intermediate to felsic intrusions-Cordilleran vein type deposits. The Geology of Ore Deposits (Editor: Guilbert), W.H.Freemann and Company, New York, 465–487.
• Gültekin, A.S., 1993. Alacahan-Çetinkaya-Divriği (Sivas ili) arasında kalan alanın jeolojisi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Doktora Tezi, 183 s (yayımlanmamış).
• Gümüş, A., 1979. Nouvelles Observations sur la Genese du Gisement de Ferde Divriği (Sivas-Turquie). Verhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 3, 347-355.
• Gümüş, A., 1998. Divriği demir yatağının jenezi hakkında yeni görüşler. Ofiyolit-Granitoyid İlişkisiyle Gelişen Demir Yatakları Sempozyumu (Editörler: Boztuğ, Özer ve Otlu), Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, Sivas, 106-113.
• Gysin, M., 1938. Le’re impression sur la geologie de la region de Divrik, sur la structure et sur I’origine du gisement de fer. MTA Rapor No: 700, 6 s (yayımlanmamış).
• Hutchison, R.D., Lucarelli, L.B., Hortman, R.R., 1962. Türkiye’nin müntehap sahalarında maden kaynaklarının kıymetlendirilmesi hakkında havadan istikşaf programı, Cilt 3- Orta Anadolu Bölgesi. MTA Enstitüsü Yayın No: 110, 118 s.
• Işık, M.A., 1998. Divriği yöresinde magmatizma-metamorfizma ve cevherleşme. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Doktora Tezi, 218 s (yayımlanmamış).
• Iyer, K., Austrheim, H., John, T., Jamtveit, B., 2008. Serpentinization of the oceanic lithosphere and some geochemical consequences: constraints from the Leka ophiolite complex, Norway. Chemical Geology, 249, 66–90.
• İzdar, E.K., Ünlü, T., 1985. Hekimhan-Hasancelebi-Kuluncak bölgesinin jeolojisi. Ege Bölgeleri Jeolojisi VI. Kollogyumu (Editörler: İzdar ve Nakoman), Piri Reis International Contribution Series Publication, İzmir, 303-329.
• Karipi, S., Tsikouras, B., Hatzipanagiotou, K., Grammatikopoulos, T.A., 2007. Petrogenetic significance of spinel-group minerals from the ultramafic rocks of the Iti and Kallidromon ophiolites (Central Greece). Lithos, 99, 136–149.
• Karkanas, P., Laskou, M., Economou, M., Zhelyaskova-Panayotova, M., 1996. Amphibolite dikes within the Zidani asbestos mine, northern Greece, and their significance. Ofioliti, 21 (2), 117-123.
• Klemm, D.D., 1960. Die Eisenerzvorkommen von Divrik (Anatolien) als beispiel tektonisch angelegter pneumatolytisch-metasomatischer Lagerstaettenbildung. Neues Jahrbuch für Mineralogie, 94 (Festband Ramdohr), 591-607.
• Koşal, C., 1973. Divriği A-B-C demir yataklarının jeolojisi ve oluşumu üzerinde çalışmalar. MTA Dergisi, 81, 1-22.