“SEVDALİNKA” VE “İNSANLIK AYAĞA KALK” ROMANLARINDA BOSNA SAVAŞI’NDAKİ TOPLUMSAL YAPI VE İLİŞKİLERİN OLUŞUMSAL YAPISALCI ELEŞTİRİSİ

Year 2018, Volume: 3 Issue: 2, 13 - 48, 17.05.2018

Demet Yener Cumhur Aslan

Abstract

İnsanlık tarihinin en büyük trajedilerinden biri
olan Bosna savaşı ve Bosna soykırımı edebiyat, şiir, roman, sinema olmak üzere
pek çok alanda ele alınmış ve irdelenmiştir. Savaş ve soykırımın yarattığı
insanlık trajedisi geniş biçimde ele alınmış ve insanlık tarihinin bu “utanç
sayfası” eleştirel biçimde sorgulanmıştır. Bosna savaşı politik/siyasal bir
çatışma kadar bir kültür, ideoloji ve kimlik çatışmasını da içermektedir.
Müslüman kimliği ve kültürel arka planı Bosna sorununun ele alındığı tüm
çalışmalarda öncelikli konular arasında yer almıştır.

Bu makalede Bosna savaşı ve soykırımı üzerine
yapılmış iki roman ele alınarak toplumsal, kültürel ve ideolojik açılardan
karşılaştırılmış ve benzerlik/farklılıklar saptanmaya çalışılmıştır. Bosna
sorununun kimlik, din ve ideoloji bağlamlarında ele alınma biçimleri ortaya
konularak, soruna ilişkin farklı yaklaşımların nedenleri saptanmaya
çalışılmıştır. Bu kapsamda Bosna sorununu İslamcılık temelinde ele alan roman
ile hümanist temelde ele alan roman karşılaştırmalı biçimde incelenmiştir.

Bu çalışmada romanlar
Lucien Goldmann’ın Oluşumsal Yapısalcılık yöntemi uyarınca incelenmiştir.
Oluşumsal Yapısalcı yöntem hem metnin içsel anlam düzeylerini hem de metnin
dışsal anlam süzeylerini çözümlemeye çalışan bir yöntemdir. Bu makalede daha
çok metnin içinde yer aldığı ideolojik ve toplumsal boyutlar ele alınmaya
çalışılmıştır. Makalede romanlara dair daha çok artsüremli bir perspektiften
dönemin sosyal, kültürel koşulları, yazarın dünya görüşleri ele alınmaya
çalışılmıştır.

Keywords

Bosna Savaşı, roman, soykırım, din, kimlik

“THE PROCESSUAL STRUCTURALIST CRITICISM OF THE SOCIAL STRUCTURES AND RELATIONS IN THE BOSNIAN WAR IN NOVELS “SEVDALİNKA” AND “İNSANLIK AYAĞA KALK”

Abstract

The Bosnian war and
genocide, which is one of the biggest tragedies in human history, has been a
popular topic in various fields such as literature, poetry, novels, and cinema.
The tragedies created by the war and the genocide have been critically
subjected in numerous works. The Bosnian war includes both political struggles
and cultural, ideological, and identity conflicts. The Muslim identity and its
cultural background is an important theme in all the studies concerning the
Bosnian problem.

This paper first scrutinizes two novels written over Bosnian war and
then they are compared to each other concerning cultural and ideological
aspects. Moreover, the paper aims to analyze the different forms in which the
religious, identity, and the ideological aspects of the Bosnian problem are
handled, and also it contents to understand the differences in these distinct
approaches. To this end, two novels, which approach to the problem from
different agendas, an Islamic and a humanistic one respectively, are
comparatively scrutinized.

Keywords

The Bosnian War, genocide, religion, identity

References

• ADIGÜZEL, S., 2001. Elçif Eendiyev'in Romanları Üzerinde Bir Çalışma-Oluşumsal Yapısalcı İnceleme, Erzurum: Erzurum Üniversitesi.
• AKTEN, S., 1999. Yazın ve Toplum İlişkisi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım: Yazın Toplumbilimi. Gaziantep, Ankara Üniversitesi Tömer, pp. 162-166.
• ALİLİ, T., 2010. Yugoslavya Dersleri. Ankara: Kaynak Yayınları.
• ARI, T. & PİRİNÇÇİ, F., 2013. Soğuk Savaş Sonrasında ABD'nin Balkan Politikası. Alternatif Politika, 3(1).
• ATALAY, İ., 2007. Jean-Paul Sartre'ın Özgürlük Yolları Adlı Yapıtına Oluşumsal Yapısalcı Bir Yaklaşım, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fransız Dili ve Edebiyatı.
• ATALAY, İ. ve ER, A (2013). Oluşumsal Yapısalcılık Bağlamında “Sorunsal Kahraman” ve “Dünya Görüşü” Kavramları: Bernard-Marie Koltès’in Batı Rıhtımı (Quai Ouest ). Humanitas – Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 27-42.
• BAYSAL, B. & LÜLECİ, Ç., 2015. Kopenhag Okulu Ve Güvenlikleştirme Teorisi. Güvenlik Stratejileri, Issue 22, pp. 61-96.
• BEŞE, A., 2006. Clifford Odets'in Awake And Sing! Adlı Yapıtına Oluşumsal Oluşumsal Yapısalcı Bir Yaklaşım. KKEFD/JOKKEF, Issue 14, pp. 143-158.
• BİLGİN, P., 2010. (2010) ‘Güvenlik Çalışmalarında Yeni Açılımlar: Yeni Güvenlik Çalışmaları’. SAREM, pp. 69-96.
• BORA, T., 1995. Milliyetçiliğin Provokasyonu. İstanbul: Birikim Yayınları.
• BORA, T., 1999. Yeni Dünya Düzeni'nin Av Sahası. İstanbul: Birikim Yayınları.
• BÜYÜKTANIR, D., 2015. Toplumsal İnşacı Yaklaşım Ve Avrupa Bütünleşmesinin Açıklanmasına Katkıları. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 14(2), pp. 1-24.
• CRAMPTON, R. J., 2007. II. Dünya Savaşı'ndan Sonra Balkanlar. İstanbul: Yayın Odası.
• ÇAKMAK, C., 2014. Bosna İç Savaşı: Avrupa'nın Kalbinde İnsani Trajedi. %1 içinde C. ÇAKMAK, F. G. ÇOLAK & G. GÜNEYSU, düz. 20. Yüzyılda Soykırım ve Etnik Temizlik. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, pp. 65-94.
• ÇAUŞEVİÇ, R., 1994. Bosna Müslümanlara Son Uyarı 1. İstanbul: Özyılmaz Matbaası.
• ÇÖMLEKÇİ, M. F., 2008. Yugoslavya'nın Dağılma Sürecinde Ve Bosna Krizi Sırasnda Türk Basınının Tavrı, İstanbul: Marmara Üniversitesi Gazetecilik Anabilim Dalı.
• DİKİCİ, A., 2004. Bosna Savaşının Unutulmayan Trajedisi: Srebrenica Katliamı. Avrasya Dosyası, 11 Eylül Sonrası Türk Dış Politikası, 10(1), pp. 219-239.
• DOĞAN, A. & HATİPOĞLU, S., 2013. Günümüz Türk Edebiyatında Bosna Savaşı. Saraybosna, http://docplayer.biz.tr/2970889-Gunumuz-turk-edebiyatinda-bosna-savasi.html, pp. 1-11.
• EKER, S., 2006. Bosna'da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine. Milli Folklor, Issue 72.
• EKİNCİ, M. U., 2014. Bosna-Hersek Siyasetini Anlama Kılavuzu. İstanbul: SETA (Siyaset Ekonomi ve Toplu Araştırmaları Vakfı).
• ERBESLER, E. E., 2014. Bosna'da Egemenlik Sorunu Dayton Anlaşması. İstanbul: Biyografi Net.
• GÖKÇİMEN, A., 2007. Ata Govşudov'un Romanları Üzerine Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• GÜMÜŞ, Z., 2005. Bosna-Hersek savaşı ve Uluslararası İlişkilerdeki Yeri, 2005: Cumhuriyet Üniversitesi.
• HAZER, G., 2009. Bir Varoluş Mücadelesinin Romanı; Sevdalinka. Kosova-Priştine, Sakarya Sosyal Bilimler Enstitüsü, pp. 63-80.
• İLHAN, M. S., 2010. Bosna Hersek Vahşeti ve Dünya Kamuoyu. Ankara: Berikan Yayınevi.
• İZETBEGOVİÇ, A., 2003. Tarihe Tanıklığım. İstanbul: Klasik.
• KAPTAN, A., 2008. Geçmişten Günümüze Bosna-Hersek Tarihi ve Türkiye- Bosna- Hersek İlişkileri. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Daire Başkanlığı Yayınları.
• KARASU, M. A., 2008. Bir Kentin Ölümü: Kentkırım (Bosna-Hersek Örneği). Çağdaş Yerel Yönetimler, Temmuz, 17(3), pp. 51-64.
• KAVAKLI, A. E., 2015. İnsanlık Ayağa Kalk. İstanbul: Nesil Yayınları.
• KOÇAK, M., 2010. İnsanlık Tarihinde Kara Bir Leke Srebrenica Soykırımı!... İstanbul: Batu Yayıncılık.
• KULİN, A., 2016. Sevdalinka. İstanbul: Everest Yayınları.
• NASRATTINOĞLU, İ. Ü., 2011. Balkanlar Bulgaristan-Bosna-Hersek-Hırvatistan Sırbistan-Yunanistan. Ankara: Lazer Yayınları.
• NİŞANYAN, S., 2011. Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. [Çevrimiçi] Available at: http://www.nisanyansozluk.com [%1 tarihinde erişilmiştir07 29 2014].
• SAĞLAM, A., 2015. Uluslararası Yargılama Faaliyetleri Bağlamında Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemelerinin Değerlendirilmesi. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Ocak, Issue 20, pp. 567-594.
• SELVER, M., 2003. Balkanlara Stratejik Yaklaşım ve Bosna. İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• SÜMBÜLLÜ, Y. Z., 2006. Kemal Tahir'in Romanları Üzerinde Oluşumsal Yapısalcı Eleştiri Bakımından Bir İncelem, Erzurum: Erzurum Üniversitesi.
• SÜRGEVİL, S. & ÖZGÜN, C., 2012. Balkanlar-II. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• TAŞAR, M. M., METİN, B. & ÜNALTAY, A., 1996. Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• TİKEN, S., 2009. Fakir Baykurt'un Yılanların Öcü Adlı Romanına Oluşumsal Yapısalcı Bir Yaklaşım. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü Dergisi, Issue 13, pp. 43-56.
• TİLBE, A. (1999). Camus’nün Veba Adlı Romanına Toplumbilimsel Bir Uygulama (Bildiri). Ankara Üniversitesi, Tömer Gaziantep Şubesi, Edebiyat ve Toplum Sempozyumu (4–5 Haziran 1999). Bildiriler Kitabı, (ss. 105-111). Gaziantep: Ankara Üniversitesi, Tömer Basın Yayın Müd. Yayınları.
• TİLBE, A. (2004). Jean Paul Sartre’ın Bekleyiş adlı romanına Goldmann’cı yazın toplumbilimsel bir yaklaşım. Köksal Alver (Ed). Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri, (ss. 93-116). Ankara: Hece yayınları.
• TİLBE, A. (2010). Georges Lukacs ve Lucien Goldmann’ın Yaklaşımıyla Fransız Yazınında Kişi Sorunsalı (Bildiri). Ertuğrul İŞLER ve Ark. (Ed). Pamukkale Üniversitesi, Uluslararası BAKEA – Batı Kültürü ve Edebiyatları Araştırmaları Sempozyumu, (7-8-9 Ekim 2009). Batı Edebiyatında Kahraman. nu., 17. (ss. 27-36). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları.
• TİLBE, A. VE TEKİN, P. (2012). André Malraux’nun İnsanlık Durumu: Oluşumsal Yapısalcı Bir Çözümleme (Bildiri). Ali Tilbe ve Ark. (Ed). Namık Kemal Üniversitesi, VIII. Ulusal Frankofoni Kongresi, (16–18 Mayıs 2012). E-BİLDİRİLER / E-ACTES. (ss. 242-255). Tekirdağ.
• TİLBE, A. VE TİLBE F. (2015). “Reşat Enis Aygen´in Afrodit Buhurdanında Bir Kadın Adlı Romanında Çalışma İlişkileri: Yazın Toplumbilimsel Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme”, Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Namık Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi / Humanitas - International Journal of Social Sciences by the Faculty of Arts and Sciences at Namık Kemal University, Bahar / Spring, Sayı / Number 5, (ss. 187-216), Tekirdağ.
• TİLBE F. VE TİLBE A. (2016). “Yazın Toplumbilimsel Oluşumsal Yapısalcı Bir Çözümleme: Mahmut Yesari´nin "Çuluk" Adlı Romanında Çalışma İlişkileri”, Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Bartın Üniversitesi Yayınları No: 25 Edebiyat Fakültesi Yayın No: 02, ss. 123-134.
• TODOROVA, M., 2003. Balkanlar'ı Tahayyül Etmek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• TODOROV, T., 2001. Poetikaya Giriş. İstanbul: Metis Yayınları.
• TÜRBEDAR, E., 2010. Barışın 15. Yıldönümünde Bosna-Hersek: Dayton Barış Anlaşması'nın Neticelerinin Değerlendirilmesi, Ankara: Tepav.
• TÜYSÜZOĞLU, G., 2012. Çatışma ve İşbirliği Dikotomisi Bağlamında Balkanlar’ın Siyasal Görünümü. Avrasya Etüdleri, pp. 83-110.
• ÜLGER, İ. K., 2003. Yugoslavya Neden Parçalandı?. Ankara: Seçkin Yayınları.
• ÜLKER, İ., 2011. Balkanlarda Sırp-Boşnak İlişkileri (1945-1995), Diyarbakır: Fırat Üniversitesi.
• YAVUZ, M. H., 2001. Değişen Türk Kimliği ve Dış Politika: Neo-Osmanlıcılığın Yükselişi. %1 içindeTürkiye'nin Dış Politia Gündemi Kimlik, Demokrasi, Güvenlik. Ankara: Liberte, pp. 35-64.
• YEŞİLÇİÇEK, V., 2010. Ayşe Kulin’in “Hayatı, Sanatı, Eserleri”, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• YUMRU, D., 2016. Ayşe Kulin'in Yapıtlarında Toplumsal Sorunlar Ve Eğitim, Ankara: Ankara Üniversitesi.