XX. Yüzyılın Başında Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Dönüşüm ve Siyasi Bloklaşma

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 1, 112 - 125, 26.03.2016

Hüseyin Vehbi İmamoğlu

Öz

Son dönemde Osmanlı Devleti’ni Batı’ya yaklaştıran ve etkilenmeye müsait hale sokan gelişmelerin başında ekonomik dönüşüm gelir. Ekonomik gelişmeler ve ardından yaşanan dönüşüm, dış politikada diplomasinin önemini artırmış ve Avrupa arenasında siyasi bloklaşmalarda önemli rol oynamıştır. Avrupalı devletler için, Osmanlı’nın iç dinamiklerindeki gerilemeler, amaçlarını gerçekleştirmede dolaylı veya dolaysız etkide bulunurken, I. Dünya Savaşı öncesi siyasi gelişmelerine neden sonuç ilişkisi içinde etki etmiştir. XX. yüzyılın başında Osmanlı Devleti’nde yeni bir dönem başlamış ve yönetim kadrosunda bir zihniyet değişimi yaşanmıştır. Ekonomik sorunlara paralel olarak askerî alanda yaşanan sıkıntılar, Devleti Avrupa’da denge siyaseti takip etmeye zorlamıştır. Avrupa ülkeleri arasındaki çıkar çatışmaları ve değişen dış politikalar, Osmanlı-Alman yakınlaşmasını gündeme getirmiştir. Değişen savaş teknolojisi, yerli silah ve hammadde üretiminin yetersiz oluşu ve Osmanlı topraklarında yayılma eğilimi gösteren Alman ticareti; kültürel, diplomatik ve ideolojik etkileri de beraberinde getirmiştir. Alman ekonomisinin diplomat ve bankacılık hizmetleriyle Osmanlı Devleti üzerinde askeri ve idari alandaki ıslahatlara dâhil olması ve özellikle Bağdat Demiryolu Projesiyle silah ticareti ve teknik malzemenin Osmanlı ülkesine girişinin hızlanması, iki devlet arasında giderek daha geniş ölçekli bir ilişki ve işbirliğinin gelişmesine imkân tanımıştır. XX. yüzyılın başında bu ilişkinin boyutu, iki devleti müttefik yaparak, I. Dünya Savaşı öncesi siyasi bloklaşmalar içerisinde bir yer edinmesine sebep olmuştur. Bu araştırmada Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan ekonomik dönüşümün siyasi sonuçları üzerinde durulacak ve Osmanlı Devleti’ni I. Dünya Savaşına götüren sebepler analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi, Diplomasi, Ticaret, Siyaset, Osmanlı, Almanya

Kaynakça

• BOA, Fon Kodu: F. EE, Gömlek No: 73/20, 22/Za/1307 (Hicrî)-10.07.1890 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 29, Gömlek No: 20, 21//1894 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 28, Gömlek No: 54, 08.09.1894 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 19, Gömlek No: 53, 16//1895 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS, Dosya No: 20, Gömlek No: 10, 29.11.1897 (Miladi). BOA, Fon Kodu: Y.PRK. AZJ, Dosya No: 47, Gömlek No: 20, 29/Z/1320 (Hicrî)-28.03.1903 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS, Dosya No: 21, Gömlek No: 22, 13//1904 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 21, Gömlek No: 27, 14.04.1905 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 22, Gömlek No: 8, 12//1908 (Miladi). BOA, Fon Kodu: Y. EE., Dosya No: 63, Gömlek No: 53, 06/R /1327 (Hicrî)-27.04.1909 (Miladi). BOA, Fon Kodu: MV., Dosya No: 196, Gömlek No: 83, 29/Ra/1333 (Hicrî)-14.02.1915 (Miladi). BOA, Fon Kodu: HR. SYS., Dosya No: 77, Gömlek No: 9, 27.07.1915 (Miladi). BOA, Fon Kodu: MV., Dosya No: 212, Gömlek No: 217, 10/M/1337 (Hicri)-16.10.1918 (Miladi). Akçura, Y. (1998). Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara. Albayrak, M. (1995). “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 6, s. 1-38. Armaoğlu, F. (2004). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), İstanbul: Alkım Yayınevi. Aybars, E. (2000). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1, İzmir: Ercan Kitabevi. Babacan, H. (2014). Mehmet Talat Paşa (1874-1921), TTK, Ankara. Beşirli, M. “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Ordusunda Alman Silahları”, EÜSBE Dergisi, Sayı: 16, Yıl: 2004/1, 2004, ss. 121-139. Cavid Bey, (2014). Meşrutiyet Ruznamesi, I, Haz.: Hasan Babacan, Servet Avşar, TTK, Ankara. Earle, E. M. (1972). Bağdat Demiryolu Savaşı, Çev.: Kasım Yargıcı, İstanbul. Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: TTK Düstur, Birinci Tertip, Cilt: VI, Ankara, 1939. Güneş, G. (2013). “Teşkilat-ı Mahsusa ve Birinci Dünya Savaşı Yıllarındaki Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXIX, Sayı: 85, ss. 101-130. Karal, E. Z. (1983). Osmanlı Tarihi, Cilt: VIII, Ankara. Kaşıyuğun, A. (2009). “Osmanlı Devleti’nin 1.Dünya Savaşı’na Girmeden Önceki İttifak Arayışları”, History Studies, Volume: 1/1, 2009, ss. 318-341. Kurmuş, O. (1982). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara: Savaş Yayınları. Kürkçüoğlu, Ömer. (1972). Türkiye’nin Arap Ortadoğusuna Karşı Politikası 1945-1970, Haz.: Sevinç Bulat, Ankara: AÜSBF Yayınları. Meyer, H. C. (1996). Drang nach Osten: Fortunes of a Slogan-Concept in German-Slavic Relations, 1849-1990, Bern: Peter Lang. Moltke, von H. (1969). Türkiye Mektupları, Çev.: HayruIIah Örs, İstanbul. Ortaylı, İ. (1981). İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 479. Ökçün, A. G. (1970). “Osmanlı Meclis-i Meb’usanında Bağdat Demiryolu İmtiyazı Üzerine Yapılan Tartışmalar”, AÜSBFD, Cilt: 25, Sayı: 2, ss. 15-56. , (1997). Osmanlı Sanayii 1913,1915 Yılları Sanayi İstatistiki, Cilt: 4, DİE Yay., Ankara. Önsoy, R. (1982). Türk-Alman İktisadi Münasebetleri: 1871-1914, İstanbul. Özen, H. E. (2008). The German Involvement in Ottoman Ecemomic Development: Banking, Railways and Other Investments, 1888-1914, İstanbul. Ratmann, L. (1982). Berlin-Bağdat, Alman Emperyalizminin Türkiye'ye Girişi, Çev.: Ragıp Zarakolu, İstanbul. Sırma, İ. S. (2007). II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti, 9. Baskı, İstanbul: Beyan Yay., Şahinkaya, S. (1998). “XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Yapısı: Sanayileşme ve Bankacılık Özelinde Değinmeler”, Mülkiye, Cilt: XXIII, Sayı: 218, ss. 86-111. Takvim-i Vekâyi, 18 Şubat 1324-3 Mart 1909, No: 139. Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Ankara: Yurt Yay. Tuncer, H. (2000). 19. Yüzyılda Osmanlı Avrupa İlişkileri, Ankara: Ümit Yay. Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye Tunç 1908-1980, (1997). Yay. Yön.: Sina Akşin, İstanbul: Cem Yayınevi. Ülman, A. H. (1973). Birinci Dünya Savaşına Giden Yol, Ankara: AÜSBF Yay. Yılmaz, S. (2014) “Birinci Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrasında Büyük Devletlerin Siyasetleri”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 100. Yılında I. Dünya Savaşı, Yıl: 4, Sayı: 11, Mayıs 2014, ss. 11-35.