BİREYLERİN GIDA KATKI MADDELERİ VE ETKİLERİ KONUSUNDA BİLGİ VE FARKINDALIK DURUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 12, 01.12.2022

Mehmet Gültekin Bilgin , Ayşe Güneş Bayır Saliha Nur Türk İlknur Uçaş Bilge Özkan

Öz

Teknolojinin gelişmesi günümüzde besinlerin, üretim ve tüketim aşamalarında gıda katkı
maddelerinin kullanımını zorunlu hale getirmiştir. Diğer yandan, gıda katkı maddeleri içeren
besinlerin sürekli tüketimi ile sağlık sorunlarının ortaya çıkması da halk sağlığını ilgilendiren
bir konu olmuştur. Bu çalışma, tüketicilerin gıda katkı maddeleri ve etkileri konusunda
farkındalık durumlarının değerlendirilmesi ve yapılacak olan çalışmalara kaynak oluşturması
amacıyla yapılmıştır. Araştırma populasyonu Ekim 2019-Şubat 2020 tarihleri arasında
Bezmialem Vakıf Üniversitesi hastane ve polikliniklerine gelen hasta ve hasta yakınlarından
oluşmaktadır. Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından yüz yüze anket yöntemi ile
toplanmış; anket sorularına yanıt veren 164 katılımcının gıda katkı maddeleri grupları bilgi
düzeyleri incelendiğinde, çalışmaya katılan bireylerin en çok bildiği veya duyduğu grupların
sırasıyla tatlandırıcılar, renklendiriciler ve stabilizatörler olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, bu
kişilere gıda katkı maddeleri ile ilgili yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları sorulmuş, yeterli
bilgiye sahip olmadığını düşünenlerin ise en önemli sebep olarak yetersiz eğitim ve halkla
ilişkiler cevabını verdikleri görülmüştür. Katılımcıların yarısından fazlasının E kodları
hakkında bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiş ve gıda katkı maddeleri ile ilgili en bilinmesi
gereken konu gıda katkı maddelerinin kullanım amaçları iken devletten bu konuda beklenen
kolay ve doğru etiketleme olarak ifade edilmiştir. Katılımcılara gıda katkı maddelerini sağlıklı
bulma durumlarına göre 1 ile 10 arasında puanlamaları istenmiş ve kadınların anlamlı olarak
erkeklerden daha düşük puan verdiği tespit edilmiştir. Ayrıca katılımcıların, besin etiketine
bakıldığında gıda katkı maddelerini diğer bileşenlerden ayırt etmekte kararsız kaldıkları
belirlenmiştir. Sonuç olarak; katılımcıların gıda katkı maddeleri hakkında orta düzeyde bilgi
sahibi oldukları; eğitim ve iletişim eksikliğinin, gıda katkı maddeleri hakkındaki
farkındalıklarını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Bu bağlamda, tüketiciler maruz
kaldıkları gıda katkı maddeleri hakkında bilinçlendirilmelidir. Tüketicinin özellikle gıda katkı
maddelerinin isimleri, E kodları, kullanım amaçları, zararları, yararları, güvenilir kullanım
dozlarının bilinmesi ve gıda etiketlerindeki gıda katkı maddelerini ayırt edebilmesi oldukça
önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Gıda Katkı Maddeleri, Halk Sağlığı, Beslenme, Tüketici Farkındalığı

Kaynakça

• Aoki, K., Shen, J., Saijo, T. (2010). Consumer reaction to information on food additives: evidence from an eating experiment and a field survey. Journal of Economic Behavior & Organization, 73, 433-438. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2009.11.007
• Bilgin, M.G. (2015). Sağlıklı Beslenme, Gıda Katkı Maddeleri, Editörler: Eker HH., Gunes Bayır A., Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul, Türkiye.
• Boğa, A. & Binokay, S. (2010). Gıda Katkı Maddeleri ve Sağlığımıza Etkileri, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi,19(3): 141-154.
• Bredahl, L. (2001). Determinants of Consumer Attitudes and Purchase Intentions With Regard to Genetically Modified Food – Results of a Cross-National Survey, Journal of Consumer Policy 24, 23–61. https://doi.org/10.1023/A:1010950406128
• Çalışır Erden, Z. & Çalışkan, D. (2003). Gıda Katkı Maddeleri ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 32(3): 193-206.
• Demir, G., Gökoğlu, F., Kılıçkalkan, B., Baş, B. B., & Altunel, H. (2020). Kadın ve erkek tüketicilerin gıda katkı maddeleri ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları, Food and Health, 6(4), 225-237.
• Dünya Sağlık Örgütü: Food Additives, 2018. https://www.who.int/news-room/factsheets/detail/food-additives (Erişim Tarihi: 31 Ocak 2018)
• Erdem, N. (2014). Tüketicilerin hazır ve yarı hazır gıdalarda kullanılan gıda katkı maddelerine yönelik görüşlerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek lisans tezi).
• Erkmen, O. (2010). Gıda kaynaklı tehlikeler ve güvenli gıda üretimi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 53, 220-235.
• Gülse Bal, S., Göktolga, G., & Karkacıer O. (2006). Gıda Güvenliği Konusunda Tüketici Bilincinin İncelenmesi (Tokat İli Örneği), Tarım Ekonomisi Dergisi, 12(1): 9-18.
• Gültekin, F. (2015) Gıda Katkı Maddelerinin Sağlık Üzerine Etkileri, In: Eker HH., Gunes Bayır A., Sağlıklı Beslenme, Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul.
• Karatepe, T.U. & Ekerbiçer, H.Ç. (2017). Gıda Katkı Maddeleri, Sakarya Tıp Dergisi,7(4):164- 167.
• Kaya-Cebioğlu, İ. &Önal, A.E. (2017). Gıda katkı maddesi içeren bazı besinlerin tüketiminin ve sağlığa etkilerinin araştırılması: gıdaların risk analizi, Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi, 3, 21-35. https://doi.org/10.26453/otjhs.357496
• Ma, L., Hu L., Fenk X. &Wang S. (2018). Nitrate and Nitrite in Health and Disease, Aging and Disease, 9(5): 938–945.
• Resmî Gazete (2013). 30 Haziran 2013 Tarihli ve 28693 Sayılı Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği.
• Shim, S., Serido, J., & Barber, B. L. (2011). A consumer way of thinking: Linking consumer socialization and consumption motivation perspectives to adolescent development. Journal of Research on Adolescence, 21(1), 290-299.
• Song, H., & Schwarz, N. (2010). If it, s easy to read, it, s easy to do, pretty, good, and true. Psychologist, 23(2), 108-111.
• Topçu Ayaz, A., Yurttagül, M. & Yücecan, S. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Gıda Katkı Maddeleri ile İlgili Bilgi ve Davranışları, Beslenme ve Diyet Dergisi, 33(2): 39-50.
• Trasande, L., Shaffer R. & Sathyanarayana S. (2018). Council On Environmental Health, Food Additives and Child Health, Pediatrics, 142(2):e20181408.
• Varela, P. & Fiszman, S.M. (2013). Exploring Consumers’ Knowledge and Perceptions of Hydrocolloids Used as Food Additives and Ingredients. Food Hydrocolloids, 30, 477-484. http://dx.doi.org/10.1016/j.foodhyd.2012.07.001