HAK VE HÜRRİYETLER BAKIMINDAN OSMANLI ANAYASAL BELGELERİNİN IRAK 1925 KANUN-İ ESASİYEYE TESİRİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1 - IRAK'ta OSMANLI İZLERİ SEMPOZYUMU, 0 - 0, 28.02.2022

Abdülazim İbrahim

Öz

Anayasalar modern devletlerin yönetilmesinde en önemli belgelerdir. Anayasalar, devletin işleyişini, temel yapısını ve örgütlenmesini düzenleyen kuralları belirlemektedir. Anayasalarda, demokratik toplumların olmazsa olmazı temel hak ve özgürlükler kavramının özellikle üzerinde durulmaktadır. Temel hak ve hürriyetler yalnızca devletlerin iç hukukunda değil uluslararası boyutta da önemli bir konumdadır. Ülkeler anayasa maddelerini belirlerken öncelikle temel hak ve hürriyetler konusuna değinmektedir.
Türkiye 1876 yılından itibaren anayasalarla yönetilen bir devlet olmuştur. İlk anayasa 1876 Kanun-i Esasi’dir. Bu anayasayla birlikte temel hak ve hürriyetler önem kazanmıştır. 1921 Anayasası’nda ise temel hak ve hürriyetler konusuna değinilmemiştir. 1961 Anayasası 1921 ve 1924 Anayasalarından daha çok temel hak ve hürriyetler konusuna değinmiştir. Irak 1515 yılında Osmanlı Devleti’ne katılmıştır. 1534 yılı ile birlikte bütün topraklar Kanun-i Sultan Süleyman tarafından fethedilmiştir ve 1917 yılına kadar Osmanlı tarafından yönetilmiştir. Modern Irak ise 1920 yılında Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda yenilmesi sonucu oluşmuştur. 1925 yılında Irak’ın ilk anayasası kabul edilmiştir. Anayasa hazırlanırken temel hak ve hürriyetler dikkate alınmıştır. Uzun yıllar Irak anayasalarında siyasi haklara yer verilirken 1925 Anayasası’nda temel hak ve hürriyetlere de yer verilmesi Irak halkı için önemli bir gelişme olmuştur. Anayasada en dikkat çekici nokta Irak halkının kanunla eşit olarak görülmesi olabilir. Temel hak ve hürriyetler konusunda anayasada bahsedilmesine rağmen uygulamada bu maddelerin güvence altına alınması tartışılmaktadır.
Irak siyasetinde birçok lider savaş öncesinde zaten tecrübe kazanmışlardı. Bu sebeple Irak, Kanun-i Esasi’yi hazırlarken birçok noktada Osmanlı Kanun-i Esasisi’nden de yararlanmıştır. Yıllarca Osmanlı topraklarında olmaları Osmanlı’dan birçok noktada etkilenmelerine sebep olmuştur. Çalışmada 1925 Irak Kanun-i Esasiden bahsederken Osmanlı belgelerinden etkilendikleri noktalardan bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

ırak 1925 kanuni esasi, Hak, Anayasa, Hürriyet, Osmalı belgeler, Senedi İttifak, İnsan Hakları

Kaynakça

• AKIN İlhan F., “Dernek Kurma Özgürlüğü”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 32, Sayı 2-4, 1966.
• AKTAN Coşkun Can, “Haklar ve Özgürlükler Antolojisi”, 3. Baskı, BER Ajans, Ankara 2018.
• ALİ Yasir A., Irak Anayasaları’nda Siyasi Haklar ve Güvenceleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
• ANAYURT Ömer, “1924 Anayasası’nda Temel Hak ve Hürriyetler”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7, 2003.
• ARMAĞAN Servet, “Memleketimizde İlk Parlamento Seçimleri”, Kanun-i Esasi’nin 100. Yılına armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara 1978.
• ARSLAN Zehra, “Sened-i İttifak’ın Ortaya Çıkışı ve İnsan Hakları Bakımından Değerlendirilmesi”, International Journal of Social Science, Cilt 6, Sayı 8, 2013.
• AYKANAT Mehmet, Osmanlı Hukukunda Dilekçe Hakkı, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2019.
• BEHRAM Z. Arzu, 1876 Tarihli Osmanlı Kanun-i Esasisi ile 1924 Tarihli T.C. Anayasasının Karşılaştırılması”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2006.
• BİLMEZ Nurettin, “Osmanlı Devleti’nde İnsan Hakları Alanında Yaşanan Dönüşüm Üzerine Bir Değerlendirme”, Social Science Development Journal, Cilt 3, Sayı 9, 2018.
• BİROL Sinem, “1961 Anayasasında İfade Özgürlüğü”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 43, 2012.
• BUYRUKOĞLU Selçuk, Doğan BOZDOĞAN, “Danıştay İçtihatlarında Vergilendirmede Kanunilik”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, 2015.
• ÇALEN Mehmet Kaan, “1909 Kanun-i Esasi Tadilatı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, 2012.
• El ABDIN Adil Sakran Zine, Birleşik Devlet Modeli ve Irak Uygulaması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• GÜRDOĞAN Burhan, “İkinci Meşrutiyet Devrinde Anayasa Değişiklikleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, Ankara 1959.
• HOŞTEN Zamira, Temel Hak ve Hürriyetlerin Anayasal Güvenceleri, İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• Introduction to the Laws of Kurdistan, Iraq Working Paper Series Constitutional Law of Iraq Pub. 2013, https://law.stanford.edu/publications/introduction-laws-iraq-iraqi-kurdistan-series-overview/.
• İBRAHİM Abdülazim M., Irak Anayasalarında Temel Hak ve Özgürlüklerin Gelişimi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010.
• KAHRAMAN Abdulkadir, Irak’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği Üzerine Muhtemel Senaryolar, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
• KALKIŞIM Hasan Mahmut, “İnsan Hakları Noktasında Türk Anayasa Tarihinde İki Ara Kesit: 1876 ve 1961 Anayasaları”, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 16, 2019.
• KILINÇ Ahmet, Kanun-i Esasi’nin İnsan Hakları Yönünden Analizi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2005.
• KONAN Belkıs, “İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 4, Ankara 2011.
• KÜÇÜK Adnan, “1924 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler”, Liberal Düşünce Dergisi, Cilt 82, 2016.
• ÖNDÜL Hüsnü, Osmanlı Anayasalarında İnsan Hakları, https://www.evrensel.net/yazi/81939/osmanli-anayasalarinda-insan-haklari, Erişim Tarihi: 27.06.2021.
• TUNÇ Bilal, “Türk Anayasa Tarihinde 1961 Anayasası’nın Yeri ve Önemi”, KARAM Dergisi, Cilt 17, Sayı 67, 2020.
• TÜRKKAN Hakan, “Osmanlı Devleti’nde Demokratikleşme ve Kanun-i Esasi’nin Demokratik Hüviyeti”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Özel Sayı, 2018.
• YAMAÇ Müzehher, “Türkiye Devleti’nin İlk Anayasası 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 22, Tbmm’nin 100. Yılı ve Milli İrade Özel Sayısı, 2020.
• Constitutionnet internet sitesi, https://constitutionnet.org/country/constitutional-history-iraq, Erişim: 01.07.2021.