Sırrı Paşa’nın Şerhu’l-Akāid Tercümesi’nin Cüz’î İrâde Meselesi Örneğinde Analizi

Year 2022, Volume: 20 Issue: 3, 879 - 893, 31.12.2022

Ayşe Betül Dönmez Tekin

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1210612

Abstract

Bu makalede Giritli Sırrı Paşa’nın (1844-1895) Şerhu’l-Akāid Tercümesi analiz edilmektedir. Makalede öncelikle Sırrı Paşa’nın entelektüel arka planı ve diğer eserlerine değinilerek tercüme tarihsel bağlamına yerleştirmeye çalışıldı. Özellikle mütercimin kelâm tasavvurunu yansıtan mukaddime kısmına dikkat çekildi. Mâtürîdî kelâmına dair klasik bir metnin on dokuzuncu yüzyıl Osmanlı okuyucusu için Şerhu’l-Akāid’in diğer şerh ve haşiyelerindeki farklı yorumları içerecek şekilde tercümenin nasıl genişlediği gösterildi. Tercümede farklı görüşlerin bir araya toplanması, aynı mesele karşısında farklı yaklaşımların birbirleriyle karşılaştırılabilmesini sağlamaktadır. Sırrı Paşa sadece metni tercüme edip diğer yorumları nakletmekle kalmamış, kendi yorumlarını da ortaya koymuştur. Bu nedenle bu tercümeyi “yorumlu tercüme” olarak adlandırmaktayız. Örnek olarak bu çalışma Mâtürîdî ve Eşʿarî ekolleri arasındaki temel ihtilaflardan biri olarak görülen irâde-i cüzʾiyye kavramı üzerine odaklanmaktadır. Sırrı Paşa ve faydalandığı kaynaklardan Cevdet Paşa bu meselede Mâtürîdî görüşü benimsemişlerdir.

Keywords

Kelâm, Mâtürîdî kelâmı, Sırrı Paşa, Şerḥu’l-Akāid, Tercüme, Cüzʾî irâde

An Analysis of Sirrī Pasha’s Translation of Sharḥ al-ʿAqāʾid with a Focus on the Issue of Free Will

Abstract

This paper analyzes Girīdī (the Cretan) Sirrī Pasha’s (1844-1895) translation of Sharḥ al-ʿAqāʾid al-Nasafiyya by al-Taftāzānī (d.792/1390). The paper begins with contextualizing this translation by alluding to the background of Sirrī Pasha and his other works. I particularly pay attention to the translator’s prolegomenon which reflects his conception of kalām. Then the paper shows how a translation expands this classical Māturīdite kalām text for the nineteenth century Ottoman readers, by including all different opinions from other commentaries and glosses on Sharḥ al-ʿAqāʾid. Collection of views in the translation enables us to compare all different positions. Sirrī Pasha did not only translate the text and quoted other interpretations but put forward his own comments. Thus, I call it “commentarial translation”. This study also analyzes the views on the concept of human free will, which was regarded as the main conflict between Māturīdī and Ashʿarī schools. Sirrī and his sources hold fast to the Māturīdī position in their discussion of the particular free will (al-irāda al-juzʾiyya).

Keywords

Kalām, Māturīdī kalam, Sirrī Pasha, Sharḥ al-ʿAqāʾid, Translation, Free will, Kelâm, Mâtürîdî kelâmı, Sırrı Paşa, Şerḥu’l-Akāid, Tercüme, Cüzʾî irâde

References

• Ahmed Cevdet Paşa. Mukaddime Osmanlı Tercümesi. 3 Volumes. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Ahmed Cevdet Paşa. Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn. 3 Volumes. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Aksoy, Berrin. “Translation Activities in the Ottoman Empire”. Meta: journal des traducteurs/Meta: Translators’ Journal 50/3 (2005), 949-956.
• Arpaguş, Hatice K. “Mâtürîdîlik ve Osmanlı’da İrâde-i Cüz’iyye Yorumu”, Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları. ed. Fuat Aydın et al. 243-262. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2019.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Volumes. ed. Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu'l-Mevâkıf. 3 Volumes. trans. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Demircioğlu, Cemal. “Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmaları Açısından ‘Terceme’ ve ‘Çeviri’ Kavramlarını Yeniden Düşünmek”. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları) 33/1 (2009), 159-177.
• Dorroll, Philip. “Māturīdī Theology in the Ottoman Empire: Debating Human Choice and Divine Power”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler. ed. O. Demir et al. 219-238. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Girîdî, Sırrı Paşa. Şerh-i Akāid Tercümesi. 3 Volumes. Ruscuk: Tuna Vilayet-i Celilesi Matbaası, 1292 (1875).
• Girîdî, Sırrı Paşa. Şerh-i Akāid Tercümesi. Trabzon: s.n., 1301 (1884).
• Girîdî, Sırrı. Ârâü'l-milel. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1303 (1886).
• Girîdî, Sırrı. Nakdu'l-kelam fî akāidi'l-İslâm. Dersaâdet: Mekteb-i Sanayi Matbaası, 1310 (1893).
• Girîdî, Sırrı. Nuru'l-Hüdâ li-men İhtedâ. Diyarbakır: Diyarbakır Vilayet Matbaası, 1310 (1893).
• Gülşen, Ekrem. "19. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Giritli Sırrı Paşa ve Tefsir Anlayışı". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/22 (2010), 161-188.
• Haidar, Yahya Raad. The Debates Between Ash’arism and Māturīdism in Ottoman Religious Scholarship: A Historical and Bibliographical Study. Canberra: The Australian National University, PhD Thesis, 2016. https://openresearch-repository.anu.edu.au/handle/1885/115206
• Halaçoğlu, Yusuf - Aydın, Mehmet Âkif. “Cevdet Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 21 Aralık 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/cevdet-pasa
• İsmâil Müfîd Efendi. Kasîde-i Nûniyye Şerh ve Tercüme-i Manzûmesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanes, H. Hüsnü Paşa, 892.7, 8a-22b.
• Kalaycı, Mehmet. "Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20 (2016), 9-72.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Karacan, Murat. “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Alimi Hâdimî’nin İnsan Fiillerine Dair Bir Risalesi -Tercüme ve Tahlil-”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler. ed. O. Demir et al. 239-265. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Kurnaz, Cemal. "Giritli Sırrı Paşa Hayatı, Eserleri, Şiirleri". İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri 9 (2000), 133-160.
• Kurnaz, Cemal. "Sırrı Paşa." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37/127-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2009).
• Öcal, Şamil. “Osmanlı Kelamcıları Eş'arî miydi? -Muhammed Akkirmânî'nin İnsan Hürriyeti Anlayışı-”. Dini Araştırmalar 2/5 (1999), 225-254.
• Paker, Saliha. “On the poetic practices of ‘a singularly uninventive people’ and the anxiety of imitation”, Tradition, Tension and Translation in Turkey. ed. Ş. Tahir Gürçağlar et al. 27-52. Amsterdam: John Benjamins, 2015.
• Paker, Saliha. “Telif, Tercüme ve Özgünlük Meselesi”, Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX. ed. Hatice Aynur et al. 36-71. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Taftāzāni. A Commentary on the Creed of Islam: Sa'd al-Din al-Taftāzāni on the creed of Najm al-Din al-Nasafi. translated with introduction and notes by Earl Edgar Elder. New York: Columbia University Press, 1950.
• Toska, Zehra. “Evaluative Approaches to Translated Ottoman Turkish Literature in Future Research”. Translations: (Re)shaping of Literature and Culture. ed. Saliha Paker. 58-76. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002.
• Üsküp Kadısı Mustafa Sıdki. Tavâliʿ Tercümesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun, 160, 1b-83a.
• Yazar, Sadık. “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 60/1 (2020), 153-178.