The Understandıng of the Love, Compassıon, Mercy and Tolerance of Abu’l-Hasan al-Kharakani

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2, 81 - 116, 23.09.2014

Ahmet Seyhan

https://doi.org/10.17050/kafifd.204027

Öz

Abu'l-Hasan al-Kharakani is a great Turkish-Islamic scholar who accessed high moral authority by following Prophet and his Companions, educated thousands of students in his Dergah, filled with faith, divine love, compassion, mercy and tolerance their hearts and who has taken a leading role in the upbringing of Khorasan Dervishes. In this study, understanding al-Kharakani's love, compassion and tolerance will be discussed. The aim is to recognize the source of his deep love which people and all creatures by examining his words. It is requied that the mentioned concepts to be used in place for the correct understanding of the teachings of universal which the personalities develop by enlightened and inspired from the Qur'an and Sunnah as Kharakani in order to build a model of Islamic society. Because of the need to understand and interpret the mentioned concepts correctly for being trained believers who have kind of role model and leader in every age. However, some authors introduced him as a humanist by misunderstanding the concepts located in Kharakani's teaching as love, compassion and tolerance and ignored the principles and the inspiration he has taken from the Qur'an and Sunnah. However, it is understood that Kharakani is an Islamic scholar who internalized the principles of the Qur'an and Sunnah and learned Islamic sciences under the quidance of master Kassab and managed mystical stages thanks to the pritual role model Bayazid and as a basic consequence of all, it has been understood that he maintains vast love, kindness, compassion and tolerance for all the creatures.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Abu'l-Hasan al-Kharakani, love, compassion, mercy, tolerance.

EBU'L-HASAN el-HARAKÂNÎ’NİN SEVGİ, ŞEFKAT, MERHAMET ve HOŞGÖRÜ ANLAYIŞI

Öz

Ebu’l-Hasan el-Harakânî, Hz. Peygamber ve Sahâbe’nin yolunu takip ederek yüksek manevî makamlara erişmiş, dergâhında binlerce talebe yetiştirmiş, onların gönüllerini iman, ilâhî aşk, şefkat, merhamet ve hoşgörü ile doldurmuş ve “Horasan erenleri”nin yetişmesinde öncü rol üstlenmiş büyük bir Türk-İslâm âlimidir. Bu çalışmada, el-Harakânî’nin sevgi, merhamet ve hoşgörü anlayışı ele alınmış, sözleri incelenerek insanlara ve tüm mahlûkata duyduğu derin sevginin kaynağı hakkında bilgi sahibi olunması hedeflenmiştir. el-Harakânî gibi şahsiyetlerin Kur’ân ve Sünnet’ten feyz ve ilham alarak geliştirdikleri evrensel öğretinin doğru anlaşılabilmesi ve model bir İslâm toplumunun inşa edilebilmesi için söz konusu kavramların yerli yerinde kullanılması gerekmektedir. Zira her çağda böyle örnek ve önder müminlerin yetiştirilebilmesi için mezkûr kavramların doğru şekilde anlaşılmasına ve yorumlanmasına ihtiyaç vardır. Ancak bazı yazarlar, el-Harakânî’nin öğretisinde bulunan sevgi, merhamet ve hoşgörü gibi kavramları yanlış anlayarak onu bir hümanist gibi tanıtmakta, Kur’ân ve Sünnet’ten aldığı ilham ve ilkeleri göz ardı edebilmektedir. Oysa el-Harakânî’nin Kur’an ve Sünnet’in ilkelerini özümseyen bir İslâm âlimi olduğu, üstadı el-Kassâb’ın rehberliğiyle İslâmî ilimleri tedris ettiği, manevî mürşidi Bâyezîd’in rol modelliği sayesinde tasavvufî merhaleleri kat etmeyi başardığı ve bütün bunların doğal bir sonucu olarak tüm mahlûkata karşı engin bir sevgi, şefkat, merhamet ve hoşgörü beslediği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Ebu’l-Hasan el-Harakânî, sevgi, şefkat, merhamet, hoşgörü.

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’lKur’âni’l-Kerim, Çağrı Yay., İstanbul, 1986. Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul, ts. Algar, Hamid, “Nakşibendiyye”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 3353 Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, Ankara, 1994. Aslan, Ömer, “Hoşgörü ve Tolerans Kavramlarına Etimolojik Açıdan Analitik Bir Yaklaşım”, CÜİFD, Sivas, 2001, C. 5, Sayı: 2, (s. 357-380). Attâr, Ferîdüddîn, Evliya Tezkireleri, Çev.: Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007. Aydın, Mehmet Akif, “Anayasa”, DİA, İstanbul, 1991, III, 153-163.
• Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlık”, DİA, İstanbul, 1998, XVII, 348.
• Aydın, Mehmet, “Türk Toplumunda Dinî Hoşgörünün Temelleri”, SÜİFD, Konya, 1998, Sayı: 8, (s. 7-17). Başçı, Vahdettin, Taassup ve Hoşgörü, AÜİF Yay., Erzurum, 1996. Bayram, Abdullah, “Ehl-i Kitaba Yaklaşımı Temelinde Kur’an’ın Allah İnancı Açısından Hıristiyanlığa Yaptığı Diyalog Çağrısı ve Bunun Dünya Barışına Katkısı”, GÜİFD, Gümüşhane, 2013/2, C. 2, Sayı: 4, (s. 196-232). Bolay, Süleyman Hayri, “Yetmiş İki Millete Bir Gözle Bakılabilir mi?”, Kur’ân’da Evrensel Hoşgörü, Nesil Basım Yay., İstanbul, 1997. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, (ö. 256/870), Sahîhu’lBuhârî, (I-VIII), Çağrı Yay., İstanbul, 1992. Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Say Yay., İstanbul, 2011. Çelik, İsa, “Tasavvufî Düşünce Tarihinde Ebu'l-Hasan el-Harakânî”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars, 2014, C. 1, Sayı: 1, (s. 75-90). Çetin, Osman, “Horasan”, DİA, İstanbul, 1998, XVIII, 238. Çiftçi, Hasan, “Mevlânâ İle Şems-i Tebrîzî’ye Göre Ebu’l-Hasan-i Harakânî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (Mevlânâ Özel Sayısı), Ankara, 2005, Yıl, 6, Sayı: 14, (s. 565-590). ------, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî, (Hayatı, Çevresi, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri) Nûru’l-‘Ulûm ve Münâcât’ı (Çeviri-Açıklama-Metin), Şehit Ebü’l-Hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004. ------, “Şeyh Harakânî İle Şeyh Bâyezîd Arasındaki İlginç Manevî İlişki”, Şarkiyât Araştırmaları Dergisi, 2003, C. 3, Sayı: 11, (s. 22-40). Demir, Necati, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Sivas, 1999. Demirci, Kürşat, “Hıristiyanlık”, DİA, İstanbul, 1998, XVII, 334. Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 19 Dikmen, Hamit, “Hz. Peygamber’de Hoşgörü ve İnsan Sevgisi”, ÇÜİFD, Adana, 2003, C. 3, Sayı: 2, (s. 129-138). Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara, 1995.
• Ebu’l-Hasan Harakânî, Nûru’l-Ulûm ve Münâcât’ı, (Çeviri-AçıklamaMetin), Haz.: Hasan Çiftçi, Şehit Ebü’l-Hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004. ------, Nûru’l-Ulûm, Haz.: Şenol Kantarcı, Ankara, 1997. Esed, Muhammed, (ö. 1413/1992), Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, Çev.: Cahit Koytak/Ahmet Ertürk, İşaret Yay., İstanbul, 2000. Eyüboğlu, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimolojisi, Sosyal Yay., İstanbul, 19 Gök, Bilal, “Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Menkıbevî ve Tarihî Şahsiyeti”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kars, Bahar 2014, Sayı: 13, (s. 103-121). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'de Peygamber Sevgisi”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars, 2014, C. 1, Sayı: 1, (s. 49-74). Günay, Tümer, “Türklerin Dinî Tarihinde ve Kültüründe Çoğulculuk ve Hoşgörü”, EÜİFD, Kayseri, 1998, Sayı: 10, (s. 49-68). Gündoğdu, Hakan, “Hümanizm Bir Din Midir?” Dinler Tarihi Araştırmaları-II, (Sempozyum, 20-21 Kasım 1998, Konya), Ankara, 2000, (s. 99-125). Gündüz, Şinasi, “Mecûsîlik”, DİA, Ankara, 2003, XXVIII, 279-280. Güneş, Ahmet, Hoşgörünün Hukukî Temeli, Yeni Akademi Yay., İzmir, 2006. ------, “Medine Vesikasının İslâm Hukuku Açısından Kaynak Değeri”, EKEV Akademi Dergisi -Sosyal Bilimler-, 2008, C. 12, Sayı: 34, (s. 211222). ------, “Medine Vesikası ve Ehl-i Kitab”, Kur’ân-ı Kerim’de Ehl-i Kitab -Tartışmalı İlmî Toplantı- İstanbul, 2007, (s. 243-254). Gürer, Dilaver, “Şiblî, Ebû Bekir”, DİA, İstanbul, 2010, XXXIX, 1251 Gürkan, Salime Leyla, “Yahudilik”, DİA, İstanbul, 2013, XLIII, 1911 Gürsoy, Kenan, “Felsefe ve Hoşgörü”, Felsefe Dünyası, Felsefe Derneği Yay., Temmuz, 1991, Sayı: 1, (s. 18-22).
• Hakîkat, Abdurrefî’, Tarîh-i İrfân ve Ârifân-i Îrân, İntişârât-i Kumiş, Tahran, 1372 hş. Hamevî, Yâkût b. Abdillah, (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Buldân, (I-II), Beyrut, 1977. Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, Çev.: Salih Tuğ, Yeni Şafak, Ankara, 2003. ------, “Hicretten Sonra Medine’de Hz. Peygamber’in Davranışlarındaki Hoşgörü”, Çev.: Mustafa Aşkar, Diyanet İlmî Dergi, 1995, C. 31, Sayı: 1, (s. 3-11). Hücvîrî, Ali b. Osman Cüllâbî, (ö. 465/1072), Keşfu'l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi, Haz.: Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., İstanbul, 1982. İmamoğlu, Tuncay, Modern Batı Düşüncesinin Felsefî Temelleri, Din ve İnsan Algısı Üzerine Bir Değerlendirme, İz Yay., İstanbul, 2013. Kara, Seyfullah, “Dini Tarafı Dışlanmış Bir Hümanist Düşünür Tiplemesi: Mevlânâ Celâleddin Rumî”, Uluslararası Mevlânâ ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildiriler-II, Şanlıurfa, 26-28 Ekim, 2007, (s. 141-147). Karabulut, Ali Rıza, İstanbul ve Anadolu Kütüphanelerinde Mevcut El Yazması Eserler Ansiklopedisi, Akabe Kitabevi, Kayseri, ts. Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK Yay., Ankara, 2003. Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara, 1954. Keskin, Yusuf Ziya, Nebevî Hoşgörü, İstanbul, 1997. Maraş, İbrahim, “Yunus Emre’nin Humanist Yorumcuları”, Dinî Araştırmalar, C. 8, Sayı: 23, (s. 29-38). Mevlânâ, Celâleddin Rûmî, Dîvân-ı Kebîr, Haz.: Abdülbâkî Gölpınarlı, Ankara, 1992, ------, Rubâîler, Trc.: Abdülbâkî Gölpınarlı, Ankara, 1982. Meydan Larousse, İstanbul, 1990. Minovi, Müctebâ, Ahvâl-i ve Akvâl-i Şeyh Ebu’l-Hasan Harakânî, Kitâbhâne-i Tahûrî, Tahran, 1372 hş. Muhammed b. Münevver, (ö. 574/1178), el-Esrâru’t-Tevhîd fî Makâmâti’ş-Şeyh Ebi’s-Saîd, Nşr.: Muhammed Rızâ Şefi’i-yi Kedkenî, (III), Müessese-i İntişârât-i Âgâh, Tahran, 1339-1345 hş.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, (ö. 261/875), Sahîhu Müslim, (IIII), Thk.: Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992. Okudan, Rifat, “Ebû Bekir Şiblî: Hayatı ve Tasavvuf Tarihindeki Yeri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Dergisi, Yıl, 8 (2007), Sayı: 19, (s. 211234). Okuyan, Mehmet, “Necmeddîn-i Dâye”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 496-4 Olgun, İbrahim, Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara, 1996. Önder, Mehmet, “Bir İddiaya Cevap: Yine Gel, Yine Gel… Rubâîsi Mevlânâ’nındır”, I. Milletlerarası Mevlânâ Kongresi, Konya, 1998, (s. 117120). Öner, Necati, Felsefe Yolunda Düşünceler, İstanbul, 1995. Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, DİA, İstanbul, 2011, XL, 124. Sakallı, Talat, Hadislerle İslâm’da Hoşgörü ve Kolaylık, Çağlayan Yay., İzmir, 1996. -----, “Hz. Peygamber ve Dinî Hoşgörü”, Diyanet İlmî Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) Özel Sayısı, Ankara, 2003, Sayı: Özel, (s. 395-414). Sayar, Kemal, Sûfî Psikolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 2004. Schimmel, Annemarie, İslâmın Mistik Boyutları, Çev.: Orhan Kocabıyık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001. Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin İlim Anlayışı”, JASSS, International Journal of Social Science, Fransa, May 2013, Volume 6 Issue 5, (p. 1049-1083). -----, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî'nin İlham Anlayışı”, Usûl İslam Araştırmaları, Sayı: 16, Temmuz-Aralık, 2011, (s. 79-110). -----, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî’de Kur'an Kültürünün Yansımaları”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 8/6 Spring 2013, (p. 641-664). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Sünnet Anlayışı”, Hikmet Yurdu, Yıl: 7, C: 7, Sayı: 13, Ocak-Haziran 2014/1, (s. 101-126). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Sünnete Bağlılığı ve Hadis Anlayışı”, JASSS, International Journal of Social Science, Fransa, October 2013, Volume 6 Issue 8, (p. 551-588). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî’nin Tasavvuf ve Şehitlik Anlayışı”, KAÜİFD, Kars, 2014, Sayı: 1, (s. 135-168). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Tefekkür Anlayışı”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara, Turkey, Volume 8/8 Summer 2013, (p. 20532071). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Nefsi Tezkiye Metodu”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 9/2 Winter 2014, (p. 13351359). -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Nefis Tezkiyesine Yaklaşımı”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars, 2014, C. 1, Sayı: 1, (s. 1-32). Sinanoğlu, A. Faruk, “Evrensel Düzeyde Uzlaşı ve Hoşgörü Kültürünün İmkânı”, Hikmet Yurdu, 2012, Yıl, 5, Sayı: 9, (s. 25-35). Sühreverdî, Şihâbuddin, (ö. 632/1234), Avârifü’l-Meârif, (Tasavvufun Hakikatleri), Çev.: Abdulvehhâb Öztürk, Saadet Yay., İstanbul, 2010. Şahinoğlu, M. Nazif, “Ferîdüddin Attâr”, DİA, İstanbul, 1991, IV, 95Şemsettin Sami, Kâmûs-i Türkî Temel Türkçe Sözlük, İstanbul, ts. Tatçı, Mustafa, Yunus Emre Divanı, MEB Yay., Ankara, 2005. Tirmizî, Muhammed b. İsâ, (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, (I-IV), Çağrı Yay. İstanbul, 1992. Uludağ, Süleyman, “Bâyezîd-i Bistâmî”, DİA, İstanbul, 1992, V, 240. ------, “Cüneyd-i Bağdâdî”, DİA, İstanbul, 1993, XIII, 120. ------, “Harakânî”, DİA, İstanbul, 1997, XVI, 93. Uludağ, Süleyman-Bayburtlugil, Nurettin, “Aynülkudât elHemedânî”, DİA, İstanbul, 1991, IV, 280-282. Yazıcı, Tahsin-Uludağ, Süleyman, “Herevî Hâce Abdullah”, DİA, İstanbul, 1998, XVII, 222-226.
• Yazıcı, Tahsin, “Ebû Saîd Ebü’l-Hayr”, DİA, İstanbul, 1994, X, 2202 Yazoğlu, Ruhattin, “Ebu’l-Hasan Harakânî’de Hoşgörü ve İnsan Sevgisi”, KAÜİFD, Kars, 2014, Sayı: 1, (s. 1-10). ------, “Hümanizm ve Mevlâna”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 2002, Sayı: 20, (s. 67-83). Yıldız, Abdullah, “Hz. Peygamber’in İnsan Sevgisi ve Hoşgörüsü”, HÜİFD, Şanlıurfa, 2007, C. 12, Sayı: 17, (s. 159-177). Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensâr Neşriyat, İstanbul, 2000. Yılmaz, Hüseyin, “Hz. Peygamber’in Eğitiminde Bir İlke Olarak Hoşgörü”, CÜİFD, Sivas, 2004, C. 8, Sayı: 1, (s. 109-132). Yılmaz, Ömer, “Toplumun Birlik ve Beraberliğine Katkı Sağlayan Bazı Sûfî Deneyimler (Kesrette Vahdet)”, CÜİFD, Sivas, 2008, C. 12, Sayı: 1, (s. 349-374). Yunus Emre, Dîvân, Dersaadet, 1327.