W. RADLOFF’UN OPIT SLOVARYA TYURKSKİH NAREÇİY ADLI ESERİNE GÖRE 19. YÜZYIL ALTAY TÜRKÇESİNİN SES ÖZELLİKLERİ I: ÜNLÜLER

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 62, 300 - 334, 15.06.2019

Fatih Numan Küçükballı

Öz

Radloff, Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy (OSTN) adlı sözlüğünü 1893-1911 yılları arasında altışar yıl arayla dört cilt olarak yayımlamıştır. Bu sözlükte tarihî ve çağdaş pek çok Türk lehçesine ait yaklaşık 68 bin madde başı bulunmaktadır. Eserdeki tarihî lehçelere ait söz varlığı büyük oranda daha önce yayımlanan çalışmalardan alınmıştır. Çağdaş lehçelere ait kelimeler ise genellikle o dönemki konuşma dillerinden derlenmiştir. Özellikle o güne kadar pek bilinmeyen Türk lehçelerinin söz varlığının ilk defa bu eserde derlenmiş olması, eseri çok değerli kılmaktadır. OSTN’deki Altay Türkçesine ait kelimelerin tamamına yakını 1860’lı yıllarda bizzat Radloff tarafından derlenmiştir. Aynı zamanda söz konusu kelimeler sözlüğün temelini oluşturmuştur. OSTN’de Altay Türkçesi ağızlarına (Altay Kiji, Teleüt, Tölös, Lebed, Kumandı ve Tuba) ait toplam 11286 madde başı tespit edilmiştir. Ayrıca sözlükte çok sayıda örnek cümle mevcuttur. Bu çalışmada OSTN’deki zengin dil malzemesinden yola çıkılarak 19. yüzyıl Altay Türkçesi ve ağızlarının ünlülerle ilgili ses özellikleri ele alınmıştır. Altay Türkçesindeki normal süreli, uzun ve kısa ünlüler ayrı ayrı değerlendirilmiş ve ünlü uyumları hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Radloff, Altay Türkçesi Ağızları, Altay, Teleüt, Tölös, Lebed, Kumandı, Tuba.

Kaynakça

• ALİMOV, Rusbek - Emil Shadyhanov (2013). “Teleütçe Yok Olma Tehlikesi Altındaki Bir Dilin Sosyolengüistik Durumu”. Tehlikedeki Diller Dergisi/Türk Dilleri. 2: 49-73.
• ARIKOĞLU, Ekrem (1996). Tuva ve Hakas Türkçelerinde Fiil. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• AŞCI, Ufuk Deniz (2003). “W. Radloff’un ‘Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy’ Adlı Eserinde Geçen Kazak ve Kırgız Lehçelerine Ait Sesler İle Çağdaş Kazak ve Kırgız Lehçelerindeki Sesler”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 14: 299- 360.
• BASKAKOV, N. A. (1958). Altayskiy Yazık (Vvedeniye v İzuçeniye Altayskogo Yazıka i Ego Dialektov). Moskva: İzdatel’stvo Akademii AN SSSR.
• BASKAKOV, N. A. (1972). Severnıye Dialektı Altayskogo (Ojrotskogo) Yazıka- Dialekt Kumandintsev (Kumandı-Kiji)-Grammatiçeskiy Oçerk, Tekstı, Perevodı i Slovar’. Moskva: İzdatel’stvo Nauka.
• BİANCHİ (1835). Dictionnaire Turc-Français. Paris.
• BUDAGOV (1869). Sravnitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarskih’ Nareçiy. S.-Peterburg.