SORU TÜMCELERİ ÜZERİNDEN NEZAKET STRATEJİSİ KURMA

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 76, 1143 - 1178, 21.12.2022

Seçil Hirik

https://doi.org/10.56694/karadearas.1220640

Cited By: 4

Öz

Dilin en önemli işlevi olan iletişim, konuşurların bilgi aktarımını ifade eden bir kavram olarak bireysel ve toplumsal nitelikler göstermektedir. Bireylerin iletişim kurabilmek, iletişimi doğru ve etkin biçimde sürdürebilmek ve hatta sağlıklı olarak sonlandırabilmek için izlemeleri gereken stratejiler vardır. Bireysel ve toplumsal saygınlığın bir çeşidi olarak geliştirilen nezaket kavramı, iletişim içerisinde etkin bir role sahiptir. Alanyazında nezaket üzerine yapılmış pek çok çalışma ve kuram bulunmaktadır. Grice’ın İş Birliği İlkeleri’nden yararlanılarak geliştirilen bu yaklaşımların başında Lakoff, Leech, Brown ve Levinson’a ait olanlar gelmektedir. İletişimin iki önemli unsuru olan konuşur ve dinleyicinin karşılıklı saygınlıklarını yani yüzlerini korumayı önemseyen, kimi zaman dinleyicinin yararını ve hoşnutluğunu gözeten ve bunun için stratejiler içeren araştırmacıların bahsi geçen yaklaşımları, bu çalışmaya kaynaklık ederek yeni bir nezaket stratejisi önerisinde bulunulmasını sağlamıştır. Konuşuru temel alan, dinleyiciyi temel alan, konuşur ve dinleyiciyi temel alan stratejileri içeren bu sınıflandırma önerisinde, nezaketi sunma yolları içerisinde sıkça başvurulan dilsel unsurlardan biri olan soru kategorisi odak teşkil etmektedir. Bu çalışmada yapısal, işlevsel ve anlambilimsel yaklaşımla yeniden değerlendirilerek sunulan soru sınıflandırması önerisinde bulunulmuş, nezaketle sıkı bağları bulunan işlevsel yaklaşıma göre ele alınan cevap beklenmeyen söz edimsel nitelikli sorular derlem olarak seçilmiştir. Böylece iletişimin etkinliği için gerekli olan nezaket stratejileri, Türkçede kurulması muhtemel soru tümceleri üzerinden var olan nezaket yaklaşımlarının da ışığında yeni bir bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Soru, Nezaket, Nezaket Stratejileri, Question, Politeness, Politeness Strategies

BUILDING A POLITENESS STRATEGY THROUGH QUESTIONS

Öz

Communication is the most important feature of language. It shows individual and social characteristics and expresses the information transfer of speakers. There are ways that people need to follow to establish communication, maintain it correctly and effectively, and even terminate it in a healthy way. Politeness is put forward as a type of individual and social dignity and plays an active role in communication. Many studies and theories already exist on this topic Most feature Grice's Principles of Cooperation, and include work by Lakoff, Leech, Brown, and Levinson. They care about protecting the mutual dignity of the two important elements of communication (i.e., the faces of the speaker and the listener), and look out for the benefit and satisfaction of the listener and including strategies for this. Using their research, we wish to propose a new politeness strategy that includes speaker-based, listener-based, speaker and listener-based strategies, as well as questions, as people widely use them to express politeness. We aim to re-categorize Turkish questions by re-evaluating their structure, function and semantics. We propose that pragmatic questions aren’t answered out of function alone – given how closely tied they are with politeness. In doing so, we shall explore various politeness strategies because they are necessary for effective communication – in light of current question theory and observe how Turkish forms (or can form) question-oriented sentences.

Anahtar Kelimeler

Soru, Nezaket, Nezaket Stratejileri, Question, Politeness, Politeness Strategies

Kaynakça

• ABADŽIĆ NAVAEY, A. - S. BAKŠIĆ (2018). “Türkçe ve Farsçada Nezaket Stratejileri: İltifatlar, İyi Dilekler ve Saygı Gösterme”. Turkish Studies. XIII/5: 1-16.
• ABUDUSALAMU, A. (2017). Yeni Uygurcada Soru. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• AĞAKAY, M. A. (1952). “Dilbilgisi Konuları: Soru Cümleleri Üzerine”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. I/12: 683-684.
• AKBAYIR, S. (2013). Eğitim Fakülteleri İçin Cümle ve Metin Bilgisi. Ankara: Pegem Akademi.
• AKBOĞA, V. (2022). “Türkçede İki Tür Sezdirim: Edimsel ve Anlatısal Sezdirim”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı. (ed. Hasene Aydın-İbrahim Karahancı). Bursa: Efe Akademi Yayınları: 793-810.
• AL-HINDAWI, F. H. - M. A. R. ALKHAZAALİ (2016). “A Critique of Politeness Theories”. Theory and Practice in Language Studies. VI/8: 1537-1545.
• ALTINÖRS, A. (2015). Dil Felsefesi Tartışmaları: Platon’dan Chomsky’ye. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• AYDINOĞLU N. (2011). “İncelik Karşıtlığı ve Ayşe Kulin’in “Geniş Zamanlar” Öyküsünün Edimbilimsel İncelenmesi”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi. IX/2: 416-430.
• AYGEN, G. (2007). “Q-Particle”. Dil ve Edebiyat Dergisi/Journal of Linguistics and Literature IV/1: 1-30.
• BANGUOĞLU, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAŞTÜRK, M. (2001). “Sözcelem Dilbilimi ve Türkçe'de Soru”. Kur'an ve Dil -Dilbilim ve Hermenötik- Sempozyumu Bildirileri. Erzurum: Bakanlar Matbaası: 399-412.
• BAYTOK, A. (2006). “Kırgız Türkçesinde Evet/Hayır Soruları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. III/3: 78-99.
• BAYTOK, A. (2013). Kırgız Türkçesinde Soru. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• BİLGEGİL, K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• BÖLER, T. (2019). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• BROWN, P. - S. C. LEVINSON (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• ÇETİN, E. (2008). On Üçüncü Yüzyıl Öncesi Türkçesinde Soru. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• DELİCE, H. İ. (2003). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Asitan Yayınları.
• DEMİR, N. - E. YILMAZ (2005). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• DERELİ, S. (2008). “Sözlü İletişimde Nezaket Stratejileri”. Türkbilig. 15: 24-52.
• DOĞRU, F. (2014). “Türkçe Buyrum Tümcelerinde Kibarlık/Kabalık”. VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri (ed. Hatice Şahin-İbrahim Karahancı). Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• EDİSKUN, H. (2007). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ERDEM, H. S. (2020). Wittgenstein: Dilin Yörüngesinde Felsefe. İstanbul: Köprü Kitap.
• ERDEM, M. D. vd. (2015). Yeni Türk Dili. Ankara: Maarif Mektepleri.
• ERGÜT, M. (2022). “Türkiye Türkçesinde Sezdirim ve Çıkarım”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı. (ed. Hasene Aydın-İbrahim Karahancı). Bursa: Efe Akademi Yayınları: 607-634.
• GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• GÖKSEL A. - C. KERSLAKE (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge.
• GÜLENSOY, T. (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNAY, N. (2020). “Türk Dilinde Retorik Soru”. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi. II/4: 512-533.
• HADOT, P. (2015). Wittgenstein ve Dilin Sınırları. (çev. Murat Erşen). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• HATİPOĞLU, Ç. (2007). “(Im)politeness, National and Professional Identitiesand Context: Some Evidence Frome-Mailed ‘Call for Papers’”. Journal of Pragmatics. 39: 760-773.
• HİRİK, E. - V. AKBOĞA (2022). “Türkçede Sezdirimin Sınırları”. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar. (ed. Erkan Hirik-Neslihan Çelik-Seçil Hirik). Çanakkale: Paradigma Yayınları: 185-213.
• JOHNSON, D. I. vd. (2004). “Politeness Theory and Refusals of Requests: Face Threat as a Function of Expressed Obstacles”. Communication Studies. LV/2: 227-238.
• KANSU YETKİNER, N. (2009). Çeviribilim Edimbilim İlişkisi Üzerine. İzmir: İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARATAŞ, M. (2019). Her Yönüyle Türk Dili. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• KARATAŞ, M. (2020). “Fuzulî’nin Türkçesinde Ezgili Soru Cümlesi Yapıları”. Türkiyat Mecmuası. XXX/2: 563-606.
• KESER, B. M. (2018). “Nezaket, Nezaket Teorileri ve Türkçede Kullanılan Nezaket Kavramları”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Hâlkbilimi Araştırmaları Dergisi. VI/15: 127-138.
• KORKMAZ, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORNFILT, J. (1997). Turkish. London and New York: Routledge.
• LAKOFF, R. (1973). “Language and Woman's Place”. Language in Society. II/1: 45-80.
• LAKOFF, R. (1975). Language and Woman’s Place. New York: Harper and Row.
• LEECH, G. N. (1983). Principles of Pragmatics. Longman: London and New York.
• NAR, K. (1995). Soru Ekiyle Kurulmuş Soru Cümlelerinin Anlambilimsel Yönden İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ONURSAL AYIRIR, İ. (2020). “Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler: Nezaket Kuramı Açısından Edimbilimsel Bir Değerlendirme”. Millî Folklor. 126: 86-98.
• ORTAKÖYLÜOĞLU, H. (2019). Türkçe ve İngilizce Rica Etkileşimlerinde Kibarlık ve Kabalık Görünümleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• OTURAKÇI, N. (2012). Türkiye Türkçesinde Soru Sözcükleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• OYTUN ALTUN, H. (2009). Türkçede Soru. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÖZGEN, M. (2010). “Türkçe Soru Tümcesi Türleri ve Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Materyallerindeki Yeri”. Dil Dergisi. 150: 50-70.
• ÖZKAN, A. vd. (2016). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• ÖZMEN, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• TARCAN, A. (2010). Bazı Yaygın Dillerde Soru Cümleleri Üzerine: Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım. Ankara: Araştırma Yayınları.
• TURAN, Ü. D. (2019). “Edimbilim II: Bilgi Değeri, Bilgi Yapısı ve Dilde Kibarlık ve Kabalık”. (hzl. Sumru Özsoy-Ümit Deniz Turan). Genel Dilbilim II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• TÜRK, V. (2013). “Türkçede Soru Kavramı ve Kadı Burhaneddin Divanı’nda mI İle Kurulan Soru Yapıları”. Türk Dünyası Araştırmaları. 206: 299-304.
• UZUN, N. E. (2006). Türkçenin Öğretimi İçin Soru Tümcesi Türleri Üzerine Bir Sınıflama Denemesi. 131: 15-31.
• ÜSTÜNOVA, K. (2004). “Soru ve Cevap Cümlelerinin Çözümü”. Zeynep Korkmaz Armağanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 425-433.
• WILSON, D. - D. SPERBER (1988). Mood and the Analysis of Nondeclarative Sentences. Stanford University Press.
• YAYLAGÜL, Ö. (2015). Göstergebilim ve Dilbilim. Ankara: Hece Yayınları.
• YILMAZ, E. (2020). Dilbilim: Teorik ve Uygulamalı Alanlar. (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi.
• MARGETAN, V. vd. (2014). Robin Lakoff’s Politeness Principles. Erişim Tarihi: 10.10.2022. https://www.academia.edu/9669467/ROBIN_LAKOFF_S_POLITENESS_PRINCIPLES