Bağımsızlıktan Sonra Azerbaycan`da Din-Devlet İlişkileri

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 101 - 126, 15.07.2017

Asaf Ganbarov

Öz

Bağımsızlıktan sonra (1991) Azerbaycan`da din-devlet ilişkilerini ele alan bu çalışmamızda

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nda laiklik ilkesi, devlet-din ilişkileri, din özgürlüklerini

temin eden ilgili maddeler incelemeye tabi tutuldu. Böylece Azerbaycan Cumhuriyeti

Anayasası’nda, uluslararası insan hakları sözleşmelerinde beyan edilen din ve vicdan

özgürlüklerinin genellikle sağlandığı görüldü. Din alanına getirilen bazı kısıtlamaların ise

daha çok bu yasaların uygulamasındaki yetersizliklerden kaynaklandığı tespit edildi. Ayrıca

toplumun dinî eğitim düzeyinin düşük olması nedeniyle dışa bağlı radikal dinî gruplara

karşı savunmasız olması, dinî alanda bazı kısıtlayıcı yasal düzenlemeleri gerektirmektedir.

Azerbaycan Hükümeti, bağımsızlığın ilk yıllarında sıkı seküler politika yürütmekteydi.

Günümüzde ise hükumet, geleneksel dinlere (Şii ve Sünni İslam, Ortodoks Kilisesi, Yahudilik)

finansal destek kapsamında daha çok dinî politika izlemektedir. Ayrıca bu finansal

desteklerde, çoğunluk ve azınlık gibi dinî gruplar arasında herhangi bir ayrımcılığa yol

verilmemektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, din-devlet ilişkileri, laiklik, tolerans

Kaynakça

• Albayrak, Halis. “Azerbaycan’da Din”, Türk Dünyasının Dinî Meseleleri. ed. Ömer Turan. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Aliyev, Rafig. Din ve Devlet. Bakı: İrşad Neşriyatı, 2004.
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ensiklopediyası. II cilt. Bakı: Lider Neşriyat, 2005.
• Azerbaycan Respublikası Dövlet-Din Münasibetlerini Tenzimleyen Resmi Senedler. Bakı: DKİDK Yayınları, 2015.
• Azerbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Qanun Yayınları, 2005.
• Babaşlı, Memmedali. “Çarlık Rusyası Döneminden Günümüze Azerbaycanda Din-Devlet İlişkileri”. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkı Sempozyumu (31 Mayıs-1 Haziran 2007). ed. İsmail Hakkı Göksoy- Nejdet Durak. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Bedford, Sofie. "İslamic Activism in Azerbaijan: Repression andMobilization in Post-Soviet Context". Yayınlanmamış Doktora Tezi, Stockholm,2009.
• Benningsen, Alexandre K. “Sovyetler Birliği’nde İslami Uyanış ve Bazı Gelişmeler”. Çöküş Öncesi Sovyetler Birliği’nde İslamiyet ve Müslümanlar. çev. İsmail Orhan Türköz. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Cemiyet ve Din 09 (242). Bakı: DKİDK Yayınları, 2014.
• Cornell, Svante E. The Politicization of Islam in Azerbaijan. Washington: Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program, 2006.
• Dinî Kurumlarla İş Üzere Devlet Komitesi Bülleteni 1. Bakı: DKİDK Yayınları, 2003.
• El-Felah, Adil Abdulla. Haydar Aliyev ve Milli Menevi Deyerler. Bakü: Gismet, 2007.
• Guliyeva, Vefa. “Müselman Ruhanilerinin Azerbaycan Çar Rusyasının Müstemlekecilik Siyasetine Karşı Apardıkları Mübarezeye Türkiye’nin Münasebeti”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 25 (Erzurum: 2004).
• Gurbanlı, Mübariz. Dövlet ve Din: İctimai Fikir Toplusu 01 (42). Bakı: DKİDK Yayınları, 2016.
• Gurbanov, Abbas. "Azerbaycan`da Şeyhulislamlık". Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Hasanov, Behram. Azerbaycan’da Din: Sovyetler’den Bağımsızlığa Hafıza Dönüşümleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Kafkas Müslümanları Dinî İdaresinin Nizamnamesi (KMDİN). Madde: 3.1. Bakı: QMİ Yayınları, 2009.
• Muradova, Bahar. “Azerbaycan`da Multikulturalizm Devlet Siyasetinin Prioritet İstikametidir”. Haydar Aliyev İrsi ve Multikultural Değerler. Bakı: Azerneşr, 2016.
• Mustafayev, Gadim. XX Esrin Evvellerinde Azerbaycan`da İslam İdeologiyası ve Onun Tengidi. Bakı: Maarif Neşriyyatı, 1973.
• Robbers, Gerhard. “Almanyada Din-Devlet İlişkisi”. AB ÜlkelerindeDin-Devlet İlişkisi. ed. Ali Köse-Talip Küçükcan. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Samadov, Elsavar. "Azerbaycan’da Din Eğitimi". Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
• ______________. “Azerbaycan Cumhuriyyeti`nde Din ve Devlet İlişkileri: Yasal ve Kurumsal Çerçeve”. Azerbaycan`da Din ve Kimlik. ed. Sevinç Alkan Özcan-Vügar İmanbeyli. İstanbul: Küre Yayınları, 2014.
• Sezgin, Abdulkadir. “Eski Sovyetler Birliği’nde ve Azerbaycan’da Dinî Hayat”. I. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Taştan, Abdulvahap. “Azerbaycan’da Sosyo-Kültürel Değişim, Din ve Dinsel Canlanma”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 25. Ankara, 2003.
• US International Religious Freedom Report for 2012, United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, s. 1-3
• Yunusov, Arif. Azerbaycan`da İslam. Bakı: Sulh ve Demokratiya İnstitutu Neşriyatı, 2004.
• Zulfukarlı, Maharram. Çağdaş Azerbaycan Tarihi. Bakı: y.y., 2002. 2012 International Religious Freedom Report (Azerbaijan Executive Summary), USA State Department, http://www.state.gov/documents/ organization/208502.pdf, (26.07.2016).
• http://scwra.gov.az/pages/181/? (Azerbaycan Cumhuriyeti Dinî Kurumlarla İş Üzere Devlet Komitesi resmi internet sitesi), (14.02.2017). http://www.president.az/articles/10843 (Azerbaycan Cumhurbaşkanının resmi internet sitesi), (erişim: 14.02.2017).