“Olmayan” ve “Değil” Sözcükleri ve Olumsuzluk Üzerine Mantıksal Bir Değerlendirme

Year 2019, Volume: 18 Issue: 2, 325 - 350, 30.09.2019

Caner Çiçekdağı

https://doi.org/10.20981/kaygi.612496

Abstract

Olumsuzluk asıl
olarak önermelerin bir özelliğidir ve önermenin doğruluğuna yönelerek başta
çelişki olmak üzere çeşitli karşı önerme çiftlerinin oluşumuna yol açar.
Türkçede bir önermeye veya cümleye olumsuzluk kazandırmak cümleyi bağlayan
kopulaya veya kopula benzeri yapılara “-ma” veya “değil” işaretçilerinin
getirilmesiyle olur. Böylece olumsuzlanan cümle aslında yeni bir iddia getirmez
ama olumludaki iddiayı inkâr eder. Önermeler arasındaki tam karşı olmalarda
çelişik önermeler oluşur. Çelişik önermelerden tikel olanlar “varlığı”, tümel
olanlar “yokluğu” gösterdiği için çelişki oluşur ve çelişik önermeler her zaman
farklı doğruluk değeri alır. Acaba önermelerde olduğu gibi özellikle ad
durumundaki kavramların da olumsuzluk kazanması ve çelişik kavram çiftleri
oluşması mümkün müdür? Kavramlar varlıkları ve varlıklarda “olanı” gösterir,
dolayısıyla her kavram aslında olumludur. Kavramlar önermeler gibi bir iddia
içermediğine göre olumsuzluk kazanıp inkârda bulunamazlar ama bağıntılı,
karşıt, eksik ve yoksun oluşlarına göre bir tür karşı olma ilişkisi içinde
olabilirler. Bu tür ilişkiler de, olumsuzluk geniş olarak yorumlanırsa, bir tür
olumsuzluk olarak kabul edilebilir ve bu durumda kavramlar da olumsuzlanabilir.
Ancak “olmayan” sözcüğünün adlara gelmesiyle “ağaç olmayan” gibi elde edilen
dilsel yapılar esasında olumsuz değil, belirsiz birer addır.  Buna rağmen belirsiz adlarla yapılan kavram
ayrımları en geniş ve keskin sınıflamaları sağlar. Bu çalışma kavramların asıl
olarak olumsuz olamayacağını ama olumsuzluk geniş anlamıyla kabul edilirse
kavramları olumsuzlamak için en uygun olan işaretçinin “olmayan” sözcüğü
olduğunu savunmaktadır.

Keywords

Değil, Olumsuzluk, Olmayan, Cümle, Kavram, Ad, Mantık

References

• ARİSTOTELES (1998). Birinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• ARİSTOTELES (2002a). Kategoriler, çev. Saffet Babür, 2. Basım, İstanbul: İmge Yayınevi.
• ARİSTOTELES (1996). Metafizik, çev. Ahmet Arslan, 2. Basım, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• ARİSTOTELES (2002b). Yorum üzerine, çev. Saffet Babür, 2. Basım, İstanbul: İmge Yayınevi.
• ÇİÇEKDAĞI, Caner (2018). Peri Hermenias Üzerine İki Yorum, Bursa: Sentez Yayıncılık.
• HORN, L. R. (2019). “Negation”, Erişim Tarihi: 01.05.2019, (https://plato.stanford.edu/entries/negation/)
• KNEALE, W. & KNEALE, M. (1988). The Development of Logic, 10. Ed., Oxford: Clarendon Press.
• KABAAĞAÇ Sina ve ALOVA Erdal (1995). Latince Türkçe Sözlük, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• NİŞANYAN SÖZLÜK (2019). “Müspet”, Erişim Tarihi: 03.04.2019, (https://www.nisanyansozluk.com/?k=müspet)
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük (2019). “Olumlu”, Erişim Tarihi: 02.06.2019, (http://sozluk.gov.tr/)
• ONLINE ETYMOLOGY DICTIONARY (2019). “Positive”, Erişim Tarihi: 04. 03.2019, (https://www.etymonline.com/word/positive)
• ÖZMEN, Mehmet (1997). “Türkçe’de Değil Kelimesi Ve Kullanımları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, ss. 315-368, Ankara: TDK Yayınları.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2016). “Dilbilgisel Olumsuzlayıcılar”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4): 1703-1715.