Atom Teorileri Paradigma Değişimi Açısından Değerlendirilebilir mi?

Year 2022, Volume: 21 Issue: 2, 779 - 805, 30.09.2022

Vural Başaran Tarık Tuna Gözütok

https://doi.org/10.20981/kaygi.1156777

Abstract

Önce doğa felsefesinin, sonra ise doğa bilimlerinin en tartışmalı ve ilgi çekici konularından birisi olan atom, antik dönemlerden beri bir şekilde insanların zihinlerini kurcalamıştır. Antik Yunan atomculuğu ile başlayan bu serüvene Orta Çağ’da Müslüman bilginlerinin de katkıları olmuştur. Atomculuk, erken dönemlerde deney yapma olanaklarından uzak olduğundan daha çok aklî muhakeme ile ispat edilmeye çalışılmıştır. XIX. yüzyılda, atom kavramı çağdaş bilimin temel olgularından birisi hâlini almıştır. XX. yüzyıla gelindiğinde ise hem deneysel kanıtlar hem de bilimsel ve teknolojik gelişmeler sayesinde, bölünemez olduğu düşünülen bu temel parçacığın daha temel parçalara ayrılabildiği anlaşılmıştır. Hatta atom sayesinde daha önceleri tahayyül dahi edilemeyecek enerjiler elde edilmeye başlamıştır.
Bu çalışmada öncelikle atom fikrinin geçirdiği tarihsel yolculuk kısaca ele alınmıştır. Daha sonra XX. yüzyılın ikinci yarısında bilim tarihi çalışmalarını derinden etkileyen Kuhncu yaklaşım irdelenmiştir. Bunun için öncelikle paradigma ve eş-ölçüştürülemezlik kavramları ele alınmıştır. Sonra Kuhncu bu yaklaşımın çalışmanın ilk kısmında verilen atom tarihindeki yeri tartışılmıştır. Kuhncu paradigma özellikle astronomi tarihini açıklaması bakımından Kuhn ve takipçileri tarafından sıklıkla kullanılmıştır. Bizim çalışmamızda ise bu yaklaşımın atom tarihi incelendiğinde açıklayıcılığının zayıf olduğu ve tadil edilmesi gerektiği gösterilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Atomculuk, T. Kuhn, Paradigma Değişimi, Bilimsel İlerleme

Can Atomic Theories Be Evaluated in Terms of Paradigm Shift?

Abstract

Atom is one of the most controversial and interesting subjects of first natural philosophy and natural sciences. It has preoccupied people's minds since ancient times. This historical adventure, which started with the ancient Greek atomism and Muslim scholars in the Middle Ages also contributed to ideas of atom. Since atomism was far from the possibilities of experimentation in the early periods, it was tried to be proved by rational reasoning. XIX. In the 19th century, the concept of the atom has become one of the fundamental phenomena of modern science. By the 20th century, it was understood that this fundamental particle, which was thought to be indivisible, could be divided into more fundamental parts, thanks to both experimental evidence and scientific and technological developments. In fact, thanks to the atom, energies that could not even be imagined before having begun to be obtained.
In this study, first, the historical journey of the atomic ideas will be briefly discussed. And the Kuhnian approach, which deeply affected the history of science studies in the second half of the 20th century, will be examined. For this, the concepts of paradigm and non-comparability will be discussed. Then, the place of this Kuhnian approach in the history of the atom, which is given in the first part of the study, will be discussed. The Kuhnian paradigm was frequently used by Kuhn and his followers, especially in explanations in the history of astronomy. In our study, it will be shown in the explanatory power of this approach is weak when the atomic history is examined.

Keywords

Atomism, T. Kuhn, Paradigm Shift, Scientific Progress.

References

• Alpar, Ali. (2019). Atom Nedir? II – Bohr’un Atom Modeli. Sarkaç.
• Aristoteles. (1996). Metafizik. 2. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aristoteles. (2001). Fizik. 2. İstanbul: YKY.
• Avogadro, Amedeo. (1811). Essay on a Manner of Determining the Relative Masses of the Elementary Molecules of Bodies, and the Proportions in Which They Enter into These Compounds. Journal de Physique (73): 58-76.
• Başaran, Vural. (2019). Cürcânî’de Atom Kavramı ve Felsefesi. Dört Öge (15): 111-22.
• Chalmers, Alan. (2009). Newton’s Atomism and Its Fate. Ss. 123-38 içinde The Scientist’s Atom and the Philosopher’s Stone. Dordrecht: Springer Netherlands.
• Chalmers, Alan. (2019). Atomism from the 17th to the 20th Century edt. E. N. Zalta. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 Edition).
• Cushing, James T. (2003). Fizikte Felsefi Kavramlar. (Çev. B. Özgür Sarıoğlu), İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Elmas, M. F. (2015). Spinoza ve İnsan, İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Feynman, Richard P., Matthew Sands & Robert Leighton. (2020). Feynman Fizik Dersleri. C. 1. 1. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Geiger, Hans. (1910). The Scattering of α-Particles by Matter. Proceedings of the Royal Society of London. Series A, Containing Papers of a Mathematical and Physical Character 83(565): 492-504. doi: 10.1098/rspa.1910.0038.
• Heilbron, John L., & Thomas S. Kuhn. (1969). The Genesis of the Bohr Atom. Historical Studies in the Physical Sciences 1:vi-290. doi: 10.2307/27757291.
• Karakale, Ramazan. (2005). Atomun peşinde: A-tomos’tan Kuantum’a. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kuhn, Thomas S. (2017). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kuhn, Thomas S. (2019). Yapı’dan Sonraki Yol. İstanbul: İletişim.
• Leucippus & Democritus. (1999). The Atomists, Leucippus and Democritus: Fragments: A Text and Translation with a Commentary. Toronto; Buffalo: University of Toronto Press.
• Leukippos & Demokritos. (2019). Atomcu Felsefe Fragmanları. Edt. C. C. Çevik. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Lindley, D. (2008). Uncertainty: Einstein, Heisenberg, Bohr, and the Struggle for the Soul of Science. Anchor Books.
• Manners, Joy. (2000). Quantum Physics: An Introduction. Bristol: Open University.
• Marx, K. Heinrich. (2001). Demokritos ile Epikouros’un Doğa Felsefelerindeki Genel Ayırım. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Öztürk, Ümit. (2012). Thomas Kuhn’un Paradigma Kavrayışı Üzerine Analitik Bir İrdeleme. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi (19): 173-91.
• Petrucci, Ralph H., F. Geoffrey Herring & Jeffry D. Madura. (2008). Genel kimya: Ilkeler ve modern uygulamalar. Ankara: Palme Yayincilik.
• Ronan, Colin A. (2005). Bilim Tarihi: Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. 4. bs. Ankara: TÜBİTAK.
• Rutherford, E. (1911). The Scattering of α and β Particles by Matter and the Structure of the Atom. Philosophical Magazine 92(4): 379-98. doi: 10.1080/14786435.2011.617037.
• Salgar, Ercan. (2015). Bilimsel İlerleme Nedir? Felsefe Dünyası, (62): 233-257.
• Salgar, Ercan. (2016). Kuhn’un Bilim Tasarımında Değerlerin Yeri ve Önemi Üzerine. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi (22): 386-403.
• Thackray, Arnold. (1970). Atoms and powers: an essay on Newtonian matter-theory and the development of chemistry. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
• Tümkaya, Serdal. (2018). Thomas Kuhn ve devrimler yoluyla birikimsel ilerleme. Maltepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi: 238-56.
• Whyte, Lancelot Law. (1961). Essay on Atomism: From Democritus to 1960. Connecticut: Wesleyan University Pres.