ERZURUM KONSOLOSLUK RAPORLARINA GÖRE 20. YÜZYIL BAŞLARINDA DİYARBAKIR TİCARETİ

Year 2018, Volume: 8 Issue: 16, 243 - 261, 24.12.2018

Kemal Saylan

https://doi.org/10.31834/kilissbd.482130

Abstract

Hint ve İran ticaretinin kavşağında bulunması, tarihsel süreç içinde
Diyarbakır’ın idari ve iktisadi merkez olmasını beraberinde getirmiştir. Ancak
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupalı devletlerle yapılan ticaret
anlaşmaları ve buharlı gemi ticaretinin ön plana çıkmasıyla birlikte
Anadolu’nun iç bölgelerinde bulunan bazı şehirler ticari anlamda gerilemeye
başlamıştır. Bu duruma Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik ve
sosyal gerilemenin de etkisi büyüktür.

Bununla birlikte Diyarbakır’ın önemli bir tarım potansiyeline sahip olması
Avrupalı devletlerin ilgisini buraya yöneltmiştir. Özellikle İngilizler,
Diyarbakır’ı Erzurum konsolosluk bölgesine dâhil ederek buradaki ticari
faaliyetlerini artırmışlardır. Bu durumun en güzel göstergelerinden biri konsolosluk
raporlarında Diyarbakır Vilayetine önemli bir bölümün ayrılmış olmasıdır.

Toplam sayısı 11 olan bu raporlar, 1900-1913 yılları arasındaki verileri
ihtiva etmektedir. Raporlarda Diyarbakır’dan yapılan başlıca ihracat ve ithalat
kalemleri yer almaktadır. Raporlarda ayrıca vilayetin ticaret potansiyelinin ne
kadar olduğu ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.

Bu çalışma; İngilizlerin Erzurum Konsolosluk
Raporları esas alınarak 20. yüzyıl başlarında Diyarbakır’ın ticaret
potansiyelini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma vilayet dâhilinde ihracat
ve ithalata konu olan ürünlerin tespit edilmesine yardım edecektir.

Keywords

Diyarbakır, Konsolosluk, Rapor, Ticaret

References

• Diplomatic and Consular Report Turkey, Trade of the Consular District of Erzurum, (DCRTE)DCRTE, Sene 1901, No: 2792; DCRTE, Sene 1902, No: 3003; DCRTE, Sene 1904, No: 3442; DCRTE, Sene 1906, No: 3851; DCRTE, Sene 1908, No: 4389; DCRTE, Sene 1909, No: 4545; DCRTE, Sene 1910, No: 4734; DCRTE, Sene 1913, No: 5370.
• Baskıcı, Mehmet M. (2005). 1800–1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi. Bayraktutan, A. (2010). Erzurum İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Genç, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları. Göyünç, N. (1968). “Onaltıncı Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, ss. 76-80, Cilt VII.İnalcık, H. - Quatert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğunun Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Cilt 2, İstanbul: Eren Yayınları.Pamuk, Ş. (2016b) Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Pamuk, Ş. (2009). Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Pamuk, Ş. (2016a). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Sakaoğlu, N. (2007). 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Coğrafyası, İstanbul: Deniz Kültür Yayınları.Saylan, K. (2007). 1868-1914 Döneminde Ordu Kazası, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Yeşilyurt, Y. (2016). “Erzurum Yerel Tarih Araştırmaları Açısından İngiliz Ulusal Arşivlerinin Önemi (19. Yüzyıl), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], ss. 597-624, Cilt 55.