Türkiye’de Taşra Teşkilatıyla Yerel Yönetimler Arasındaki Güç Dengesi: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2-1 - KAYFOR23 Özel Sayısı, 425 - 441, 31.12.2023

Kübra İlhan , Yücel Özden

Öz

Türkiye’de 2017 senesinde Anayasa değişikliğiyle birlikte mevcut parlamenter hükümet sistemine son verilerek, Türk tipi başkanlık sistemi şeklinde nitelendirilen Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmiştir. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile yönetsel yapıda önemli değişikliklere gidilmiştir. Gerçekleşen bu değişim, anayasal kaynaklı yerel yönetimleri ve taşra teşkilatını da şüphesiz etkilemiştir. Yeni hükümet sistemi sonrasında hem yerel yönetimler hem de taşra teşkilatı mevzuatında güncellemeler yapılmıştır. Mevzuat kapsamında değerlendirme yapıldığında hükümet sisteminde görülen değişim yerel yönetimler üzerinde çok kapsamlı bir dönüşüm getirmediği görülmektedir. Yerel yönetimler ekseninde görevli olan yetkili makamların değiştiği tespit edilmekte ve köklü, kapsamlı bir değişimin olmadığı görülmektedir. Taşra teşkilatında gerçekleşen güncellemeler incelendiğinde ise valinin konumu hususunda tartışmalar yürütülmekte ancak taşra teşkilatında da kapsamlı bir değişikliğe gidilmediği söylenebilmektedir. Tüm bu değerlendirmeler sonucunda yerel yöneticiler ile mülki idare amirleri arasında yetki ve görev alanları çerçevesinde güç dengesizliği oluşturup oluşturmadığı ise çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi sonrasında yerel yönetimlerde merkezileşmenin görüldüğü, mülki idare amirlerinin yetki ve sorumluluk alanlarında genişleme olmadığı ancak 6360 sayılı Kanun ile büyükşehirlerde büyükşehir belediye başkanı ile valinin birbirleriyle yarışan iki aktör konumuna geldiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Yerel yönetimler, Taşra Teşkilatı

Kaynakça

• Akman, Ç. ve Kalender, M. (2018). “Yerelde Yeni Bir Merkezi Yönetim Birimi: Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 73 (4), 1025-1056.
• Arsoy, M. (2021). Türk İdare Teşkilatında Taşra İdaresi: XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Taşra Teşkilatı İle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Taşra Teşkilatının Karşılaştırılması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bilgiç, A. K. ve Durgun, E. (2021). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Yerel Yönetimler Üzerindeki Etkisi”, İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Teori, Güncel Araştırmalar ve Yeni Eğilimler, Ed. Hasan Babacan, İvpe Yayınevi, Karadağ, 50-69.
• Dinç, Y. D. ve Yılmaz, V. (2022). “Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Yasama, Yürütme, Yargı Organları İle Taşra ve Yerel Yönetimlere Etkilerinin Değerlendirilmesi”, Ombudsman Akademik, 16, 167-213
• Eren, V. ve Akıncı, B. (2018). “Yasama Yürütme İlişkileri Açısından Başkanlık Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin Karşılaştırılması”, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: Kamu Yönetiminde Değişim (Ed. Yüksel Demirkaya), İstanbul: Hiperyayın, 35-70.
• Koç, E. (2021). “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi Ve Taşra Teşkilatına Yansımaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 35-68.
• Koyuncu, E. ve Köroğlu, N. T. (2012), Büyükşehir Tasarısı Üzerine Bir Değerlendirme, https://www.tepav.org.tr/upload/files/13524625179.Buyuksehirler_Tasarisi_Uzerine_Bir_Degerlendirme.pdf.
• Köseoğlu, Ö. ve Sobacı, M. Z. (2018). “Başkanlık Sistemlerinde Yerel Yönetimler ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi’ne İlişkin Bir Değerlendirme”, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Kamu Yönetiminde Değişim, Ed. Yüksel Demirkaya, 413-441.
• Küçük, Ü. (2020). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Merkez Yerel İlişkileri Ve Vesayet Denetimi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Malatya.
• Lamba, M. ve Ateş, H. (2018). Başkanlık Sistemi Uygulanan Ülkelerde Siyasi Partilerin ve Seçim Sistemlerinin Değerlendirilmesi: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi İçin Çıkarılacak Dersler, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: Kamu Yönetiminde Değişim (Ed. Yüksel Demirkaya), İstanbul: Hiperyayın, 99-134.
• Miş, N. ve Duran, B. (2017). Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi, SETA Kitapları, Ankara.
• Öner, Ş. (2019). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Yerel Yönetim Mevzuatına Etkileri, ÇOMÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (2), 303-332.
• Salihoğlu, E. (2019). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Yerel Yönetimler ve Denetimi, Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, İstanbul.
• 442 sayılı Köy Kanun (1924). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.442.pdf.
• 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu (1949). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.5442.pdf.
• 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (2004). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzu at?MevzuatNo=5216&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• 5393 Sayılı Belediye Kanunu (2005). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5393.pdf.
• 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (2005). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5302.pdf.
• 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2012). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6360&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018), https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/ 07/20180710-1.pdf.
• 3 Nolu Üst Kademe Kamu Yöneticileri İle Kamu Kurum Ve Kuruluşlarında Atama Usûllerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1 9.5.3.pdf.