Muafiyetten Mükellefe: Müstakil Kadın Temettuat Defterleri Üzerine Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 1, 248 - 265, 30.04.2022

Özlem Muraz Budak

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1022753

Öz

Temettuat Defterleri, yakın dönem Osmanlı sosyo-ekonomik çalışmaları bağlamında çok kıymetli veriler barındırmaktadır. Haddizatında vergi ve askerlik muafiyeti dolayısıyla kamu ve özellikle mali kayıtlarda yer almayan kadınların, istisnai de olsa ilk defa kendilerine özel tutulan temettuat defterlerinde yer almaları ayrı bir öneme sahiptir. Bununla birlikte yapılan bazı çalışmalarda birkaç cümle ile bahsedilmesinin dışında kadının ekonomik gücünün tespiti noktasında yeterince değerlendirilebildiğini söylemek oldukça zordur. Bu durum bizim müstakil kadın temettuat defterlerini ele almamıza neden olmuştur.
Bu bağlamda Nefs-i Muğla, Bozöyük, Gökabad, Mesevli, Tırahiye ve Ula kazalarında toplam üç yüz on iki hanede üç yüz otuz kadın hane reisine ait temettu kaydı bulunmaktadır. Temettu sahibi kadınlardan büyük kısmı yalnız olmakla birlikte bir kısmı kız kardeş/kardeşleriyle, bir kısmı da kaynana-gelin olarak birlikte yaşadığı hanelerinde müştereken vergi mükellefi olarak kayıt edilmiştir. Temettuat mükellefi kadın hane reisi sayısının toplam hane sayısına oranı %5’tir. Bu oran babası veya eşi öldüğü için aile reisi olarak temettu vergisiyle mükellef tutulan kadınlar bağlamında makul bir düzey olduğunu söylemek mümkündür.
Erkek ve kadın mükelleflere ait verilerin mukayesesi, bize Osmanlı toplumunda kadının ekonomik gücünün sağlıklı olarak değerlendirilmesi noktasında katkı sağlayacaktır. Bu defterler bize Osmanlı kadınının gerek işgücüyle ve gerekse tasarruf ettikleri mülkleriyle hayatını idame ettirecek ekonomik üretimin ötesinde temettu vergisiyle kamu maliyesine katkı sağlayacak kadar üretimin parçası olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Temettuat, Kadın, Vergi, Emlâk, Hayvanât

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 1674.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 1946.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 2397.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 2402.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 2600.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 2765.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 1673.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 1665.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr: 1275.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr: 2596.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 1974.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. ML. VRD. TMT. d. nr. 2599.
• Akgünlü, Volkan Levent . (2001). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Muğla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. (2010). T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 108, İstanbul.
• Bayraktar, Hilmi. (2014). Temettuat Defterlerine Göre PİRLEPE, Bizim Akademi Yayınları, Ankara.
• Baykara Taşkaya, Arzu. (2015). 1844/45 Temettu’ Defterlerine Göre Marmaris Kazâ’sı, Sage Yayıncılık, Ankara.
• Çoruh, Haydar. (2002). “Temettü Vergisi’nin Yapısı ve 1844 Sayımı Sonuçları”, Yeni Türkiye Dergisi, S 45, Mayıs-Haziran, s 650- 670.
• Güran, Tevfik. (2000). “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ankara.
• Karal, Enver Ziya. (1995). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay. Ankara.
• Kütükoğlu, Mübahat. (1995). “Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, C LIX /S. 225, s 395-412.
• Kütükoğlu, Mübahat. (2003). “1830 Nüfus Sayımına Göre Menteşe Sancağında Hane Nüfusu”, Osmanlı Araştırmaları XXIII, s. 76-92, İstanbul.
• Öz, Mehmet. (2010). “Tahrir”, İslâm Ansiklopedisi, C 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 425-429.
• Öztürk, Said. (2003). Türkiye’de “Temettuat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C 1, S 1, s 287-304.