ATATÜRK-LORD LLOYD GÖRÜŞMESİ: TÜRK-İNGİLİZ İLİŞKİLERİ ve AKDENİZ SORUNU

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 120 - 130, 30.04.2023

Recep Çelik

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1166971

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve kendi döneminde Türk dış politikasının mimarı Atatürk, genç cumhuriyeti her türlü dış tehlikelerden korumak için aktif bir dış siyaset izlemiştir. Batıya rağmen batılı bir anlayışla hareket eden Atatürk, başta Yunanistan olmak üzere İngiltere ve Fransa ile ikili sorunlarını çözerek Türkiye’yi uluslararası ilişkilerde hatırı sayılır bir devlet konumuna getirmiştir. Bunun yanında Milli Mücadele’ye desteği ile ön plana çıkan Sovyetlerle olan ilişkiler Lozan sonrası süreçte de yakın ve üst düzeyde seyretmiş fakat Sovyet eksenli bir dış politika yerine çok yönlü bir dış politika anlayışı geliştirilmeye çalışılmış ve bunda başarılı olunmuştur. Türkiye iki dünya savaşı arası dönemde ikili ve çok taraflı uluslararası dostluk, tarafsızlık, işbirliği ve saldırmazlık gibi birçok antlaşmada yer almak suretiyle bölgesinde ve dünyada barışa katkı sunmak adına çaba göstermiştir. Bu doğrultuda Atatürk Türkiye’si, bağımsız Türk devletini her türlü dış tehlikelerden korumak için büyük bir dirayet sergilemiştir. Türkiye yanlısı siyasetiyle ön plan çıkan ve Türk-İngiliz ilişkilerini ileri düzeye taşımak için çaba gösteren Lord Lloyd, Türkiye’yi birçok kez ziyaret etmiştir. Bu ziyaretlerinden Montrö öncesi Mustafa Kemal Atatürk ile 27 Mayıs 1936’da Dolmabahçe Sarayında yapılan görüşme son derece önemlidir. Nitekim görüşmede Türkiye’nin İngiltere ile olan ilişkilerinden Avrupa ve Akdeniz’deki gelişmelere kadar bir dizi husus gündeme gelmiştir. İtalyan emperyalizmi ve Doğu Akdeniz sorunu ise görüşmenin ana temasını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Lord Lloyd, Faşist İtalya, Akdeniz Sorunu, İngiltere.

Kaynakça

• Referans1 BCA (T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi).
• Referans2 030.10 200.368.10; 119.845.8; 221.491.32; 234.579.8; 221.492.35; 233.573.4; 237.602.13; 238.606.7; 238.608.2; 248.682.12; 266.798.15.
• Referans1 CA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi) 01008542; 01020017.216; 01011094.1; 01011094.2; 01016468.53; 01019578.202; 01011955.118; 01011955.119.
• Referans2 TNA (The National Archives). FO 1011/287; BW 82/13.
• Referans1 Akşam, Cumhuriyet, Son Posta.
• Referans2 Akşin, Aptülahat. (1991). Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, TTK Yayınları.
• Referans1 Aras, Tevfik Rüştü. (Tarihsiz). Görüşlerim, Semih Lütfi Kitabevi.
• Referans2 Aras, Tevfik Rüştü. (1968). Görüşlerim İkinci Kitap, Yörük Matbaası.
• Referans1 Aras, Tevfik Rüştü. (2003). Atatürk’ün Dış Politikası, Kaynak Yayınları.
• Referans2 Armaoğlu, Fahir. (Tarihsiz). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), c. I-II, Alkım Yayınevi.
• Referans1 Armaoğlu, Fahir. (1995). “Türkiye ve Batı Dünyasına Genel Bir Bakış (Dün-Bugün-Yarın)”, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu, TTK Yayınları.
• Referans2 Armaoğlu, Fahir. (2021). Türk Dış Politikası Tarihi, Kronik Yayınları.
• Referans1 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. (1997). c. III, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Referans2 Aydemir, Şevket Süreyya. (2008). Tek Adam, c. III, Remzi Kitabevi.
• Referans1 Bayur, Yusuf Hikmet. (1995). Türkiye Devletinin Dış Siyasası, TTK Yayınları.
• Referans2 Cook, Chris, and et.al. (1997). Sources in British Political History (1900-1951), Volume 4: A Guide to the Private Papers of Members of Parliament: L-Z, Springer.
• Referans1 Daunt, Timothy L.A. (1989). “Atatürk ve İngiltere”, Atatürk’ün Ölümünün 50. Yılı Sempozyumu (31 Ekim-1 Kasım 1988), Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Referans2 Erkin, Feridun Cemal. (1987). Dışişlerinde 34 Yıl Anılar-Yorumlar, TTK Yayınları.
• Referans1 Esmer, Ahmet Şükrü. (1953). Siyasi Tarih (1919-1939), Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Referans2 Grew, Joseph C. (1999). Yeni Türkiye, Çev. Kadri Mustafa Orağlı, Multilingual Yayınları.
• Referans1 Jivkova, Ludmila. (1978). İngiliz-Türk İlişkileri (1933-1939), Habora Kitabevi Yayınları.
• Referans2 Kinross, Lord. (2007). Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar Yayınevi.
• Rererans1 Kocatürk, Utkan. (2000). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), TTK Yayınları.
• Referans2 Kurat, Akdes Nimet. (1952). Türk-İngiliz Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1553-1952), AÜ DTCF Yayınları.
• Referans1 Kürkçüoğlu, Ömer. (1985). “Türk-İngiliz İlişkileri (1920’lerden 1950’lere)”, Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984 (400. Yıldönümü), Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü.
• Referans2 Mango, Andrew. (2017). Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, Çev. Füsun Doruker, Remzi Kitabevi.
• Referans1 Millman, Brock. (1998). The Ill-Made Alliance: Anglo-Turkish Relations 1934-1940, McGill-Queen’s University Press.
• Referans2 Oral, Cavid. (1945). Akdeniz Meselesi, c. II, Cumhuriyet Matbaası.
• Referans1 Özdemir, Hikmet. (2001). Atatürk ve İngiltere Bir Barışmanın Diplomatik Tarihi, The British Council.
• Referans2 Sezar, Ayten. (1999). Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), TTK Yayınları.
• Referans1 Soyak, Hasan Rıza. (2006). Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları.
• Referans2 Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü.
• Referans1 Üçarol, Rifat. (2000). Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitapevi.