Eski Uygurca Padak ve Türk Halk Edebiyatındaki Ayak Terimi Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 71 - 78, 30.04.2023

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1180388

Öz

Çalışmanın amacı, Eski Uygur Türkçesi Dönemi eser metinlerinde geçen “padak” teriminin anlam değerleri üzerinde durularak, Türk Halk edebiyatındaki “ayak, ayak verme, ayak açma vb.” terimleri ve onunla ilişkili olarak kullanılan edebiyat terimlerinin anlam değerlerini değerlendirmektir. Çalışmanın problemini, “ayak” teriminin Türk Halk edebiyatındaki kullanımı ve anlam değeri ile Eski Uygur Türkçesi metinlerinde geçen “padak” teriminin anlam değeri bakımından ilişkisinin olup olmadığı sorusu oluşturmaktadır. Çalışmada, bu problemin yanıtına uygun bulgulara kapı açan Ana Altay Türkçesindeki *pata kavramının ifade ettiği anlam değerinden hareketle de “ayak” terimi ve onunla birlikte kurulan genel anlamlı diğer kavram işaretlerine nasıl temel oluşturduğuna dikkat çekilmiş ve kavram işaretinin eylemden isme dönüşümü ve anlam yakınlığı vurgulanmıştır. Yöntem olarak araştırmanın veri kaynağını oluşturan Eski Uygur Türkçesi Dönemi’ne ait eser metinleri ve Türk Halk Edebiyatı halk ozanlarının kaleme aldıkları şiirleri ve deyişleri, “ayak” terimini karşılayan örnekler için kullanılmış ve elde edilen bulgular temelinde terim adına tanıklanarak tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, padak, Türk Halk Edebiyatı, ayak

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (2007). Eski Tür şiiri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Artun, E. (2001). Âşıklık geleneği ve Âşık edebiyatı. Akçağ Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, G, Sir. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: The Clarendon Press.
• Edgerton. F. (1977). Buddhist hybrid Sanskrit grammar and dictionary, Volume II. Dictionary. New Delhi.
• Eker, S. (2011). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun B. A. & Koyunlu Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş, metin, çeviri, notlar, dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun vd. (1992). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü, kılavuz kitap I. Kültür Bakanlığı Başbakanlık basımevi.
• Gabain, v. A. (2007). Eski Türkçenin grameri. (M. Akalın, Çev.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2011). Türkçenin söz dizimi. Kesit Yayınları.
• Karataş, T. (2011). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. Sütun Yayınları.
• Kaya, D. (1999). Âşık şiirinde ayak ile ilgili problemler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 8, 335-348.
• Müller, M. F. (1893). A Sanskrit-English dictionary. Compiled by Macdonell A.A. Oxford: Clarendon Press.
• Özönder B: F. (1998). Abidarim Kıınlıg Koşavarti Şastirtakı Çınkirtü Yörüglerniŋ Kiŋürüsi’nden Üç İtigsizler, giriş-metin-tercüme-notlar-indeks xxx levha. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Stratostin, S., Dybo, A. & Mudrak, O. (2003). Etymological dictionary of the Altaic languages I-III. Brill Leiden, Boston.
• Şen, S. (2019). Eski Uygurca dört Brahman öyküsünden bir parça. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 47, 1-21.
• Tarama Sözlüğü (1995). A-B, I, (3. Baskı). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı I, A-E. Simurg Yayıncılık.
• Tuna, N. O. (1983). Altay dilleri Teorisi. Türk Dünyası El Kitabı, [Dil, Kültür, Sanat] içinde (ss.7-58). Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Williams, M. M. (1964). A Sanskrit-English dictionary. Oxford: Clarendon Press.
• Yardımcı, M. (2013). Başlangıcından günümüze Türk halk şiiri, Anonim halk şiiri, Âşık şiiri, Tekke şiiri. Kanyılmaz Matbaacılık.