Din Sosyolojisi Bağlamında Ahmet Midhat Efendi'nin Beş Hikâyesinde Kilise ve Caminin Sosyolojik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 3, 1266 - 1273, 31.12.2024

Mehmet Fetih Yanardağ , Azize Bati

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1551060

Öz

İnsan doğasının bir parçası olan ve varoluşuyla birlikte doğan inanma ihtiyacı tarih boyunca farklı şekillerde yorumlanmıştır. Din ve inanç olgusu bireysel bir niteliğe sahip olmasının yanı sıra toplumsal hayatın kaidelerini ve değerlerini belirli bir nizama kavuşturur. Din sosyolojisi, insanlık tarihi boyunca dinlerin ve dini yapılanmaların hayata yansımasını inceleyerek din ve toplum diyalektiğini inceler. On dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nin bekasını korumak için yapılan siyasi ve sosyal reformlar toplumsal hayatı birçok yönden etkiler. Modernleşme ile birlikte toplumsal değerlerin zedelenmesi ve geçmişle olan kadim bağların sarsılması farklı coğrafyalarda yaşayan toplumların dini müesseselere bakışını değiştirmiştir. Bu dönemde Batı’da Hıristiyan olan toplumlarda din adamlarının ve dini kurumların eleştirilmesi, Doğu’daki toplumların ise kendi medeniyetinin esasını oluşturan İslami değerlere yabancılaşması din kavramını iki farklı şekilde yorumlayan insan tipini meydana çıkarmıştır. Ahmet Midhat Efendi on dokuzuncu yüzyılda yazdığı hikâyelerde semavi dinlerin toplum içerisindeki yerini ele alarak insan ve din ilişkisini irdeler. Hikâyelerinde İslâmiyet ile Hıristiyanlık dinlerinin birey ve toplumun sosyal hayatındaki izdüşümünü verirken dini inanışlarla ilgili bilinçli bir tutum sergiler.
Bu çalışmada; Ahmet Midhat Efendi’nin yazmış olduğu Ana-Kız, Çifte İntikam, Diplomalı Kız, İki Hud’akâr ve Çingene hikâyelerinde dini mekânlar olarak kilise ve caminin insan hayatı üzerinde yarattıkları etkiler din sosyolojisi bağlamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Midhat Efendi, Hikâye, Din Sosyolojisi, Kilise, Cami

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi. (2001). Letaif-i Rivayat (F. Gökçek ve S. Çağın, Hzr.). Çağrı Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi. (2022). Diplomalı Kız (K. Timur, Sad.). Tema Yayınları.
• Aktay, Y. ve Köktaş, M. E. (2007). Din Sosyolojisi. Vadi Yayınları.
• Akyüz, K. (2000). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İnkılâp Kitabevi.
• Aydın, M. (2002). Kilise. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss.11-14). TDV Yayınları.
• Bati, A. (2024). Tanzimat Dönemi Hikâyelerinde Din ve İnanç Algısı. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Challaye, F. (1998). Dinler Tarihi (S. Tiryakioğlu Çev.). Varlık Yayınları.
• Cilacı, O. (2001). Dinler ve İnançlar Terminolojisi. Damla Yayınevi.
• Gökçek, F. (2020). Küllerinden Doğan Anka Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar. Dergâh Yayınları.
• Gül, A. (2022). Ahmet Mithat Efendi’nin Dinler Tarihi Kitabı Üzerine Bazı Tespitler. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.9(2) 753-781.
• Kahraman, A. (1999). Mukayeseli Dinler Tarihi. Marifet Yayınları.
• Korkmaz, R. (2014). Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000). Grafiker Yayınları.
• Mardin, Ş. (1993). Din ve İdoeloji. İletişim Yayınları.
• Okay, O. (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2020). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı. Dergâh Yayınları.
• Taplamacıoğlu, M. (1983). Din Sosyolojisi. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Timur, K. (2009). Tanzimat Dönemi Türk Romanında Din Duygusu ve İnançlar. Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4 (1), 2090-2125.
• Topçu, N. (2001). Sosyoloji. Dergâh Yayınları.