İşgücü Piyasasında Kadın Yönetici İstihdamı: Hanehalkı İşgücü Anketi Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 516 - 551, 30.11.2024

Dilek Şenel

https://doi.org/10.33708/ktc.1404901

Öz

Araştırmanın amacı, toplumun kadına biçtiği toplumsal cinsiyet rollerin çalışma yaşamına nasıl yansıdığını kadın yöneticiler üzerinden tespit ederek kadın yöneticilerin çalışma koşulları ve sosyo-ekonomik özelliklerini ortaya çıkarmaktır. Nicel araştırma yöntemi kullanılarak elde edilen bulgular, Türkiye İstatistik Kurumu 2020 yılı Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti aracılığı ile tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, Türkiye’de yaklaşık bir buçuk milyon yönetici olduğu saptanmıştır. Bunların sadece %18,2’si kadındır. İstihdamdaki kadınların %3,3’ü yöneticiyken erkeklerde bu oran (%6,6) iki kat daha fazladır. Kadın yöneticilerin ortalama gelirleri erkek yöneticilerin gelirlerinden daha düşüktür. Kadın yöneticilerin kamu sektöründe elde ettikleri gelir, özel sektörde elde ettikleri gelirden yüksek iken erkek yöneticilerin özel sektörde elde ettikleri gelirleri daha yüksektir. Kadın yöneticilerde kayıt dışı çalışma oranı düşük ancak yarı zamanlı çalışma oranı yüksektir. Ailedeki bakıma muhtaç yetişkinlerin tamamına çocukların ise %92,3’üne kadın yönetici bakmaktadır. Kadın yöneticilerin %54’ü, erkek yöneticilerin %42,5’i lisans mezunuyken kadın yöneticilerin %16,8’i, erkek yöneticilerin ise %8,3’ü lisansüstü eğitimini tamamlamıştır. Araştırmada ayrıca 2010 yılında yaklaşık %10 olan kadın yönetici oranının, 2020 yılında yaklaşık %18’e yükseldiği ancak bu yükselişin Türkiye’yi dünya sıralamasında üst seviyelere taşımaya yetmediği belirlenmiştir. Nitekim Türkiye 2020 yılı itibari ile kadın yönetici oranı bakımından, otuz dört OECD ülkesi arasında otuz üçüncü sırada yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın Yönetici, İşgücü Piyasası, Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı İşgücü Anketi, Cinsiyet Eşitsizliği

Employment of Female Manager in the Labour Market: A Research on Household Labour Force Survey

Öz

The aim of this study is to find out the working conditions and socio-economic characteristics of female managers by determining how gender roles attributed by society to women reflect on working life through female managers. The Microdata Set from the Household Labour Force Survey of the Turkish Statistical Institute for the year 2020 was used to determine the findings obtained using the quantitative research method. As a result of the study, approximately one and a half million managers were identified in Turkey. Women accounted for only 18.2% of them. While 3.3% of the employed women were managers, this rate was twice in men (6.6%). The female managers average incomes were lower than those of the male managers. While the income of the female managers in the public sector was higher than their income in the private sector, the male managers earned more in the private sector than in the public sector. The female managers had a low rate of informal employment, but a high rate of part-time work. A female manager was taking care of all adults and 92.3 % of the children in the household requiring care. While 54% of the female managers and 42.5% of the male managers had a bachelor’s degree, 16.8% of the female managers and 8.3% of the male managers completed postgraduate education. In the study, it was determined that the rate of the female managers increased from around 10% in 2010 to around 18% in 2020, but this increase was not enough to drive Turkey to the top of worldwide rankings. Indeed, Turkey ranks thirty-third out of thirty-four OECD countries in terms of the rate of female managers as of 2020.

Anahtar Kelimeler

Female Manager, Labour Market, Turkish Statistical Institute Household Labour Force Survey, Gender Inequality

Kaynakça

• Kaynakça Aksoy, N., Felek, Ş., Yayla, N. & Çeviş, İ. (2019). Türkiye’de kadın istihdamı ve etkileyen faktörler. Journal of Management and Economics Research, 17(3), 146-163. https://doi.org/10.11611/yead.594124
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı. Sakarya Yayıncılık.
• Ashraf, M. (2009). Characteristics of female managers in the US labour market. Applied Economics Letters, 16 (17), 1683-1686. https://doi.org/10.1080/13504850701663249 .
• Ayoğul, H., & Baraz, A. B. (2020). Kadın çalışanların kariyer engelleri: Eskişehir'de bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 13-27. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61826/925040.
• Cantürk, S. (2021). Gelişmiş ülkelerde sosyal politika uygulamaları: Japonya örneği. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2021(54), 188-202. https://doi.org/10.47998/ikad.923254 .
• Cohen, P. N. & Huffman, M. L. (2007). Working for the woman? Female managers and the gender wage gap. American Sociological Review, 72(5), 681-704. https://doi.org/10.1177/000312240707200502.
• Corsi, M. & İlkkaracan, I. (2022). COVID-19, gender and labour. GLO Discussion Paper, No. 1012, Global Labor Organization (GLO), Essen. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/248563/1/GLO-DP-1012.pdf.
• Çarıkçı, İ. H., Çiftçi, M., & Derya, S. (2016). İş-aile yaşam çatışması: Türkiye’deki kadın yöneticiler üzerinde bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(2), 53-65. https://dergipark.org.tr/en/pub/vizyoner/issue/23022/246150.
• Dedeoğlu, S. (2009). Eşitlik mi ayrımcılık mı? Türkiye’de sosyal devlet, cinsiyet eşitliği politikaları ve kadın istihdamı. Çalışma ve Toplum, 2(21), 41-54. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2576297.
• Dedeoğlu, S. & Gökmen, Ç. E. (2021). Dünya’da ve Türkiye’de çalışma yaşamında kadın. Uluslararası Çalışma Örgütü Yayınları.
• Dedeoğlu, S., Şahankaya Adar, A. & Sırali, Y. (2021) Supporting women’s employment through institutional collaboration on early childhood care and education, ILO and EBRD Report. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1756/E%C3%87BErapor_ILO%26EBRD_ENG-min.pdf?sequence=1&isAllowed=y .
• Dedeoğlu, S. (2022). Special dossier editor’s introduction gender, care, and work in Turkey: From familialism to neo-paternalism. New Perspectives on Turkey, 66, 4-10. https://doi.org/10.1017/npt.2022.11 .
• Derks, B., Ellemers, N., Van Laar, C. & De Groot, K. (2011). Do sexist organizational cultures create the queen bee?. British Journal of Social Psychology, 50(3), 519-535. https://doi.org/10.1348/014466610X525280.
• Doğan, İ. Ç. (2020). Aktif beşerî sermaye kaynaklarının beşerî sermaye performans ilişkisindeki rolü. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Durbin, S. & Tomlinson, J. (2010). Female part-time managers: Networks and career mobility. Work, Employment and Society, 24(4), 621-640. https://doi.org/10.1177/0950017010380631.
• Durkaya, M. & Hüsnüoğlu, N. (2018). İstihdamda eğitimin rolü. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19(41), 51-70.
• Ecevit, Y. (2003). Women’s labor and social security. bridging the gender gap in Turkey: a mile stone towards faster socio-economic development and poverty reduction, poverty reduction and economic management unit: Europe and Central Asia, Washington DC. World Bank, 73-106.
• Ecevit, Y. (2008). Türkiye'de toplumsal cinsiyet eşitsizliği: Sorunlar, öncelikler ve çözüm önerileri: Kadın-Erkek eşitliğine doğru yürüyüş: Eğitim, çalışma yaşamı ve siyaset. http://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/103.
• Ecevit, Y. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliğinin temel kavramları. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/1417/Y%c4%b1ld%c4%b1z%20Ecevit%20Temel%20Kavramlar.pdf?sequence=3&isAllowed=y.
• Guedjali, A. (2023). Careers of Algerian women managers: The psychological drivers of discrimination in professional careers. Business Ethics and Leadership, 7(2), 1-8. https://armgpublishing.com/journals/bel/volume-7-issue-2/article-1/.
• Günsoy, G. & Özsoy, C. (2012). Türkiye’de kadın işgücü, eğitim ve büyüme ilişkisinin VAR analizi. Finans, Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi. 49(568), 23-42. https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/19079/19076.pdf?sequence=1&isAllowed=y .
• Ilostat. (2022). https://ilostat.ilo.org/data/.
• Ilostat. (2023). Labour force participation rate by sex and age. https://www.ilo.org/shinyapps/bulkexplorer38/?lang=en&segment=indicator&id=EAP_2WAP_SEX_AGE_RT_A.
• Ilostat. (2023a). https://ilostat.ilo.org/resources/concepts-and-definitions/description-labour-force-statistics/.
• International Labour Organization. (2017). World employment and social outlook. https://www.ilo.org/global/research/global-reports/weso/2017/WCMS_541211/lang--en/index.htm.
• International Labour Organization. (2020). World employment and social outlook trends. https://www.ilo.org/global/research/global-reports/weso/2020/lang--en/index.htm.
• International Labour Organization. (2020). Türkiye’nin onayladığı ILO sözleşmeleri. https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377269/lang--tr/index.htm#:~:text=Her%20%C3%BCye%2C%20%C3%BCcret%20hadlerinin%20tesbitiyle,kabil%20oldu%C4%9Fu%20nispette%20temin%20edecektir.
• İlkkaracan, I., Kim, K., Masterson, T., Memiş, E. & Zacharias, A. (2021). The impact of investing in social care on employment generation, time-, Income-poverty by gender: A macro-micro policy simulation for Turkey. World Development, 144, 105476. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2021.105476.
• İlkkaracan, İ. & Memiş, E. (2021). Transformations in the gender gaps in paid and unpaid work during the COVID-19 pandemic: Findings from Turkey. Feminist Economics, 27(1-2), 288-309. https://doi.org/10.1080/13545701.2020.1849764.
• İslamoğlu, E., İyem, C. &Yıldırımalp, S. (2016). Çalışma yaşamında kadın yönetici olmak: Kamu ve özel sektördeki kadın yöneticiler üzerine bir araştırma. International Congress of Management Economy and Policy. S.255-269. https://tinyurl.com/y5suydru.
• Kalkınma Bakanlığı (2018). Kadınların kalkınmadaki rolü özel ihtisas komisyonu raporu. Onbirinci kalkınma planı (2019/2013). https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2020/04/KadininKalkinmadakiRoluOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf.
• Kanellopoulos, C.N. & Mavromaras, K. G. (2002). Male–female labour market participation and wage differentials in Greece. Labour Review of Labour Economics and Industrial Relation. 16(4), 771-801. https://doi.org/10.1111/1467-9914.00216 .
• Karatepe, S. & Arıbaş, N. N. (2017). İş hayatında kadın yöneticilere ilişkin cinsiyet ayrımcılığı: Türkiye için bir değerlendirme. Yasama Dergisi, (31), 7-23. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1115497.
• Kasirye, I. (2011). Addressing gender gaps in the Ugandan labour market. EPRS Policy Brief. (No. 675-2016-46581). https://nru.uncst.go.ug/xmlui/handle/123456789/967.
• Kasnakoğlu, Z. & Dikbayır, G. (2002). Gender segregation in Turkish manufacturing industry: 1985-1998. METU Studies in Development, 29 (3-4), 333-353. https://open.metu.edu.tr/handle/11511/92163.
• Kemp, L. J.& Madsen, S. R. (2014). Oman's labour force: An analysis of gender in management. Equality, Diversity and Inclusion: An International Journal. 33(8).789-805. https://doi.org/10.1108/EDI-10-2013-0084.
• Kendirli, H. Ç., & Şenöz, A. (2019). Hizmet sektöründe kadın girişimciler: Çorum araştırması. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 4(1), 93-118. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/654091.
• Keskin, S. (2018). Türkiye’de eğitim düzeyine göre kadınların iş hayatındaki yeri. Kadın Araştırmaları Dergisi, (17), 1-30. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/559619.
• Kızılgöl, Ö. A. (2012). Kadınların işgücüne katılımının belirleyicileri: Ekonometrik bir analiz. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(1), 88-101. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2152020.
• Kocacık, F. & Gökkaya, V. B. (2005). Türkiye’de çalışan kadınlar ve sorunları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 6(1). 195-219. https://tinyurl.com/2s3mysfm.
• Kontaş, Z., & Özen, F. (2024). Toplumsal cinsiyet algısının kadın yöneticilere karşı tutumlara etkisi: Eğitim örgütleri örneği. Uluslararası Eğitime Özgün Bakış Dergisi, 2(1), 35-62.
• Koray, M. (2016). Sosyo-ekonomik hakların ve toplumsal cinsiyet eşitliği istemlerinin liberalizmle sınavı. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu VIII. Bildiriler. https://arastirma.disk.org.tr/wp-content/uploads/2020/08/2016ssyalhaklar.pdf#page=61
• Kumaş, H. (2017). İşveren ve işveren vekillerine göre kreş/gündüz bakımı/yurt hizmeti ve istihdam ilişkisi: Denizli ili örneği. Çalışma ve Toplum, 53(2). 573-616. https://dergipark.org.tr/en/pub/ct/issue/71825/1155447.
• Küçükbay,F. & Kocabaş, İ. Ü. (2023). Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranını etkileyen faktörlerin ekonometrik analizi. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 12(32), 29-51. https://doi.org/10.31199/hakisderg.1202393
• Linehan, M., & Scullion, H. (2001). Challenges for female international managers: evidence from Europe. Journal of Managerial Psychology, 16(3), 215-228.
• Mardin. N. B. (2000). Sağlık sektöründe kadın, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Matysiak, A. & Cukrowska-Torzewska, E. (2021). Gender and labour market outcomes. In research handbook on the sociology of the family. Edward Elgar Publishing. https://tinyurl.com/mcw9a9k5.
• Negiz, N. & Yemen, A. (2011). Kamu örgütlerinde kadın yöneticiler: Yönetici ve çalışan açısından yönetimde kadın sorunsalı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011(24), 195-214.
• Öcal, M. & Şenel, D. (2021). Türkiye’de kayıt dışı istihdamın bölgesel analizi. Çalışma ve Toplum, 2 (69), 1201-1232. https://doi.org/10.54752/ct.1155175.
• Özaydınlık, K. (2014). Toplumsal cinsiyet temelinde Türkiye’de kadın ve eğitim. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, (33). 93-112. https://doi.org/10.21560/spcd.03093.
• Paola, Di. V., Dupray, A., & Moullet, S. (2023). Does occupational gender composition affect women's chances of becoming managers? Evidence from France, Sweden, Switzerland and the UK. International Journal of Sociology and Social Policy, 43(5/6), 473-490. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/IJSSP-12-2021-0315/full/html.
• Pekel, E. (2019). Eğitim ve istihdam ilişkisinin değerlendirilmesi. Cataloging-In-Publication Data, 268. https://tinyurl.com/4dtut2kv.
• Peng, C. & She, P. W. (2020). Are women less likely to be managers in the UK labour market?. Economic Modelling, 85, 317-324. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2019.10.021.
• Rahman, S. (2000). Women's employment in Bangladesh agriculture: composition, determinants and scope. Journal of Rural Studies, 16(4), 497-507. https://doi.org/10.1016/S0743-0167(00)00006-1.
• Resmî Gazete (9 Ağustos 2004). Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/08/20040809.htm#3.
• Sancar, S., Toksöz, G., Yüksel-Kaptanoğlu, İ., Memiş-Parmaksız, E., Arslan, H., Kabadayı, A., ...& İnanç, B. (2021). Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitliğini izleme raporu 2019-2020. https://www.stgm.org.tr/e-kutuphane/turkiyede-toplumsal-cinsiyet-esitligini-izleme-raporu-2019-2020.
• Serel, H. & Özdemir, B. S. (2017). Türkiye’de kadın istihdamı ve ekonomik büyüme ilişkisi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 15(3). 132-148. http://dx.doi.org/10.11611/yead.310569.
• Sobczak, A. (2018). The queen bee syndrome. The paradox of women discrimination on the labour market. Journal of Gender and Power, 51(1). https://doi.org/10.14746/jgp.2018.9.005.
• Şahin, M. (2019). İşgücü piyasasında dezavantajlı gruplar. (Ed. Yavuz Kağan Yasım). Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi. Ankara.
• Şenel, D. (2021). İnşaat sektöründe tabakalı işgücü piyasasının incelenmesi: Denizli ili örneği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 76 (1), 349-385. https://doi.org/10.33630/ausbf.827067.
• Şenel, D. & Kumaş, H. (2019). Kendi hesabına çalışanların kayıt dışı istihdama bakışı. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(2), 361-388. https://doi.org/10.32331/sgd.658713.
• Şengül, H., Çınar, F. & Bulut, A1. (2019). The perception of queen bee phenomenon in nurses; Qualitative study in health sector. Nigerian Journal of Clinical Practice 22(7). 906-912, DOI: 10.4103/njcp.njcp_308_18.
• Wuertele, R. (2017). The influence of the queen bee syndrome on the attitudes, behaviors, and emerging leadership styles of the Millennials. https://www.semanticscholar.org/author/R.-Wuertele/100929276.
• Tansel, A. (1999). Formal versus informal sector choice of wage earners and their wages in Turkey. In Economic Research Forum Working Paper (No. 9927). https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.263469.
• Tezgel, O. & Gökbayrak, Ş. (2013). The effects of gender inequalities in the labor market and the social security system on women’s social ınclusion in Turkey. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 15(4), 39-59. https://dergipark.org.tr/en/pub/isguc/issue/25463/268651.
• Togunde, O. R. (1999). Determinants of women's employment in Urban Nigeria: The impact of socio-cultural factors. Journal of Asian and African Studies, 34(3), 279-297. https://brill.com/view/journals/jaas/34/3/article-p279_2.xml.
• Tokol, A. (2011). Günümüz Türkiye’sinde giderek ağırlaşan sosyal sorunlar ve sosyal politika uygulamaları. Dünden bugüne Türkiye’nin toplumsal yapısı. (ed. M. Zincirkıran). S.545-559. Dora.
• Toksöz, G. (2014). Türkiye’de kadın işgücü profili istatistiklerinin analizi. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. https://www.aile.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/dagitimda-olan-yayinlar/turkiye-de-kadin-isgucu-profili-ve-istatistiklerinin-analizi-nihai-rapor.pdf.
• Toksöz, G. (2016). Sosyo-ekonomik hakların ve toplumsal cinsiyet eşitliği istemlerinin liberalizmle sınavı. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu VIII. Bildiriler.
• Toksöz, G. & Memiş, E. (2018). İstihdamda toplumsal cinsiyet eşitliği haritalama ve izleme çalışması.https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/171/ekutuphane6.2.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• Toksöz, G., Yüksel-Kaptanoğlu, İ., Memiş-Parmaksız, E., Arslan, H., Kabadayı, A., Akyıldırım, O. & İnanç, B. (2021). Göstergeler aracılığıyla toplumsal cinsiyete duyarlı hak temelli izleme kılavuzu. http://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/1848.
• Turgut, Y. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. (Ed. Abdurrahman Tanrıöğren). Anı. Türkiye İstatistik Kurumu. (2020). 2020 yılı hane halkı işgücü anketi mikro veri seti. Türkiye İstatistik Kurumu Toplumsal Yapı ve Cinsiyet İstatistikleri. (2020). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109.
• Türlüoğlu, E. (2018). Kadın istihdam ve büyüme ilişkisi: VAR modeli analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(9), 59-68. https://dergipark.org.tr/en/pub/asead/issue/41120/497015. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO, 2018). 2018-2019 Cinsiyete dayalı ücret farklılıklarını anlamak. https://www.ilo.org/ankara/news/WCMS_651863/lang--tr/index.htm.
• Urla Zeytinoglu, I., Timurcanday Ozmen, O., ErgençKatrinli, A., Kabasakal, H., & Arbak, Y. (2001). Factors affecting female managers' careers in Turkey. In The economics of women and work in the Middle East and North Africa (pp. 225-245). Emerald Group Publishing Limited. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1016/S1094-5334(01)04013-4/full/html.
• United Nations. (2020). The world’s women 2020: Trends and statistics. Women and men in the labour force. https://worlds-women-2020-data-undesa.hub.arcgis.com/apps/women-and-men-in-the-labour-force/explore.
• Yeşilkaya, F., Topalhan, T. & Miçooğulları, S. Ü. (2020). Eğitim-istihdam ve eğitim-gelir etkinliği: Yükseköğretime katılımın OECD ülkeleri bazında panel veri analizi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 10(2), 413-430. https://doi.org/10.32331/sgd.841019.