1982 Anayasası’nda İnsan Hakları: Hürriyet ve Otorite Dengesine İlişkin Bir Değerlendirme

Year 2025, Issue: 118, 145 - 165, 18.06.2025

Özer Aslan , Ahmet Nohutçu

https://doi.org/10.36484/liberal.1630730

Abstract

1982 Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratikleşme ve insan hakları bağlamında geçmişten günümüze en çok tartışılan hukuki metinlerinden biridir. Bu anayasa, bireylerin hak ve özgürlüklerini korumak bir yana, daha çok devleti önceleyen, otoriteyi güçlendiren ve hakları sınırlayan bir yapı sunmuştur. İnsan haklarının evrensel normlarına uyum sağlayamayan düzenlemeler, “hürriyet-otorite” dengesini devlet lehine bozmuştur.
Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1982 Anayasası’nı insan hakları perspektifinden ele alarak anayasanın bireysel özgürlükler ve demokratikleşme üzerindeki etkilerini analiz etmek amacıyla yapılmıştır. Çalışma, anayasanın devleti önceleyen yapısı nedeniyle insan hakları alanında yarattığı eksikliklerin ortaya konulmasını ve bu eksikliklere yönelik çözüm önerileri geliştirilmesini hedeflemektedir.
Ana bulgular, 1982 Anayasası’nın otoriteyi önceleyerek bireylerin temel hak ve özgürlüklerini ikinci plana attığını, devletin bekası adına hakların geniş sınırlamalara tabi tutulduğunu ve bu durumun insan hakları kültürünün kurumsallaşmasını engellediğini göstermektedir. Ayrıca, anayasanın sonradan yapılan değişikliklerle özgürlükçü bir yapıya kısmen yaklaşsa da bu değişimlerin yeterli olmadığı vurgulanmıştır. Bu bulgular, insan hakları ve demokrasi açısından anayasal düzenin günümüz ihtiyaçlarını karşılayamadığını göstermektedir.

Keywords

Anayasa , Devlet , Temel Hak ve Hürriyetler , Otorite

Human Rights in the 1982 Constitution: An Evaluation on the Balance of Free-dom and Authority

Abstract

The 1982 Constitution is one of the most discussed legal texts of the Republic of Turkey from past to present in the context of democratization and human rights. This constitution, far from protecting the rights and freedoms of individuals, presented a structure that prioritizes the state, strengthens authority and limits rights. Regulations that fail to comply with the universal norms of human rights have upset the “freedom-authority” balance in favor of the state.
This study was conducted to examine the 1982 Constitution of the Republic of Turkey from a human rights perspective and analyze whether the constitution is based on individual freedoms and democratization. The study aims to reveal the deficiencies in the field of human rights due to its structure prioritizing the status of the constitution and to develop solutions for these deficiencies.
The main findings show that the 1982 Constitution prioritized authority and relegated fundamental rights and freedoms to the background; rights were subject to extensive restrictions in the name of politics, and this prevented the institutionalization of human rights culture. It was also emphasized that, as the constitution approached a libertarian structure with subsequent amendments, these changes were not sufficient. These findings, in terms of human rights and democracy show that the constitutional order cannot meet today’s needs.

Keywords

Constitution , State , Fundamental Rights and Freedoms , Authority

References

• Anayurt, Ö. (2022). Anayasa hukuku: Temel kavramlar ve Türk anayasa hukuku (Güncelleştirilmiş 4. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Arslan, Z. (2002). Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması: Anayasa’nın 13. maddesi üzerine bazı düşünceler. Anayasa Yargısı, 18(1), 139-154.
• Atar, Y. (2017). Türk anayasa hukuku (Güncellenmiş ve Gözden Geçirilmiş 11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Atar, Y. ve Çelik, Ö. (2018). Türk anayasa hukuku. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, O. (2013). Genel ahlak, hukuk ve cinsellik. Mülkiye Dergisi, 37(4), 139-148.
• Braud, P. (2000). Devlet: Hukuki öğretinin ikilemleri. C. B. Akal (Ed.), Devlet kuramı (s. 359-376). Dost Kitapevi Yayınları.
• Çaycı, S. (2016). Türkiye’nin milli güvenliği. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65(4), 3327-3344.
• Çıtak, E. (2017). Yeni güvenlik politikaları ve Türkiye’de istihbaratın dönüşümü: Güvenlik ve istihbarat. Yeni Yüzyıl Yayınları.
• Dahl, R. A. (2021). Demokrasi üzerine (6. Baskı). (B. Kadıoğlı, Çev.). Phoenix Yayınları. (Eserin orijinali 1998’de yayımlandı).
• Erdoğan, M. (2014). Anayasa hukuku (8. Baskı). Orion Yayınları.
• Erdoğan, M. (2019). İnsan hakları teorisi ve hukuku (7. Baskı). Hukuk Yayınları.
• Giddens, A. (2010). Modernite ve bireysel-kimlik: Geç Modern Çağda benlik ve toplum . Ü. Tatlıcan (Çev.). Say Yayınları. (Eserin orijinali 1991’de yayımlandı).
• Görmez, A. B. (2022). Margaret Atwood’un Kalp Gidince romanında özgürlük ve güvenlik ikilemi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 29(2), 221-236.
• Günday, M. (2002). İdare hukuku (Yenilenmiş 5. Baskı). İmaj Yayıncılık.
• Heywood, A. (2016). Küresel siyaset (4. Baskı). (N. Uslu, Çev.). Adres Yayınları. (Eserin orijinali 2011’de yayımlandı).
• Höffe, O. (2000). Bir şeytan halkının bile devlete ihtiyacı vardır. Tabii adaletin ikilemi. C. B. Akal (Ed.), Devlet kuramı (s. 323-339). Dost Kitapevi Yayınları.
• Kavsıracı, O. (2023). Hukuk devletlerinde güvenlik ve demokratik denetim. Ö. Özkaya (Ed.), Farklı açılımlarla hukuk devleti ve güvenlik (s. 105- 128). Adalet Yayınevi.
• Nohutçu, A. (2022). Türkiye için yeni anayasa vizyonu ve yol haritası. Savaş Yayınevi.
• Sağlam, F. (2002). 2001 yılı anayasa değişikliğinin yaratabileceği bazı sorunlar ve bunların çözüm olanakları. Anayasa Yargısı, 18(1), 0-0.
• Sağlam, M. (2002). Ekim 2001 tarihinde yapılan anayasa değişiklikleri sonrasında, düzenlendikleri maddede hiçbir sınırlama nedenine yer verilmemiş olan temel hak ve özgürlüklerin sınırı sorunu. Anayasa Yargısı Dergisi, 18 (1) , 0-0
• Sancakdar, O., Önüt, L. B., Doğan, E. U., Turhan Kasapoğlu, M., ve Seyhan, S. (2022). İdare hukuku (Genişletilmiş ve Güncellenmiş 11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Tunç, H. (1999). 2001 yılı değişiklikleri çerçevesinde milli güvenlik ve insan hakları ilişkisi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(2), 0-0.
• Türkiye Barolar Birliği (2011). Türkiye Cumhuriyeti anayasa önerisi (5. Baskı). Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı). (Y. Saner, Çev.). İletişim Yayınları. (Eserin orijinali 2017’de yayımlandı).