MEANING AND SYMBOL IN ANATOLIAN SELJUK COINS

Year 2025, Issue: 74, 84 - 93, 25.06.2025

Ahmet Şen

https://doi.org/10.55590/literatureandhumanities.1533552

Abstract

Coins, which were used as an indispensable means of exchange in every period they belonged to in the historical process, were accepted not only as a means of exchange, but also as a ruler / sultan stamp with the titles and some symbols written on them. In the Turkish-Islamic state tradition, the main condition of being a ruler was to have a sermon read and coins minted in his name, and the ruler, king, sultan, melik, etc. who ascended the throne showed his subjects that he was the sole representative of power and power by having coins minted in his name. Coins were also used as a propaganda tool, especially since their first appearance, as an indicator of power and might. Symbols or expressions were used to describe victories won, territories ruled, beliefs and culture. It is possible to see the depictions of horsemen, lions, eagles, etc., which we have seen since antiquity, on the coins of most civilizations as a sign of sovereignty and a depiction reflecting the power of the ruler. The rulers of the Anatolian Seljuk state also applied these symbols of power applied in previous civilizations on their own coins, and used the portrait, horseman, title and the most powerful predators in nature as symbols of power on their coins. In this article, the content and iconographic meanings of the inscriptions, figures and symbols on Anatolian Seljuk coins have been evaluated, and the emergence processes of the figures and symbols on Seljuk coins, their interaction areas and the post-Seljuk development of these depictions have been emphasized and a conclusion has been tried to be reached.

Keywords

History of Turkish-Islamic Arts , Anatolian Seljuks , Coin , Meaning , Symbol

Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Anlam ve Sembol

Abstract

Ait olduğu her dönemin vazgeçilmez alışveriş aracı olan sikkeler aynı zamanda üzerlerindeki yazı, unvan ve sembollerle sultan pulu olarak da kabul görmüştür. Türk İslam devlet geleneğinde hükümdar olmanın ilk şartı adına hutbe okutmak ve sikke kestirmek olmuş, tahta geçen hükümdar, sultan, melik vb. yöneticiler kendi adına sikke bastırarak gücün ve iktidarın yegâne temsilcisi olduğunu tebaasına göstermiştir. Sikkeler özellikle Türk İslam medeniyeti içerisinde maddi değerinin yanı sıra güç ve kudretin göstergesi olarak bir propaganda aracı gibi de işlev görmüş; kazanılan zaferler, yönetilen topraklar, inanç, kültür gibi ibareler semboller veya ifadeler ile anlatılmıştır. Antik dönemden itibaren görmeye başladığımız atlı süvari, aslan, kartal vb. tasvirler çoğu medeniyetlerin sikkelerinde de hükümdarlık alameti ve hükümdarın gücünü yansıtan bir sembolizim olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarları da kendinden önceki medeniyetlerde uygulanan bu güç sembollerine kendi sikkelerinde yer vermiş, para denince akla gelen portre, atlı süvari, unvan ve doğada var olan en güçlü yırtıcı hayvanları güç timsali olarak kendi sikkelerine darp etmişlerdir. Bu makalede Anadolu Selçuklu sikkeleri üzerinde yer alan yazı, figür ve sembollerin içerik ve ikonografik anlamları üzerinde değerlendirmeler yapılmış olup Selçuklu sikkelerinde yer alan figür ve sembollerin ortaya çıkış süreçleri, etkileşim alanları ve bu tasvirlerin Selçuklu sonrası gelişimleri üzerinde durularak bir sonuca varılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Türk-İslam Sanatları Tarihi , Anadolu Selçukluları , Sikke , Anlam , Sembol

Ethical Statement

BU ÇALIŞMADA ETİK İHLALİ BULUNMAMAKTADIR.

Supporting Institution

YOK

References

• Artuk, İ. & Artuk, C. (1970). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirindeki İslami Sikkeler Kataloğu I. İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Artuk, İ. (1980). Ala el-Din Keykubad’ın Meliklik Devri Sikkeleri. Belleten, (174), 265-271. Aykut, Ş.N. (2000). Türkiye Selçuklu Sikkleleri-I, I. Mesud’dan I. Keykubad’a Kadar 510-616/1116-1220. İstanbul: Şahıs Yayın.
• Baykara, T. (2004). Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Carradice, I, & Price, M. (2001). Hellen Dünyasında Sikke. Oğuz Tekin (Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.
• Çaycı, A. (2019). Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Konya: Palet Yayınları.
• Çetin, K. (2006). İran’dan Anadolu’ya Selçuklu Paraları (Selçuklu sikkelerinin özellikleri ve İran’dan Anadolu’ya görülen değişiklikler). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (29), 183-194.
• Erkiletlioğlu, H. (1988). Sultan I. Alâeddin Keykubad Adına Metbû Meliklerce Bastırılan Müşterek Sikkeler. Selçuklu Araştırma Merkezi Selçuk Dergisi, (3), 89-95.
• Kalkan, M. & Çalık, S. (2023). Ermeni ve Gürcü Krallarına Ait Yeni Bulunan Bir Hazine Kalıntısı. Turkish Studies, (18), 544-576.
• Karwiese, S. (2004). Antik Nümizmatiğe Giriş. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Maraşlı, S. (2013). Türk Alp Geleneğinin Ortaçağ Anadolu Tasvir Sanatına Yansımaları. Siberian Studies, (3), 17-42.
• Murat, M. K. (2023). Zeytinliada Meryem Ana Kilisesi ’inde Ele Geçen Sikkeler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (33), 507-522.
• Olcar, İ. C. (2023). Alanya Arkeoloji Müzesi’ndeki Anadolu Selçuklu Sikkeleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyalbilimler Enstitüsü, Antalya.
• Öney, G. (1972). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Arslan Figürü. Anadolu, (13), 1-65.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Parlar, G. (2001). Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Ögeler. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı.
• Parlar, G. (2015). Orta Çağ Figürlü Sikkelerinin Taşıdığı Anlamlara Bir Bakış. Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (13), 9-25.
• Sevim, A. (1983). Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, M. K. (2006). Aydın Müzesi’nde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler. Sanat Tarihi Dergisi, (15), 125-165.
• Tekin, O. (2011). Konuşan Paralar, Tarih Boyunca Anadolu Kentleri ve Sikkeleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Teoman, B. (2018). Konya Darplı Anadolu Selçuklu Sikkeleri. A. Buluş. (Edt.), Konya Kitabı XVI, Konya Ticaret Tarihi (ss. 147-166). Konya Ticaret Odası Yayınları.
• Tevhid, A. (1321). Meskûkât-ı Kadim-i İslâmiye Kataloğu. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
• Turan, O. (2021). Selçuklu Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları.