Yabancılara Özel Amaçlı Türkçe Öğretiminde Metin Uyarlama: Ömer Seyfettin’in “Kaç Yerinden?” Hikâyesi

Year 2025, Issue: 74, 152 - 183, 25.06.2025

Hülya Ağın Haykır , Özge Korkmaz

https://doi.org/10.55590/literatureandhumanities.1560669

Abstract

Türkçenin yabancı/ikinci dil olarak öğretiminde en sık başvurulan öğretim materyali metinlerdir. Hedef kitlenin belli bir düzeye ulaşana kadar özgün metinleri okuyup anlaması kolay olmadığı için metin uyarlama çalışmaları, son zamanlarda dil öğretiminin önemli bir basamağı hâline gelmiştir. Bu çalışmada; Türkiye Maarif Vakfı tarafından hazırlanan Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Programı ve metin dil bilimsel ölçütler esas alınarak Türk hikâyeciliğinin önemli isimlerinden olan Ömer Seyfettin’in “Kaç Yerinden” adlı hikâyesi, özel amaçlı Türkçe öğretimi bağlamında B1 düzeyindeki kolluk öğrencileri için uyarlanmıştır. Hedef kitlenin programda düzeylere göre belirlenmiş dil yapılarını öğrendikleri göz önünde bulundurulmuştur. Metin uyarlama işlemleri, Konyar ve Mercan’ın (2021) alanyazındaki başka ölçütleri de esas alarak oluşturdukları metin uyarlama ölçütlerine göre yapılmıştır. Bu ölçütler; koruma, özetleme, genişletme (açıklama), silme, sözcüksel değiştirme, sözdizimsel değiştirme ve biçimsel değiştirmedir. Uyarlama yapılırken sözcüklerin sıklık değerleri, Türkçe karşılıkları ve güncel kullanımları öncelenmiştir. Benzer sıklık değerine sahip sözcüklerde önce sözcüğün güncel ve Türkçe karşılığı, sonra öğrencinin söz varlığını zenginleştirmesi amacıyla diğer karşılıkları kullanılmıştır. Dönemsel farklılıklar barındıran sözcüklerin yazımı ve noktalama işaretleri, yanlış öğrenmelere sebep olmaması amacıyla TDK Güncel Sözlük ve TDK Yazım Kuralları esas alınarak güncellenmiştir. Çalışmanın sonunda, öğrencinin söz varlığını geliştirmek ve okuduğunu anlamayı kolaylaştırmak amacıyla bir sözlük oluşturulmuştur.

Keywords

Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi , özel amaçlı Türkçe öğretimi , okuma becerisi , metin değiştirim , metin uyarlama , Ömer Seyfettin.

Text Modifıcation in Teaching Turkish for Special Purposes to Foreigners: Ömer Seyfettin’s Story “From How Many Places?”

Abstract

The most frequently used teaching materials in teaching Turkish as a foreign/second language are texts. Since it isn't easy for the target audience to read and understand original texts until they reach a certain level, text adaptation studies have recently become an important step in language teaching. In this study; based on the Program for Teaching Turkish as a Foreign Language prepared by the Turkish Maarif Foundation and text linguistic criteria the story "Kaç Yerinden" by Ömer Seyfettin, was adapted for B1 level military students in the context of special-purpose Turkish teaching. Text adaptation processes were carried out according to the text adaptation criteria established by Konyar and Mercan (2021) based on other criteria in the literature. While making the adaptation, the frequency values, Turkish equivalents and current usages of the words were prioritized. The spelling and punctuation marks of words with periodic differences were updated based on the TDK Current Dictionary and TDK Spelling Rules in order not to cause incorrect learning. At the end of the study, a dictionary was created to improve the student's vocabulary and facilitate reading comprehension.

Keywords

Teaching Turkish as a foreign language , teaching Turkish for special purposes , reading skills , text modification , text adaptation , Ömer Seyfettin.

References

• Aksan, D. (1993). Şiir dili ve Türk şiir dili. Be-Ta Basım Yayım.
• Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü., & Demirhan, U. U. (2017). A frequency dictionary of Turkish: Core vocabulary for learners. Routledge.
• Alkol, N. (2016). Jandarma mesleğine yönelik sıklık sözlüğü (Tez No: 429515). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Altuntaş Gürsoy, İ. (2022). Yabancılara Türkçe öğretiminde yazınsal metin türleri. Gün, M. ve Dağıstanlıoğlu, B.E. (Edt.), Dil ve edebiyat araştırmaları II (ss. 15-36). Akademisyen Yayınevi.
• Arat, E. (2022). Özel amaçlı Türkçe öğretiminde ihtiyaç analizi, materyal örnekleri ve terimler sözlüğü: Askeri Türkçe [Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Aytan, T., Saydam, M., Akkaş, N., & Güneş, G. (2021). Yabancılara Türkçe öğretiminde sadeleştirilmiş metinlerin okuduğunu anlamaya etkisi: Nasrettin Hoca fıkraları örneği. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(1), 230-242.
• Bahşi, N. & Özen, Y. Z. (2024). Yabancılara Türkçe öğretiminde iletişim metin uyarlama üzerine yapılmış lisansüstü tezlerin eğilimlerinin incelenmesi. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 9(1), 39-69.
• Bakan Aktaş, H., & Ay, S. (2021). Yabancı dil öğretiminde geleneksel metin uyarlama yaklaşımına karşı metindilbilimsel uyarlama önerisi: bağlaşıklık ve bağdaşıklık kavramları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 94-102.
• Bölükbaş, F. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde okuma metinlerinin dil düzeylerine göre sadeleştirilmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 924-935.
• Can, N. (2010). Türkçe ders kitaplarında öğretim aracı olarak uyarlanan metinlerin değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Demir, M. (2020). Yirminci yüzyılda yaşama şuuru ve gelecek vizyonu bağlamında Ömer Seyfettin’in bazı hikâyelerine bir bakış. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(25), 129-144.
• Demirel, İ. F. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde uyarlanmış metinlerin okuduğunu anlama başarısına etkisi (Tez No: 560736). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi: uygulamalı bir yaklaşım. Anı Yayıncılık.
• Dolaşık, R. (2018). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılacak metinlerin oluşturulma süreçleri (Tez No: 526220). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Durmuş, M. (2013a). Metin değiştirimin dilbilimsel süreçleri üzerine. JASSS, 6(4), 391-408.
• Durmuş, M. (2013b). İkinci/yabancı dil öğretiminde sadeleştirilmiş metin sorunları üzerine. Bilig, (65), 135-150.
• Durmuş, M. (2018). Dil öğretiminin temel kavramları üzerine düşünceler: Yabancılara Türkçe öğretimi mi, yabancı dil veya ikinci dil olarak Türkçe öğretimi mi? Türkbilig, (35), 181-190.
• Fişekcioğlu, A. (2023). Edebiyat metinlerinin Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde işlevi. Köksal, D. ve Bulgan, G. (Edt.), Edebi metinler ve yabancı dil olarak Türkçe öğretimi. Nobel Akademi Yayıncılık.
• Hill, D. (1997). Survey review: graded readers. ELT Journal, 51, 57–81.
• Honeyfıeld, J. (1977). Simplification. TESOL Quarterly, 11(4), 431-440.
• İltar, L., & Açık, F. (2019). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde metin türlerinin sınıflandırılması ve ders kitaplarında yer alan okuma metinlerinin değerlendirilmesi. Türkiyat Mecmuası, 29(2), 311-346.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Köçer, N. (2010). Metin çözümlemesi Milli Eğitim Bakanlığı'nca önerilen 6. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin metinsellik ölçütleri bağlamında çözümlenmesi [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Konyar, M., & Mercan, Ö. (2021). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde metin uyarlama: Sait Faik Abasıyanık öykülerinin A2 düzeyine uyarlanması. International Journal of Language Academy, 9(4), 140-164.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Türkçe dersi öğretim programı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2021). Diller için Avrupa ortak başvuru metni: öğrenme, öğretme ve değerlendirme (tamamlayıcı cilt).
• Nation, I. S. P. & Anthony, L. (2013). Mid-frequency readers. Journal of Extensive Reading, 1, 5-16.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe metinlerde bağdaşıklık ve tutarlılık, günümüz dilbilim çalışmaları. Kıran, A., Korkut, E. ve Ağıldere, S. (Edt.), Dilbilim dizisi (ss.121-132). Multilingual Yayınları.
• Özdemir, S., & Eroğlu, E. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yapılan metin uyarlama çalışmalarının betimsel analizi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 11(4), 1613-1631.
• Özmen, C. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metin değiştirim teknikleriyle öykülerin yeniden oluşturulması (Tez No: 568776). [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Polat, N. H. (2015). Ömer Seyfettin bütün hikâyeleri (2. baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Swaffar, J. K. (1985). Reading authentic texts in a foreign language: A cognitive model. Modern Language Journal, 69(1), 15–34.
• Tiryaki, E. N. (2023). Yabancılara Türkçe öğretiminde metin kullanımı. Çangal, Y. & Yılmaz, Ö. (Edt.), Yurt dışında Türkoloji ve Türkçe öğretimi 2 (ss. 131-158). Fenomen Yayıncılık ve RumeliYA Yayıncılık.
• Toklu, M. O. (2009). Dilbilime giriş. Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2024). Güncel Türkçe sözlük. Erişim Mayıs 20, 2024, https://sozluk.gov.tr/
• Türkben, T. (2018). Beşinci sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin metinsellik ölçütleri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(4), 961-986.
• Türkiye Maarif Vakfı. (2020). Yabancı dil olarak Türkçe öğretim programı (2. Baskı).
• Ulu, C. (2012). Çanakkale muharebeleri sırasında basının propaganda aracı olarak kullanılması: Harp Mecmuası örneği. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 10(12), 61-83.
• Uslu Üstten, A., & Haykır, T. (2019). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde metin seçimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 1633-1652.
• Uzun, G. L. (2019). Metindilbilim: temel ilkeler ve kavramlar. Özsoy, A. S. ve Turan, Ü. D. (Edt.), Genel dilbilim II (ss. 173-202). Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Vergili, Y. E., & Haykır, T. (2023). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde akademik Türkçe-iş Türkçesi bibliyografyası ve üzerine bir inceleme. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 8(2), 359-392.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2021a). Metinsellik ile yazınsallık kavramı ve Hasan Ali Toptaş’ın Bir Dünyanın Akşam Resmi öyküsünün metinsellik ile yazınsallık bağlamında incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1371-1392.
• Yılmaz, E. (2021b). Uygulamalı metin bilgisi. Pegem Akademi.