KARAMANLI AYNÎ VE DÎVÂNI’NDA HZ. ALİ MOTİFLERİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 3, 477 - 503, 31.07.2023

Gönül Delice

https://doi.org/10.20322/littera.1311757

Öz

Hz. Peygamber’in neslini devam ettiren, ailesini ve ev halkını içine alan ehl-i beyt gerek kültür tarihimizde gerekse edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Ehl-i beyt, Hz. Peygamber’e duyulan bir bağlılığın sonucu olarak asırlar boyunca klasik Türk edebiyatında vazgeçilmez konulardan biri olmuştur. XV. yüzyılda yaşayan ve rindâne, âşıkâne, şûhâne bir tarzda şiirler kaleme alan Karamanlı Aynî’nin şiirlerinde de ehl-i beytin mühim fertlerinden biri olan Hz. Ali sevgisini ve bağlılığını görmekteyiz.
Hz. Ali, küçük yaştan itibaren Hz. Peygamber’den eğitim alarak onun yolundan gitmiş; ilmi, inancı, cesaret ve yiğitliği, velâyeti, imamlığı, fazileti, cömertliği, karakteri ve ahlakı gibi seçkin özellikleriyle İslam dünyasında ve edebiyatımızda örnek bir model olmuştur. Hz. Ali’yi sevip onun yolundan giden her kişi Tanrı’ya, Hz. Peygamber’e, Kur’ân’a ve İslam’a can u gönülden bağlanan insan-ı kâmil görmüşlerdir. Karamanlı Aynî de Hz. Ali’nin bilinen birçok farklı özelliğini söz konusu ederek ona olan muhabbetini şiirlerinde dile getirmiştir.
Bu çalışma ile Hz. Ali’nin Karamanlı Aynî Dîvânı’ndaki yeri tespit edilerek onun, şairin şiirlerine nasıl yansıdığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Karamanlı Aynî, Ehl-i beyt, Hz. Ali.

Kaynakça

• Arzı, Saadet (2018). On Altıncı Yüzyıl Divan Şiirinde Ulü’l-‘Azm Peygamberler. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Ceyhan, Adem (2006). Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap Yay.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİA (1998). “Haydar”. İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 24.
• Dölek, Adem (2004). “Sekaleyn Hadisi ve Değerlendirilmesi”. Marife Dergisi. 4 (3): 145-168.
• Ertürk, Mustafa (1997). “Havz-ı Kevser”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 546-549.
• Fayda, Mustafa (1995). “Emîrü’l-Mü’minîn”. İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 156-157.
• Fayda, Mustafa (2020). “Mübâhele”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 423-424.
• Fığlalı, E. Ruhî (1989). “Ali”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 371-374.
• Fığlalı, E.Ruhî (1997). “Hâricîler”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 169-175.
• Gökbel, Ahmet (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşî Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyim ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2016). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şîîlik. İstanbul: Kapı Yay.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2016). Nehcü’l-Belâga İmâm Ali’nin Hutbeleri, Vasiyetleri, Emirleri, Mektupları, Hikmet ve Vecizeleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2019). Müminlerin Emiri Hz. Ali. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Güftâ, Hüseyin (2002). “Divan Şiirinde İlim ve İrfan Timsâli Hz. Ali”. Hacı Bektaş Veli Dergisi. 13(24): 69-102.
• Güftâ, Hüseyin (2004). Divan Şiirinde İlim. Ankara: Akçağ Yay.
• Gümüş, Kudret Safa (2022). “Karamanlı Aynî’nin Şiir Anlayışı. Mejdunarodnaya nauçno-praktiçeskaya konferentsiya “Nauka-Obrazovaniye”. Kultura, Tom 3. Komrat: KGU, 167-172.
• Güneş, Hüseyin (2018). “Zülfikâr: Efsanevi Bir Kılıcın Tarihi Serüveni”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 86: 9-20.
• Güngör, Şeyma (1987). Hadikatü’s-Süeda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Hamidi, Muhammed Sadık (2023). Âyet ve Hadislerle Ehl-i Beyt. İstanbul: Beka Yayıncılık.
• Harmancı, Meriç (2022). “Seher Abdal’ın Kaleminden Bir Hz. Ali Velâyetnâmesi: Deşt-i Erzene”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 102: 95-118.
• Horata, Osman (2000). “Cem Şairleri: Bir Kader Birliğinin Anotomisi”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 15: 91-107.
• Işık, Emin (1989). “Âl-i İmrân Suresi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 307-309.
• Işıkhan, Dilek (2014). “Divân Şâirlerinde İlm-i Tencîm Tesîri”. KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si. 16 (Özel Sayı II): 110-114.
• Kanar, Mehmet (2013). Büyük Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kandemir, M. Yaşar (1994). “Ebû Türâb”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 243.
• Kandemir, M. Yaşar (1989). “Ali”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 375-378.
• Kapar, M. Ali (1994). “Ebû Cehil”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 117-118.
• Kapar, M. Ali (1994). “Ebû Leheb”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 178-179.
• Kaplan, Hasan (2018). Zülfikâr’ın Divan Şiirine Yansımaları. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşîlik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara Hacı Bayram Veli Ü. Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları. 1: 789-844.
• Kesik, Beyhan (2020). “Karamanlı Aynî”. Türk Edebiyatı Terimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ayni-karamanli [erişim tarihi: 18 Mayıs 2023].
• Mermer, Ahmet (1997). “Bilinmeyen XV. Yüzyıl Divan Şairi Karamanlı Aynî”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 13: 217-226.
• Mermer, Ahmet (2020). “Karamanlı Aynî ve Dîvânı”. http://ekitap.ktb.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 05. 05. 2023].
• Öz, Mustafa (1994). “Ehl-i Beyt”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 498-501.
• Öz, Mustafa (2006). “Necef”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 486-487.
• Öz, Mustafa (2013). “Zülfikâr”. İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 553-554.
• Pala, İskender (2020). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2014). Osmanlıca Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sachedına, Abdulaziz (2014). “Allah’ın Velisi ve Peygamberin Vasisi: Oniki İmamcı Şiî İnancında Ali Bin Tâlib”. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz Ali. ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 3-23.
• Sarıcık, Mustafa (2013). İlim Şehrinin Kapısı Hz. Ali. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Sarıkaya, Saffet (1998). “Bektaşî-Alevîlerde bir dua: Nâdı Ali”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5: 17-31.
• Sarıkaya, M. Yıldıran (2004). Türk-İslâm Edebiyatında Hz. Ali. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sarıkaya, Saffet (2023). Şah İsmail Hatayi’nin Şiirlerinde Hz. Ali. https://docplayer.biz.tr/36140199-Sah-ismail-hatayi-nin-siirlerinde-hz-ali.html [erişim tarihi: 8 Mayıs 2023].
• Soyyer, A. Yılmaz (2019). Hünkâr- Ansiklopedik Bektâşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları.
• Söylemez, İdris (2015). “Edebiyatımızda Ehl-i Beyt Sevgisi Çerçevesinde Seyfullah Nizamoğlu Divanı”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1): 83-96.
• Uludağ, Süleyman (1989). “Âl-i Abâ”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 306.
• Uludağ, Süleyman (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Uyar, Gülgün (2018). Ehl-i Beyt, İslâm Tarihinde Ali-Fatıma Evlâdı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Uzun, Mustafa İsmet (1994). “Düldül”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 20-21.
• Ünlüsoy, Kamile (2020). Anadolu’da Hz. Ali Tasavvurları (XIII.- XVI. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünver, İsmail (1991). “Aynî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 273.
• Üzüm, İlyas (2004). “Şâh-ı Merdân Murtazâ Ali: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali Tasavvuru”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 11: 75-104.
• Yakar, Sümeyra (2011). Alevilikte Hak, Muhammed, Ali İnancı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Yardım, Ali (1994). “Düldül”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 20.
• Yılmaz, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yörükhan, Yusuf Ziya (2015). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. ed. Turhan Yörükan. Ankara: Ötüken Yayınevi.
• Yurdagör, Metin (1993). “Cefr”. İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 215-218.
• Yücer, Hür Mahmut; Küçük, Serhat. (2019). “Tasavvuf Literatüründe Ağaç Sembolizmi ve Muhyî’nin Temsîl-i-Şecer İsimli Eseri”. Academic Platform Journal of Islamic Research. 3(1): 13-28.