BUCAK AĞZINDA ESKİCİL KELİMELER

Year 2023, Volume: 9 Issue: 3, 545 - 575, 31.07.2023

Celal Eryiğit

https://doi.org/10.20322/littera.1315604

Abstract

Bucak, Akdeniz Bölgesi sınırları içinde yer alan Burdur iline bağlı bir ilçedir. Batı grubu ağız bölgesinde yer alan yöre, zengin söz varlığına sahiptir. Anadolu ağızlarındaki söz varlığının tespiti ile ilgili çalışmalar Cumhuriyet'in ilk yıllarında başlamış, 1963 yılından itibaren Derleme Sözlüğü’nün yayımlanmasıyla büyük bir aşama kaydetmiştir. Bunun yanında yeni araştırmalarla birçok yöreden söz varlığı ile ilgili çalışmalar yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Eskicil/arkaik ifadesi farklı kaynakların yaptığı tanımlamalara göre artık standart dilde kullanımdan düşmüş unsurlar şeklinde tarif edilmektedir. Bu ögeler gerek ses gerek yapı gerekse söz varlığı bakımından oldukça zengin özellikler sergilemekte ve Türkçenin geçmişten günümüze sahip olduğu gelişim ve değişimi gözler önüne sermektedir. Standart dilde kullanımdan düşmüş bu eskicil kelimeler ağızlarda ise yaşamaya devam etmektedir. Bu kelimelerin ağızlarda yaşaması dil çalışmalarında ağızların kaynak olma özelliğini sağlamlaştırmaktadır. Çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarının Batı grubunda yer alan Bucak ağzındaki eskicil kelimeler incelenmiştir. Özellikle yazı dilinde bulunmayıp Bucak ağzında yaşayan kelimelerin gelişimi ele alınmıştır. Yörede derlemeler neticesinde belirlenen kelimeler, Türk dilinin eski kaynaklarıyla karşılaştırılmış ve bu karşılaştırma neticesinde yörede 239 eskicil kelime tespit edilmiştir. Kaynaklarda bulunan kelimeler ses, şekil ve anlamlarıyla birlikte verilmiştir. Bu kelimelerin 48’i Eski Türkçenin Grameri; 65’i Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü; 155’i Divanü Lügati’t-Türk ve 193’ü Yeni Tarama Sözlüğü kaynaklarında yer almaktadır.

Keywords

Bucak ağzı, söz varlığı, eskicil.

References

• Atalay, Besim (1986). Divanü Lügati't-Türk Dizini. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Caferoğlu, Ahmet (2021). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press. London: Oxford University Press.
• Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican, Akkoyunlu, Ziya (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• Gabain, A. Von (2000). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gemalmaz, Efrasiyap (2010). “Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler”. Türkçenin Derin Yapısı, C. Alyılmaz-O. Mert Ed., Belen Yayıncılık. 331-349.
• Gülsevin, Gürer (2015), “Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi”. The Journal of Academic Social Science Studies. 32 (3): 1-12.
• Karaağaç, Günay (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Karahan, Leyla (2004). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Konu, Hasan (2000). Oğuzhan’dan Doğan Şehir Bucak. İstanbul: Kremna Yayınları.
• Kürüm, Mesut (2022). “Bayburt ve Yöresi Ağızlarındaki Bazı Arkaik Unsurlar”. Mavi Atlas. 10 (1): 280-290.
• Ölmez, Mehmet (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu Mustafa Canpolat Armağanı. 135-142.
• Tarama Sözlüğü II C-D. (1995). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tarama Sözlüğü IV K-N. (1996). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei - Türkischen I A-E. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tietze, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı İkinci Cilt (F-J). TÜBA.
• Tietze, Andreas (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Dördüncü Cilt (K-L). TÜBA.
• Tietze, Andreas. (2018). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Altıncı Cilt (O-R). TÜBA.
• Tietze, Andreas (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Yedinci Cilt (S-Ş). TÜBA.
• Tietze, Andreas (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Sekizinci Cilt (T-V). TÜBA.
• Tietze, Andreas (2019). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Dokuzuncu Cilt (Y-Z). TÜBA.
• Topaloğlu, Ahmet. (2019). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2019). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topay, Mehmet Harun. (2011). Bucak İlçesinin (Burdur) Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Vardar, Berke (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Sevinç Matbaası.