Çokkültürlü Eğitimle Yüzleşmek: Öğretmen Adaylarının Görüşleri

Year 2025, Issue: 76, 188 - 211, 31.10.2025

Nurullah Düzen , Can Uyanık , Barzan Batuk

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1633959

Abstract

Bu çalışma, öğretmen adaylarının çokkültürlü eğitime yönelik görüşlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması desenine göre gerçekleştirilen bu araştırmanın çalışma grubu 13 öğretmen adayından oluşmuştur. Araştırma, 6 ve 7 kişiden oluşan iki odak grup görüşmesi ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Araştırmada elde edilen veriler tümevarımsal analiz tekniği kullanılmıştır. Araştırma bulgularında öğretmenlerin görüşlerinin beş tema altında toplandıkları görülmüştür. Elde edilen bulgulara göre çokkültürlülüğün eğitim programlarına yansıtılmasının olumlu sonuçlar doğuracağı, Türkiye’de çokkültürlü eğitim bağlamında toplumsal, eğitsel ve öğretmen yetiştirme boyutlarında birtakım sorunların bulunduğu ve katılımcıların bu sorunların giderilmesine yönelik öneriler geliştirildiği belirlenmiştir. Araştırma bulguları doğrultusunda Türkiye’de tüm eğitim kademelerinde ve öğretmen yetiştirme programlarının çokkültürlü eğitim bağlamında yeniden ele alınması, çokkültürlü eğitime yönelik sürdürülebilir politikaların oluşturulması ve ailelere yönelik aile eğitim programlarının hazırlanması önerilmiştir.

Keywords

çokkültürlü eğitim , öğretmen yetiştirme , eğitim programları. , çokkültürlülük

Confronting Multicultural Education: Perspectives Of Prospective Teachers

Abstract

This study aims to identify pre-service teachers' views on multicultural education. Using a case study design, which is one of the qualitative research methods, the study group consists of 13 pre-service teachers. The research was conducted through two focus group interviews, consisting of 6 and 7 participants, respectively. Data were collected using a semi-structured interview form developed by the researchers. The data obtained were analyzed using a deductive analysis technique. The findings showed that the views of the teachers were grouped under five themes. According to the findings, it was determined that reflecting multiculturalism in educational programs would lead to positive outcomes, that there are societal, educational, and teacher training-related issues in the context of multicultural education in Turkey, and that participants developed suggestions to address these issues. Based on the research findings, it is recommended that all educational levels and teacher training programs in Turkey be reconsidered in the context of multicultural education, that sustainable policies for multicultural education be developed, and that family education programs be prepared for parents.

Keywords

multicultural education , teacher training , training programs. , multicuşturalism

References

• Abduh, A., & Andrew, M. (2023). Strategies of implementing multicultural education: Insights from bilingual educators. International Journal of Language Education, 7(2), 343–353.
• Akcaoğlu, M. Ö., & Kayiş, A. R. (2021). Teacher candidates’ multicultural attitude and self-efficacy: The mediating role of intercultural sensitivity. Çukurova University Faculty of Education Journal, 50(2), 1241–1262.
• Akman, Y. (2020). Öğretmenlerin mülteci öğrencilere yönelik tutumları ile çokkültürlü eğitim algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Pamukkale University Journal of Education, 49, 247–262.
• Awsat Y., K., O. A., & Cansoy, R. (2023). Educating refugee students in Türkiye: An inquiry into obstacles faced by school principals. International Journal of Leadership in Education, 1–27.
• American Psychological Association (APA). (2002). Guidelines on multicultural education, training, research, practice, and organizational change for psychologists. The American Psychologist, 58(5), 377–402.
• Aydın, H. (2013). Dünyada ve Türkiye'de çokkültürlü eğitim tartışmaları ve uygulamaları. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Aydın, M. (2014). Toplum, kültür ve eğitim. Gazi Kitabevi.
• Baidoo-Anu, D., Gyamerah, K., Mahama, I., & Ofori-Sasu, E. (2023). Towards classroom inclusivity: Exploring K-12 teachers’ sensitivity to cultural diversity (Hacia la inclusividad en el aula: Explorando la sensibilidad a la diversidad cultural del profesorado de K-12). Culture and Education, 35(4), 938–975.
• Banks, J. (2013). Çokkültürlü eğitime giriş (H. Aydın, Çev.; 1. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Banks, J., & Banks, C. A. M. (2019). Multicultural education: Issues and perspectives. John Wiley & Sons.
• Başarır, F., Sarı, M., & Çetin, A. (2016). Öğretmenlerin çok kültürlü eğitim algılarının incelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 4(2), 91–110.
• Bayrakdar, U., & Akman, B. (2020). Anti ayrımcı programların okul öncesi sınıflarında uygulanmasının avantaj ve sınırlılıkları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 959–976.
• Bekemans, L. (2014). Intercultural dialogue and human rights: A crucial link for building intercultural competences. From words to action: Portfolio on human rights-based intercultural competences.
• Bekir, H., & Bayraktar, V. (2018). Okul öncesi öğretmen adaylarının çok kültürlülük algıları. Paper presented at the International Conference on Multidisciplinary Sciences (ICOMUS), 15–16 December 2018, İstanbul.
• Bektaş, Ö. Ş. (2022). Öğretmenlerin çokkültürlü eğitim algıları ile sınıf yönetimi becerileri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu.
• Brenman, M. (2013). Multiculturalism. In C. E. Cortés (Ed.), Multicultural America: A multimedia encyclopedia (1st ed., pp. 1506–1507). Sage Publications.
• Bulut, C., & Başbay, A. (2014). Öğretmenlerin çok kültürlü yeterlik algılarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 957–978.
• Çapçı, S. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin çokkültürlü yeterlik algıları ve çokkültürlü eğitim uygulamaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Cho, G., & DeCastro-Ambrosetti, D. (2005). Is ignorance bliss? Pre-service teachers' attitudes toward multicultural education. The High School Journal, 89(2), 24–28.
• Çoban, A. E., Karaman, N. G., & Doğan, T. (2010). Öğretmen adaylarının kültürel farklılıklara yönelik bakış açılarının çeşitli demografik değişkenlere göre incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 125–131.
• Cochran-Smith, M. (2005). Teacher educators as researchers: Multiple perspectives. Teaching and Teacher Education, 21(2), 219–225.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (S. Turan, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Demirdağ, S. (2020). Öğrenci çeşitliliği ve çokkültürlü eğitim (2. Baskı). Nobel Yayınları.
• Derman-Sparks, L., & Edwards, J. O. (2010). Anti-bias education for young children and ourselves (Vol. 254). National Association for the Education of Young Children.
• Derman-Sparks, L., & Anti-Bias Curriculum Task Force. (1989). Anti-bias curriculum: Tools for empowering young children. Washington, DC: National Association for the Education of Young Children.
• Dimici, K. (2021). Çokkültürlü eğitim uygulamalarıyla desteklenen yabancı dil öğretim programının öğrencilerin farklılıklara saygı, eleştirel düşünme becerisi ve demokrasi anlayışları üzerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Düzen, N. (2023). Çokkültürlü paylaşım atölyesinin okul öncesi öğretmenlerinin çokkültürlü eğitime ilişkin görüş ve yeterlik algılarına etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Durşen Ünal, S. (2018). Sınıf öğretmenlerinin çok kültürlü yeterlik algıları ve kişilik özelliklerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ekiz, D. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (2. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erbaş, Y. H. (2017). A qualitative case study of multicultural education in Turkey. (Yayımlanmamış doktora tezi). Indiana University, Indiana.
• Esen, E., & Hochschule, A. S. (2016). Bir çocuk-iki dil: Berlin örneğinde Türk-Alman okul öncesi eğitim koşulları ve fırsatlar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gay, G. (2014). Kültürel değerlere duyarlı eğitim: Teori, araştırma ve uygulama (H. Aydın, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gillham, B. (2000). Case study research methods. London: Continuum House.
• Güçlü Yılmaz, F. (2020). Çok kültürlü eğitime ilişkin öğretmen algıları. Milli Eğitim Dergisi, 49(226), 291–321.
• Güven, S., & Kırat, E. (2021). Öğretmen adaylarının öğretmen profesyonelliğine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 17(2), 79–104.
• Halpern, C., Ozfidan, B., & Rasool, S. (2022). Pre-service teachers’ perceptions of cultural competence to teach culturally and linguistically diverse students. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 1–16.
• Iruka, I. U., Curenton, S. M., Durden, T. R., & Escayg, K. A. (2020). Don't look away: Embracing anti-bias classrooms. Gryphon House Incorporated.
• Işıkçı Başkaya, G., Alisinanoğlu, F., Demircan, H. Ö., & Tahta, F. (2020). Erken çocukluk dönemi öğretmenlerinin çokkültürlülüğe dair bakış açıları ve uygulamaları üzerine bir inceleme. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 4(2), 9–29.
• İdil Ekşi, A. (2020). Özel okullardaki öğretmen görüşlerine göre çokkültürlü okul ve sınıf yönetimi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• İkizoğlu, S. (2022). Öğretmenlerin çokkültürlülüğe ilişkin tutumları. (Yayımlanmamış tezsiz yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• İnce, B. (2012). Yurt dışındaki Türk öğrenciler için hazırlanmış Türkçe ders kitaplarındaki atasözleri varlığının nitel ve nicel açıdan incelenmesi. Journal of Academic Studies, 14(54).
• Ju, H., Paik, S.-H., & Oh, Y. (2023). Multicultural education for pre-service teachers in Korea using educational television docudramas. Multicultural Education Review, 15(2), 99–121.
• Kaçar, M. (2018). Sınıf öğretmeni adaylarında çok kültürlü kişiliğin farklılıklara saygı üzerindeki etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV). (2006). Erken çocuklukta farklılıklara saygı eğitimi el kitabı. İstanbul: Derin Yayınları.
• Kahraman, P. B., & Sezer, G. O. (2017). Relationship between attitudes of multicultural education and perceptions regarding cultural effect of globalization. Eurasian Journal of Educational Research, 16(67).
• Karacabey, M. F., Ozdere, M., & Bozkus, K. (2019). The attitudes of teachers towards multicultural education. European Journal of Educational Research, 8(1), 383–393.
• Karadağ, Y., & Özdemir Özden, D. (2020). Çokkültürlü eğitim ortamlarına geleceğin sosyal bilgiler öğretmenlerini hazırlamak: Öğretmen adaylarının çokkültürlü yeterlikleri. Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, 39(2), 179–201.
• Kaya, İ., & Aydın, H. (2014). Çoğulculuk, çokkültürlülük ve çokdilli eğitim (1. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Keengwe, J. (2010). Fostering cross-cultural competence in preservice teachers through multicultural education experiences. Early Childhood Education Journal, 38, 197–204.
• Kemple, K. M., Lee, I. R., & Harris, M. (2016). Young children’s curiosity about physical differences associated with race: Shared reading to encourage conversation. Early Childhood Education Journal, 44(2), 97–105.
• Kim, G. M., & Cooc, N. (2023). Student immigration, migration, and teacher preparation. Journal of Ethnic and Migration Studies, 49(13), 3222–3244.
• KONDA. (2006). Biz kimiz? Toplumsal yapı araştırması. KONDA.
• KONDA. (2011). Kürt meselesinde algı ve beklentiler. İletişim Yayınları.
• Kozikoğlu, İ., & Cavak, G. D. (2023). Öğretmenlerin çokkültürlü eğitime ilişkin görüş, deneyim ve uygulamaları. Asya Studies, 7(24), 27–42.
• Kuru, N., Erdoğan, S., Koç, D., & Parpucu, N. (2024). The seven colors of Türkiye: Investigation of the effectiveness of respect for cultural differences education program for preschool teachers. European Early Childhood Education Research Journal, 32(5), 752–771.
• Kymlicka, W. (2020). Çokkültürlü yurttaşlık: Azınlık haklarının liberal teorisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lin, M., Lake, V. E., & Rice, D. (2008). Teaching anti-bias curriculum in teacher education programs: What and how? Teacher Education Quarterly, 35(2), 187–200.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2017). İlköğretim özel alan yeterlikleri. Ankara: Öğretmen Yetiştirme Geliştirme Genel Müdürlüğü.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Çev.). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative analysis (2. Baskı). California: Sage Publications.
• Moran, G. (2007). Fashioning a people today: The educational insights of Maria Harris. Twenty-Third Publications.
• Moumin, P. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının çokkültürlü çalışmalar hakkında tutumlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Nayır, F., & Sarıdaş, G. (2020). Çokkültürlü eğitim, kültürlerarası eğitim ve kültürel değerlere duyarlı eğitime ilişkin kavramsal bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(70), 769–779.
• Naz, F. L., Afzal, A., & Khan, M. H. N. (2023). Challenges and benefits of multicultural education for promoting equality in diverse classrooms. Journal of Social Sciences Review, 3(2), 511–522.
• Nieto, S., & Bode, P. (2007). School reform and student learning: A multicultural perspective. In Multicultural education: Issues and perspectives (pp. 425–443).
• Özcan, A. S. (2018). Çokkültürlülük bağlamında Türkiye’nin Suriyeli öğrencilere yönelik eğitim politikası. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 17–29.
• Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü yeniden düşünmek: Kültürel çeşitlilik ve siyasi teori (B. Tanrıseven, Çev.; 1. Baskı). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Edt.). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Ramsey, P. G. (2008). History and trends of multicultural education. NHSA Dialog, 11(4), 206–214.
• Ruales, S. T. P., Agirdag, O., & Van Petegem, W. (2020). Development and validation of the multicultural sensitivity scale for pre-service teachers. Multicultural Education Review, 12(3), 177–194.
• Salvati, M., Basili, E., Carone, N., & Giacomantonio, M. (2020). Italian adaptation and psychometric properties of the Prejudice Against Immigrants Scale (PAIS): Assessment of validity, reliability, and measure invariance. Frontiers in Psychology, 11, 1797.
• Segura Castillo, Y. (2023). Beyond surface diversity: Unmasking the flaws of multicultural education in the Afro-Colombian curriculum. Journal of Curriculum and Pedagogy, 1–24.
• Silva, D. (2022). Pre-service teachers' understanding of culture in multicultural education: A qualitative content analysis. Teaching and Teacher Education, 110, 103580.
• Sözen, S., & Çabuk, A. (2013). Türkiye, Avusturya ve Almanya öğretmen yetiştirme sistemlerinin incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (ÖYGE Özel Sayısı), 220–237.
• Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research. Sage Publications.
• Tanış, İ., & Özgün, Ö. (2022). Sığınmacı çocuklarla çalışan okul öncesi öğretmenlerinin deneyimleri: Çokkültürlü bir bakış açısı. Ege Eğitim Dergisi, 23, 23–39.
• Teymur, N., & Beldağ, A. (2023). Öğretmenlerin çokkültürlü eğitime ilişkin tutum ve görüşleri: Sosyal bilgiler dersi örneği. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 1–40.
• Trawick-Smith, J. (2014). Erken çocukluk döneminde gelişim: Çokkültürlü bir bakış açısı (B. Akman, Ed.). (Eksik yayın bilgilerini ekleyin, örneğin yayınevi.)
• UNESCO. (2006). Guidelines on intercultural education. Paris: UNESCO.
• Uzun, E. M., & Bütün, E. (2016). Okul öncesi eğitim kurumlarındaki Suriyeli sığınmacı çocukların karşılaştıkları sorunlar hakkında öğretmen görüşleri. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 1(1), 72–83.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. Baskı). Ankara: Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Yılmaz, F., & Şekerci, H. (2016). Ana dil sorunsalı: Sınıf öğretmenlerinin deneyimlerine göre ilkokul öğrencilerinin yaşadıkları sorunlar. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(1), 47–63.
• Yiğit, M. F., & Tarman, B. (2016). How do different ethnicities approach the education system and differences in Turkey? Italian Sociological Review, 6(3).
• Yükseköğretim Kurulu. (2024). Öğretmen yetiştirme lisans programları. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari
• York, S. (2016). Roots and wings: Affirming culture and preventing bias in early childhood. Redleaf Press.
• Zhou, X., Padrón, Y., Waxman, H. C., Baek, E., & Acosta, S. (2024). How do school climate and professional development in multicultural education impact job satisfaction and teaching efficacy for STEM teachers of English learners? A path-analysis. International Journal of Science and Mathematics Education, 22(2), 447–468.