DİVAN ŞİİRİNDE TOPRAK MOTİFİ

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 26, 468 - 487, 17.06.2019

Muhittin Turan

https://doi.org/10.12981/mahder.526923

Cited By: 4

Öz

Bütün canlılar
için vazgeçilmez bir unsur olan ve dolayısıyla her zaman insanlığın gündemini
meşgul eden toprak, hemen her kültürde olduğu gibi Divan edebiyatında da başat
ögelerden biri olmuştur. Tabiatı inceleyerek, idealize edilmiş bir dünyayı
şiirlerine aksettirmeye çalışan Divan şairleri, gerek renk, gerek şekil ve
gerekse koku ekseninde hareket ederek, toprağı çeşitli sanatlarla, bilhassa da
hüsn-i ta’lîl ve teşbih sanatlarıyla ele alarak, çok yönlü bir şekilde
işlemişlerdir. Farklı anlam dünyalarıyla karşımıza çıkan toprak, Divan şairinin
elinde mitolojik, folklorik, felsefî, dinî, fennî unsurlarla beslenmiş bir
motif olarak karşımıza çıkmaktadır. İçerisinde mücevherler barındırması, ölüm
ile ilişkilendirilmesi; kapı, at, gönül, sine, secdegâh, süvari, tavla
oyuncusu, yatak vb. kavramlara benzetmelik olması, onu kültürümüzde dikkate
değer bir unsur hâline getirmektedir. Ayrıca atasözleri, deyimler, inançlar ve
âdetlerle birlikte ele alınarak geniş bir hayal dünyasına konu olmuştur. Bu
yazıda, Divan şairlerinin benzetme ve hayal dünyalarında “toprak” motifinin
nasıl şekillendiği ve dolayısıyla kültürümüzdeki tezahürü, farklı yüzyıllardaki
divanların taranması suretiyle ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toprak, motif, benzetme, hayal dünyası, divan şiiri

SOIL MOTIF IN DIVAN POETRY

Öz

Soil is an indispensable element for all
living things. Therefore, it has always occupied the agenda of humanity. It also has an important place
in Divan literature. Divan poets have studied nature and created a perfect
world. Divan poets used color, shape, fragrance and various arts.
Mythology, folkloric, science, religion and philosophy have benefited from the
motifs. Includes jewels, associated with death; door, horse, heart, breast,
prostration, cavalry, backgammon player, bed etc. It is similar to concepts. Because
of It is noteworthy in our culture. They created a new world by
using proverbs, idioms, beliefs and customs. Quince feathers, mirrors, horses,
doors, prostrations, cines, treasures, ore, water concepts such as Divan poets
have shaped the world of imagination. In this article, it will be tried to
reveal how the concept of land in the parables and imagination of the Divan
poets is shaped by scanning the divans from different
centuries.

Anahtar Kelimeler

Soil, motif, comparison, dream world, Divan poetry

Kaynakça

• Ahmed Paşa Divanı (1966), haz. Ali Nihad Tarlan, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ahmedī Dīvān, haz. Yaşar Akdoğan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap, ISBN 978-975-17-3344-3.
• AKAR, Metin (1994), Su Kasidesi Şerhi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• AKSOY, Ömer Asım (2016), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II-Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yay.
• Bākī Dīvānı (1994), haz. Sabahattin Küçük, Ankara: TDK Yay.
• BATİSLAM, H. Dilek (2005), “Divan Şiirinde Sabâ”, Osmanlı Araştırmaları, Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu’na Armağan II, S 26, s. 95-117.
• Behiştī Dīvānı (2000), haz. Yaşar Aydemir, Ankara: MEB Yay.
• Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı (2013), haz. İ. Halil Ersoylu, Ankara: TDK Yay.
• CEYLAN, Ömür (2000), Tasavvufī Şiir Şerhleri, İstanbul: Kitabevi Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (2001), Necati Bey Divanının Tahlili, İstanbul: Kitabevi Yay.
• DİLÇİN, Cem (2011), Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Emrī Divanı (2002), haz. M. A. Yekta Saraç İstanbul: Eren Yay.
• ERDOĞAN, Mehtap (2013), Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili, İstanbul: Kitabevi Yay.
• Fehīm-i Kadīm, Hayatı, Sanatı, Dīvān’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi (1991), haz. Tahir Üzgör Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Fuzulī Türkçe Divan (2014), haz. İsmail Parlatır Ankara: Akçağ Yay.
• GÜLER, Kadir (2010), “Klasik Şiirimizde Kûy-i Yâr”, Walter G. Andrews Armağanı-II, Türklük Bilgisi Araştırmaları (TUBA), II, S 34, s. 63-78.
• Hayālī Bey Dīvānı (1945), haz. Ali Nihat Tarlan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• KAZAN, Şevkiye (2009), “Klâsik Türk Şairlerinin Dilinden Beddualar”, Turkish Studies, 4, S 2, s. 777-821.
• KEMİKLİ, Bilal (2007), “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversitesi İlāhiyat Fakültesi Dergisi, 16, S 1, s. 19-36.
• KURNAZ, Cemâl (1996), Hayālī Bey Divānı’nın Tahlīli, İstanbul: MEB Yay.
• KUT, Günay (2000), “Bir Şairi Değerlendirmedeki Yöntem: Ortak Malzemenin Kullanılışı ve İfade Şekli”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, S 10, s. 169-176.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1988), “Divan Şiirinde Güneş Üzerine Bir Deneme”, Mehmet Kaplan İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., s. 149-176.
• Mesīhī Dīvānı (1995), haz. Mine Mengi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Mezākī, Hayatı, Edebī Kişiliği Divanı’nın Tenkidli Metni (1991), haz. Ahmet Mermer, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Mīrzā-zāde Mehmed Sālim Dīvānı (1994), haz. Adnan İnce, Ankara: YÖK Matbaası.
• Nā’ilī Divanı (1990), haz. Haluk İpekten, Ankara: Akçağ Yay.
• Necatī Beg Divanı (1963), haz. Ali Nihad Tarlan, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Nedīm Dīvānı, haz. Muhsin Macit, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ISBN: 978-975-17-3638-3, e-kitap.
• Nef’ī Divanı (1993), haz. Metin Akkuş, Ankara: Akçağ Yay.
• Nev’ī Divan (1977), haz. Mertol Tulum ve M. A. Tanyeri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Neylī ve Dīvānı (2005), haz. Sadık Erdem, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• ONAY, Ahmet Talāt (2007), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Birleşik Yay.
• SAMANCI, Metin (2017), “Fuzûlî’nin Şiirinde Önemli Bir Anahtar Kavram: Toprak”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 1, S 1, s. 41-60.
• SEFERCİOĞLU, M. Nejat (2001), Nev’ī Divanı’nın Tahlîli, 2. bs., Ankara: Akçağ Yay.
• Şāhī Divanı (1999), haz. Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1994) Ahmed Paşa’nın Güneş Kasidesi Üzerine Düşünceler, İstanbul: Enderun Yay.
• Şeyhī Dīvānı (2018), haz. Halit Biltekin, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ISBN: 978-975-17-4078-6, e-kitap.
• Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi (1999), Lehcetü’l-Lügat, haz. Ahmet Kırkkılıç, Ankara: TDK Yay.
• TANYERİ, M. Ali (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yay.
• TOLASA, Harun (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası (2. Bs.). Ankara: Akçağ Yay.
• TÖKEL, Dursun Ali (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi (2. Bs.). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yay.
• Usulī Divanı (1990), haz. Mustafa İsen, Ankara: Akçağ Yay.
• Üsküblü İshāk Çelebi Dīvan (1989), haz. Mehmed Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi, Prof. Dr. Nāzım Terzioğlu Basım Atölyesi.
• XVII. Yüzyıl Dīvān Şāiri Vecdī ve Dīvānçesi (2002), haz. Ahmet Mermer, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
• YENİTERZİ, Emine (2010). Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klāsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı, Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı, III, S 15, s. 301-334.
• YILMAZ, Ozan (2014). ‘Toprak Başa, Baş Toprağa’ Tarihî Bir Türk Kargışının Klasik Türk Şiiri’ne Yansımaları”. Millī Folklor, Yıl 26, S 101, s. 171-181.