SÖZLÜ ŞİİRDEN AYTISA:KAZAK FOLKLORUNDAKİ BÄDİK ŞİİRLERİNİN TÜRSEL DEĞİŞİMİ

Year 2022, Volume: 15 Issue: 38, 458 - 468, 12.06.2022

Meruyert Satınbekova

https://doi.org/10.12981/mahder.1100989

Abstract

Orta Asya Türk halklarının en eski folklor miraslarından biri, bädik diye adlandırılan şiirlerdir. Bädik şiirlerinin örneklerine en çok Kazak, Kırgız, Karakalpak, Özbek halklarının folklorlarında rastlanmaktadır. Bu durum, bädik şiirlerinin oluşumunun tarihin derinliklerine uzandığını ve Türk Dünyası’nın ortak kültürel mirası olduğunu göstermektedir. Kamlık veya baksılık geleneğinin izlerini taşıyan kadim Orta Asya topraklarında her hastalığın bir oluşum sebebinin olduğuna inanılmıştır. XX yüzyılın başlarına kadar Orta Asya coğrafyasında hastalanan evcil hayvanları bädik şiiri söyleyerek sağaltma geleneği yaşatılmıştır. Kazaklar arasında oluşan Bädik şiirleri, daha sonra yapı ve işlev değişimine uğrayarak kızlarla erkeklerin toplanarak karşılıklı söyledikleri bädik aytıslarına dönüşmüştür. Böylece bu tür deyişmelerin amacı da hastalanan hayvanları iyileştirmek olmaktan çıkmış, gençlerin birbirleriyle deyişerek eğlenmelerini sağlamaya dönüşmüştür. Kazak folkloru ve edebiyat tarihiyle ilgili çeşitli kitaplarda “bädik şiiri” ve “bädik aytısı” kavramları bugüne kadar kullanılagelmiştir. “Bädik şiiri”, bazı kitaplarda örf-âdet şiirleri olarak yer almıştır. Bazı kaynaklarda ise “bädik aytıs” olarak kaydedilmiştir. Bu makalede, Kazak folklorundaki bädik şiirlerinin işlevi ve aytısa dönüşüm yolları tarihi bakış açısından ele alınarak değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonrasında aytıs türünün başlangıcınını belli bir dereceye kadar etkilemiş olan bädik aytısının net bir aytıs türü olarak ele alınıp günümüz aytıs, deyişme sanatı ölçüleriyle değerlendirmesinin yanlış olduğu görüşüne ulaşılmıştır.

Keywords

Sözlü şiir, sözlü kültür, badik şiirleri, badik aytıs, deyişme sanatı

References

• Abılkasımov, B. (1993).Telqoñır. Almatı: Atamura-Kazakistan. Ahmadi, J. (2004). Bädik aytıs. Dala men qala. №13. Bayaliyeva, T.D. (1972). Doislamskoye verovaniya i ih perejitki u kirgizov. Frunze: İlim.