Hudeybiye Seferi ve Hz. Ömer’in Bey‘atü’r-Rıdvan Ağacını Kestirme Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2019, Volume: 19 Issue: 1, 159 - 182, 30.06.2019

Kemal Taşkın

https://doi.org/10.33420/marife.551074

Abstract

İslam tarihinin dönüm noktalarından birisi ilk olarak hesapta olmayan bir antlaşma ile sona eren Hudeybiye seferidir. Başlangıçta çok sert bir tutum sergileyen Mekke müşriklerini antlaşmaya mecbur bırakan ve umre maksadıyla düzenlenen bir yolculuğun amaç ve gidişatını değiştiren diğer bir önemli olay ise Hz. Peygamber’e gönülden bağlılığı ifade eden ve bir nevi güven tazeleme anlamı taşıyan Rıdvan Bey‘atı’dır. Altında bu bey‘atin gerçekleştiği ve sonraları “Şeceretü’r-Rıdvan” ismi ile anılan Hudeybiyedeki bir ağaç, ilk dönemlerden itibaren Müslümanların ilgisini celp etmiştir. Konu ile ilgili sahabenin daha sonraları bu ağacı arayıp bulamadıkları şeklindeki rivayetlerin yanı sıra Hz. Ömer’in, aşırı ilgiden dolayı insanların putlaştırmasından korktuğu için onu kestirdiği gibi rivayetler de kaynaklarda yer almaktadır. Belirli bir mekân yahut nesnelere kutsiyet atfetmenin kişiyi itikâdî açıdan problemli noktalara götüreceği meselesinde zikredilen deliller arasında söz konusu ağacın kesilmesi hususunun da sıklıkla zikredildiği görülmektedir. Bu makalede Rıdvan bey‘atinin ön aşaması konumundaki Hudeybiye seferine değinilerek ağacın esilmesiyle ilgili sahih rivayetlere ulaşılması hedeflenmektedir.

Keywords

Hudeybiye, Şeceretü’r-Rıdvan, Kutsal, Şirk, Hz. Ömer

An Analysis of the Hudaybiyya Expedition and the Issue of Caliph ‘Umar’s Cutting Down the Tree of the Pledge of Riḍwān

Abstract

One of the most important milestones of Islamic history is the Hudaybiya treaty, which is primarily overlooked. The most important event that changed the aim and the course of the expedition and forced the polytheists of Mecca to make a deal in the beginning was the Rıdvan allegiance which was a kind of trust and a a way to express devotion to the Prophet. This allegiance was made under a tree named afterwards “Şeceretü’r-Rıdvan” and it has been held in the limelight by Muslims since the first periods of Islamic history. The Companions of the prophet couldn't find this tree afterwards and there were narrations that Khalifa Omar had cut it down for fear of it becoming a fetish in virtue of excessive interest of the Muslims. Based on this, it is claimed that not any place cannot be considered sacred and worshiping in there will lead the person to polytheism (shirk). In this article, what is aimed is to reach the truth by discussing the Hudeybiye expedition and evaluating the narrations related with felling the tree.

Keywords

Hudaybiyyah, Tree of the Pledge of Riḍwān, Holy, Shirk, Caliph Umar

References

• Atmaca, Esra. Hudeybiye Seferi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2007.
• Azimli Mehmet. “Tarihin Kırılma Noktası: Hudeybiye Antlaşması”. Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 3/6 (2010): 35-48.
• Begavî, Ebû Muhammed. Me‘âlimu’t-tenzîl. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1996/1417.
• Bekdemir, Sezayi. “Hz. Ömer'in Bid‘atlere Karşı Tutumu”, Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. Ed. Ali Aksu. 207-238. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 2018.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen. Ensâbü’l-Eşrâf. Thk. Muhammed Hamidullah. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1417/1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. es- Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Ma‘rifetü’s-sünen. Thk. Andulmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrut: Daru kuteybe, 1412/1991.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed. Müsned. Thk. Mahfûzu’r-Rahman Zeynullah. Medine: Mektebetü’l-ulûm, 1429/2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’l-müsnedi’s-sahîhi’l-muhtasar min umûri Rasulillâh (s) ve sünenihî ve eyyâmih. Riyad: Beytü’l-efkâr, 1419/1998.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Ruhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah. Sünen. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987.
• Ebû Avâne, Ya’kub b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müstahrecü Ebî Avâne. Thk. Eymen b. Arif. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. Thk. Şuayb el-Arnavud. Riyad: Dâru’l-fikr, 1420/1999.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbu’l-Harâc. Kahire: Matbaatu’s-selefiyye, 1382/1962.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Tahzîru’s-sâcid. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Gündüzöz, Soner, “Modern Bir Retorik Okuması Olarak Hadis Rivayetlerinde Anlatım Tekniklerinin Varlığı Sorunu -Hudeybiye Antlaşması Örneği-”. Marife 11/1 (2011): 9-30. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344246.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Müstedrek ale’s-sahihayn. Thk. Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1417/1996.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ma‘rifetu ‘ulûmi’l-hadîs. Thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-kütütbi’l-ilmiyye, 1397/1977.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘ayn. Thk. Mehdi el-Mahzûmî. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, ts.
• Hamidulllah, Muhammed. “Hudeybiye Antlaşması”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 297-299. İstanbul: TDV yayınları, 1999.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn. Mecme’u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. Hüsamüddin el-Kudsî. Beyrut: Daru’l-fikr, 1412/1991.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz. Thk. Abdusselam Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütütbi’l-ilmiyye, 1422/2001.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1371/1952.
• İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. Thk. Esad Muhammed et-Tayyib. Suudî Arabistan: Mektebetü nizâr, 1419/1998.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef. Thk. Muhammed Avvâme. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1988.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-marife, 1379/1959.
• İbn Hacer, Tehzîbü’t-tehzîb. Thk. Sa‘d Ali Humeyyid. Beyrut: Müessetü’r-risâle, 1416/1995.
• İbn Hibbân el-Büstî. Kitâbü’s-sikât. Seyyid Şerefüddin Ahmed. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1395/1975.
• İbn Hibbân el-Büstî. Sahîh. Thk. Şuayb el-Arnavud. Beyrut: Müessesetü’r-risâle. 1414/1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekâ. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdulmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. Thk. Sâmi b. Muhammed Selame. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1420/1999.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru Sâdir, 1387/1968.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Medîne: Mecme‘u’l-Melik Fahd, 1996/1416.
• İbn Teymiyye, İktizâü’s-sırâti’l-müstekîm li muhâlefeti ashâbi’l-cahîm. Thk. Muhammed Hamid el-Fakî. Beyrut: Dâru âlemi’l-kütüb, 1420/1999.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Salih. Mecmû‘u fetâvâ. Riyad: Dâru’l-vatan, 1413/1992.
• İbn Vaddâh, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Bide‘u ve’n-nehyu anhâ. Thk. amr Abdulmun‘in Selim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1416/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. et-Tebsira. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1985.
• İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr. Thk. Abdurrezzâk Mehdî. Beyrut: Dâru’l-kitâbü’l-‘arabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm. el-Esnâm. Thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısrıyye, 1421/2000.
• Kannevcî, Sıddık Hasan Han. Fethü’l-beyân. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, 1412/1991.
• Kapar Mehmet Ali. “Hudeybiye Seferi ve Hz. Muhammed’in Barışçı Siyaseti”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi 8/16 (2016): 155-175.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed. İrşâdü’s-sârî. Mısır: Matbaatü’l-emîriyye, 1323/1905.
• Kastallânî, el-Mevâhibü’l-ledûnniyye. Kahire: Mektebetü’t-tevfîkiyye, ts.
• Köksal, Mustafa Asım. İslam Tarihi. Üsküdar: Işık Yayınları, 2008.
• Mâlik b. Enes, Muvatta’. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1418/1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nüket ve’l-uyûn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1437/2015.
• Merâğî, Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1365/1945.
• Mühelleb, İbn Ahmed b. Ebî Sufre el-Endulûsî. el-Muhtasaru’n-nasîh fî tehzîbi’l-kitâbi’l-câmi‘i’s-sahîh. Riyad: Dâru Ehli’s-sünne, 1430/2009.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’us’s-sahîh. Riyad: Beytü’l-efkâr, 1418/1998.
• Nazlıgül, Habil. “Urve B. Mes‘ud”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 183. İstanbul: TDV yayınları, 2012.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1421/2000.
• Öğüt, Salim. “Harem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 127-132. İstanbul: TDV yayınları, 1997.
• Öğüt, Salim. “Mîkât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 48-49. İstanbul: TDV yayınları, 2005.
• Özkan, Mustafa. “Hudeybiye Antlaşması Özelinde Hz. Ömer’in Kişilik Tahlili Denemesi”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 8/15 (2010): 43-59.
• Özmen, Ramazan. “Hudeybiye Barış Antlaşması ve Hadislerin Anlaşılmasında Hâdiselerin Arka Planını Okumanın Sunacağı İmkanlar Üzerine Bir Deneme”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 40 (2018): 277-298.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru ihyâu’t-turâsi’l-Arabî, 1420/1999.
• Razî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh, Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1416/1995.
• Sa‘lebî, Ebû İshak (ö. 427/1035). el-Keşf ve’l-beyân. Beyrut: Dâru ihyâu’t-turâsi’l-Arabî, 1418/1997.
• San’ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. Nşr. Habîbu’r-Rahman el-‘azamî. Beyrut: Mektebetü’l-islâmî, 1403/1983.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsiru’l-Kur’an. Riyad: Dâru’l-vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahrü’l-’ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1992.
• Şahin, Davut. “Hz. Ömer’in Ayetleri İstişhâd Etmesi ve Uygulaması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (Amasya 2017): 333-355.
• Şahin, Musa. Fethu’l-mün‘im şerhu sahîhi’l-Müslim. Mısır: Dâru’ş-şurûk, 1422/2002.
• Şeybânî, Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Kahire: Müessetü Kurtuba, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemü’l-kebîr. Abdülmecid es-Silefî. Musul: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1404/1983.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Mısır: Dâru hicr, 1422/2001.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünen. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Toksarı, Ali. “Ebân b. Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 67. İstanbul: TDV yayınları, 1994.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Meğâzî. Beyrut: Dâru’l-‘alemî, 1409/1989.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu‘cemu’l-büldân. Beyrut: Dâru sâdır, 1397/1977.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-’arûs. Kuveyt: Müessesetü Kuveyt, 1421/2000.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.