Hukuki Temelleriyle Azerbaycan’da Din Eğitimi

Year 2022, Volume: 22 Issue: 2, 937 - 959, 30.12.2022

Muzaffer Üzümcü

https://doi.org/10.33420/marife.1181527

Abstract

Demokrasi ve laikliği benimseyen Azerbaycan devleti, Anayasasında din ve vicdan özgürlüğünü, inanç, ibadet ve eğitim haklarını güvence altına almaktadır. Uzun yıllar Sovyet yönetimi altında kalan ülkede millî-manevi yıkımı telafi etmek amacıyla halkın millî kimliğini güçlendirecek, millî birlik ve beraberliğe katkı sağlayacak eğitim politikalarına ağırlık verilmektedir. Bu eğitim politikaları uygulanırken millî ve manevi değerlerin merkeze alındığı ve milliyetçilik, demokrasi ve laiklik gibi ilkelerin çizdiği sınırlar çerçevesinde hareket edildiği görülmektedir. Eğitim alanında uzun yıllar istikamet ve istikrarın mümkün olmadığı Azerbaycan’da bağımsızlık sonrası dönemde eğitim politikaları millî birlik ve beraberliği güçlendirecek şekilde belirlenmektedir. Bu bağlamda Müslümanlığın, halkın millî kimliğinin bir parçası olarak görülmesi din eğitimi politikalarını genel eğitim politikalarının en önemli ögelerinden biri kılmaktadır. Laik devletlerin dinî politikalar izlemesi tartışılan bir konu olup belli bir kesim laik bir devletin dinî politikalar izleyemeyeceğini, din hizmetlerine finansal yardım ayıramayacağını savunurken diğerleri bunların laik sistemlerde yapılmasını problemli bir durum olarak görmemektedir. Azerbaycan’ın laik bir devlet olduğu Anayasasında açıkça belirtilmektedir. Yani devlet politika belirlerken ya da yasa çıkarırken herhangi bir dinî metne göre ya da ondan faydalanarak hareket etmemektedir. Bununla birlikte vicdan ve düşünce özgürlüğü, dinî inanç ve ibadet hakkı gibi temel insan hakları da anayasal olarak güvence altına alınmıştır. Bu serbestlik içinde ibadet yerleri, camiler ve Kur’an kursları açılabilmektedir. Azerbaycan laik bir devlet olmasına rağmen devlet ile din arasında ortak bir alanın varlığı da dikkat çekmektedir. Ülkede ibadet yerleri devlet bütçesinden karşılanarak inşa edilmekte veya onarılmakta, dinî gruplara finansal desteklerde bulunulmaktadır. Bu destekler Şii, Sünni, Hristiyan, Yahudi ayrımı yapılmaksızın sakıncalı görülmeyen bütün dinî gruplara verilmektedir Devlet sadece millî ve manevi değerlerin uyum içerisinde olduğu geleneksel din yorumlarını desteklemekte, yabancı unsurlar barındıran dinî anlayışları ise zayıflatıcı politikalar izlemektedir. Son yıllarda Azerbaycan’da yüksek din öğretiminde önemli dönüşümler yaşanmaktadır. Uzun yıllar din hizmetlerinde istihdam edilecek personelini yetiştirmek için başka ülkelerden destek alan Azerbaycan devleti, artık toplumun ihtiyaç duyduğu din adamlarını kendi yüksek din öğretimi kurumlarında yetiştirmektedir. Şii ve Sünni öğrencilerin aynı sınıflarda yüksek din öğretimi aldıkları Azerbaycan İlahiyat Ensitüsü farklı mezheplere mensup bireylerin bir ortamda din eğitimi alması açısından önemli bir model olma potansiyeli barındırmaktadır. Batı eğitim sistemleri ve bu sistemlerde din eğitiminin yeriyle ilgili Türkçe çalışmaların belli bir sayıya ulaştığı görülmektedir. Bunun birlikte aynı dili konuşup aynı dünya görüşünün paylaşıldığı Türkî Cumhuriyetlerdeki eğitim sistemleri ve bu sistemlerdeki din eğitimi uygulamaları konusunda daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğu dikkat çekmektedir. Kabul etmek gerekir ki eğitim ve din eğitimi politikaları belirlenirken sadece Batılı ülkelerin eğitim sistemlerinin değil aynı dünya görüşüne mensup ancak farklı tecrübelere sahip devletlerin eğitim sistemlerinin ve politikalarının değerlendirilmesi ve onlardan istifade edilmesi daha sağlam bir zeminde hareket edilmesine imkân sağlayabilir. Araştırmanın bu boşluğun doldurulmasında katkı sağlaması beklenmektedir. Sosyal bilimlerde kuramsal araştırmalar bir objeyi veya olguyu tanımayı, anlamayı ve açıklamayı amaçlayan bilgiyle ilgili soyut bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Nitekim bu araştırma konusuyla ilgili yazılı metinleri sistematik bir şekilde incelediği için kuramsal bir içeriğe sahiptir.

Keywords

Din Eğitimi, Yüksek Din Öğretimi, Din-Devlet İlişkisi, Eğitim Politikaları, Laiklik

Supporting Institution

Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi BAP Birimi

Project Number

NKUBAP.09.GA.22.403

Religious Education in Azerbaijan with its Legal Foundations

Abstract

Adopting democracy and secularism, the Azerbaijani state guarantees the freedom of religion and conscience, the right to belief, worship and education in its Constitution. In order to compensate for the national-spiritual destruction in the country, which was under Soviet rule for many years, emphasis is placed on educational policies that will strengthen the national identity of the people and contribute to national unity and solidarity. It is seen that national and spiritual values are put in the center while these educational policies are being implemented, and that they act within the boundaries drawn by principles such as nationalism, democracy and secularism. In Azerbaijan, where direction and stability were not possible for many years in the field of education, education policies are determined in a way to strengthen national unity and solidarity in the post-independence period. In this context, the fact that Islam is seen as a part of the national identity of the people makes religious education policies one of the most important elements of general education policies. It is a controversial issue that secular states follow religious policies. It is clearly stated in the Constitution that Azerbaijan is a secular state. In other words, the state does not act according to any religious text or by making use of it when determining policy or enacting laws. In addition, basic human rights such as freedom of conscience and thought, religious belief and worship are also constitutionally guaranteed. Within this freedom, places of worship, mosques and Qur'an courses can be opened. Although Azerbaijan is a secular state, it is noteworthy that there is a common area between the state and religion. Places of worship in the country are built or repaired from the state budget, and financial support is provided to religious groups. These supports are given to all religious groups, regardless of Shiite, Sunni, Christian or Jewish discrimination.
In recent years, there have been significant transformations in my higher religious education in Azerbaijan. The state of Azerbaijan, which received support from other countries for many years to train its personnel to be employed in religious services, now trains the clergy needed by the society in its own higher religious education institutions. Azerbaijan Theology Institute, where Shiite and Sunni students receive higher religious education in the same classes, has the potential to be an important model for individuals belonging to different sects to receive religious education in an environment. It is seen that Turkish studies on Western education systems and the place of religious education in these systems have reached a certain number. However, it is noteworthy that more studies are needed on the education systems in the Turkic Republics, where they speak the same language and share the same worldview, and the religious education practices in these systems. It must be admitted that while determining the educational policy and religious educational policy, evaluating and benefiting from the education systems and policies of not only the education systems of the Western countries but also the states that have the same worldview but different experiences can provide an opportunity to act on a more solid basis. It is expected that the research will contribute to filling this gap. Theoretical research in social sciences is used as a method that aims to recognize, understand and explain an object or phenomenon. As a matter of fact, this research has a theoretical content as it systematically examines the written texts related to the subject.

Keywords

Religious Education, Higher Religious Education, Religion-State Relations, Education Policies, Secularism

Project Number

NKUBAP.09.GA.22.403

References

• Akoğlu, Muharrem. “Azerbaycan’da İslâm ve Mezhep Olgusu”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 2/1 (15 Haziran 2022), 19-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idrak/issue/70310/1104520
• Azimli, Elnur. “Azerbaycan’da Devlet Din İlişkileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (Nisan 2019).
• Demerath, Nicholas J. Crossing the Gods . USA: Rutgers University Press, 2001.
• Ergül, Ozan - Abdullayev, Cavid. “Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 47/1 (01 Mayıs 1998), 0-0. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000636
• Ganbarov, Asaf. Azerbaycan’da Din, Siyaset ve Laiklik . Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2016.
• Ganbarov, Asaf. “Bağımsızlıktan Sonra Azerbaycan`da Din-Devlet İlişkileri”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD) 4/1 (15 Temmuz 2017), 101-126. https://dergipark.org.tr/en/pub/katuifd/issue/30276/349099
• Gils, Eske Van. Azerbaijan and the European Union . New York: Routledge, 1st edition., 2020.
• Günaydın, Meryem. Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan’da Kimlik Politikaları . İstanbul Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Günaydin, Meryem. “Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan’da Kimlik Politikaları”. Avrasya İncelemeleri Dergisi 8/1 (28 Haziran 2019), 54-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuavid/issue/46531/584153
• Hasanov, Behram. “Milli Bilincin İdame Ettiricisi Olarak Din: Sovyet Azerbaycan’ında İslam”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (15 Aralık 2018), 1563-1578. https://doi.org/10.18505/cuid.451102
• Levent, Gönenç. “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 47/1 (1998), 1. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000635
• Murselov, Cengiz. “Azerbaycan Dini İnançlarına Genel Bir Bakış”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/8 (2016), 48-70.
• Murselov, Cengiz. Azerbaycan’da Yaygın İslam Din Eğitimi (Zakatala ve Balaken Bölgesi Yaz Kur’an Kursları Örneği) . Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2013.
• Murselov, Cengiz. “Bağımsızlıktan Sonra Azerbaycan’da Dinin Hukuki Çerçevesi ve Teşkilat Yapısı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VI/11 (2015), 24.
• Musayev, İslam. “Azerbaycan Ailesinde Dinî Hayat ve Din Eğitimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (01 Ocak 2013), 165-177. https://dergipark.org.tr/en/pub/uluifd/issue/13474/162751
• Samadov, Elsavar. Azerbaycan’da Din Eğitimi . İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2006.
• Tağiyev, Kövser. “Siyasi Tarih Bağlamında Azerbaycan’da Din Eğitiminin Gelişimi”. Journal of International Social Research 6/28 (Kasım 2013), 380-389. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=obo&AN=97590199&lang=tr&site=eds-live
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş . Ankara: Pegem A Yayıncılık, 3. baskı., 2005.
• Walzer, Michael. Politics and Passion: Toward a More Egalitarian Liberalism . New Haven: Yale University Press, 2004.
• https://ait.edu.az/az/about/child-page-example-1/. “AII Tarihi / Hakkımızda / Azerbaycan İlahiyat Enstitüsü”. Erişim 12 Eylül 2022. https://ait.edu.az/az/about/child-page-example-1/
• AİHM Kararı ve Türkiye’de Din Dersleri . İstanbul: Ensar Vakfı Değerler Eğitim Merkezi, 2014. https://dem.org.tr/yayin/raporlar/2014/12/aihm-karari-ve-turkiyede-din-dersleri
• https://e-qanun.az/framework/7649. “Azerbaycan Cumhuriyeti Dini İtikat Özgürlüğü Hakkında Kanun (Dini etiqad azadlığı haqqında)”. Erişim 28 Mayıs 2022. https://e-qanun.az/framework/7649
• Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. (12 Kasım 1995). https://www.e-qanun.az/framework/897
• https://scwra.gov.az/az/view/pages/90. “Dini Kurumlarla İş Üzere Devlet Komitesi’nin Resmi Sitesi”. Erişim 28 Mayıs 2022. https://scwra.gov.az/az/view/pages/90
• https://scwra.gov.az/az/view/pages/284/. “Dini sahə ilə bağlı statistik rəqəmlər (Dini Kurumlarla İş Üzere Devlet Komitesi’nin Resmi Sitesi)”. Erişim 27 Mayıs 2022. https://scwra.gov.az/az/view/pages/284
• http://www.qafqazislam.com/index.php?lang=az&sectionid=100&id=160. “Kafkasya Müslümanları İdaresi Resmi Sitesi ‘Müstəqil Azərbaycan Respublikası dövründə’”. Erişim 28 Mayıs 2022. http://www.qafqazislam.com/index.php?lang=az&sectionid=100&id=160