ORTA ÇEKEREK HAVZASI’NDA (ÇEKEREK İLÇE MERKEZİ İLE İNCESU KÖYÜ ARASINDA) KALAN BOĞAZLARIN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2015, Sayı: 31, 204 - 227, 27.01.2015

Faruk Aylar

https://doi.org/10.14781/mcd.65398

Öz

Bu çalışma, Orta Çekerek Havzası’nda, Çekerek ırmağının oluşturduğu
boğaz şekilli yarma vadilerin oluşumu ve yöreye yaptığı etkiyi ortaya koymayı
amaçlamaktadır. İnceleme alanı; iklim, yüzey şekilleri, bitki örtüsü, hâkim
ekonomik faaliyetler, tarım ve kültürel yapı gibi birçok doğal ve beşeri
özellikler bakımından Orta Karadeniz Bölümü ile İç Anadolu arasında geçiş
özelliklerine sahiptir. Geçiş kuşağında yer alması ve Çekerek ırmağının
yöredeki faaliyetleri, arazi kullanımı açısından sahanın oldukça renkli bir
görünüme sahip olmasına neden olmuştur. Çekerek Irmağı, Pliyosen sonu-Pleistosen
başlarında yeni taban seviyesine göre hızla yatağını derinleştirmeye
başlamış, Neojen arazilerini boşaltmış ve temeli oluşturan daha yaşlı araziler
üzerine saplanmıştır. Bu şekilde akarsuyun yatağı boyunca boğaz şekilli vadiler
oluşmuştur. Bu oluşum tarzı ile en önemlisi İncesu Boğazı olan, bir dizi derin
yarılmış vadilerin birer epijenik yarma vadi olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çekerek Irmağı, uygulamalı jeomorfoloji, arazi kullanımı, yarma vadi

Kaynakça

• Akarsu, İ. (1959). “Çorum Bölgesinin Jeolojisi”, Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt: 7, Sayı:1, Ankara.
• Akkan, E. (1996). “Şahinkaya Yarma Vadisi”, Ankara Üniversitesi, DTCF Yayınları Coğrafya Araştırmaları Dergisi Sayı:1, Ankara.
• Aktimur, H. T.; Tekirli, M. E.; Yurdakul, M. E.; Ateş, Ş.; Ürgün, B. M.; Teoman, M. Ş.; Koçer, M.; Turşucu, A. ve Genç, S. (1989).
• “Niksar, Erbaa ve Destek Dolayının Jeolojisi”, MTA Derleme Raporu, No.8894, Ankara.
• Akyazı, M. ve Tunç, M. (1992). “Zile (Tokat) Yöresinin Stratigrafisi”, Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt.35, Ankara.
• Ardos, M. (1979). Türkiye Jeomorfolojisi’nde Neotektonik. İstanbul Üniversitesi Yayınları, No.2621, İstanbul.
• Atalay, İ. (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No.9, İzmir.
• Avşar, N.; Özsert, E.; Dinçer, F. ve Aksoy, E. (2010). “Aydıncık (Yozgat) Yöresi Tersiyer (Lütesiyen) İstifinin Bentik Foraminiferler”i, Çanakkale Üniversitesi MühendislikMimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt.25, Sayı. 1-2, Çanakkale.
• Ayanoğlu, İ. (2008). “Kırsal Kalkınma ve Türkiye için Bir Kırsal Kalkınma Modeli”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ankara.
• Aylar, F. ve Çoban, A. (2006). “İncesu Yarmavadisi (Çorum-Ortaköy)”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:14, İstanbul.
• Erinç, S. (1996). Jeomorfoloji-I. (Genişletilmiş 4. Baskı). Özeğitim Yayınları No:12, Konya.
• Erol, O. (1983). Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik Gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi Sayı.11, Ankara.
• Ketin, İ. (1962). 1:500 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Sinop Paftası ve İzahatnamesi. MTA Yay. ANKARA.
• Koçman, A. ve Gümüş, H. (1989). “Dereboğaz Deresi Yarmavadisinin Oluşumu ve Cumaovası Çevresinin Morfotektonik Evrimi (İzmir)”, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, C.1, Sayı:1, Ankara.
• Özçağlar, A. (1990). “Bahçebaşı Kapması”, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Dergisi, Cilt:XXXIII, Sayı: 1-2, Ankara.
• Pekcan, N. (1997). “Zile (Tokat) Bölgesinin Strüktüral ve Jeomorfolojik Özellikleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Dergisi, Sayı.5, İstanbul.
• Şaroğlu, F.; Emre, Ö. ve Boray, A. (1987). “Türkiye’nin Diri Fayları ve Depremsellikleri”, MTA Rapor No. 8714, Ankara.
• Tengir, T. (2010). Kırsal Kalkınmada Köylere Hizmet Götürme Birliklerinin ve İl Özel İdarelerinin Rolü ve Önemi, Yozgat İli Çekerek İlçesi Örneği, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Tetiker, S.; Yalçın, H. ve Bozkaya, Ö. (2009). “Karakaya Karmaşığı (Tokat Yöresi) Birimlerinin Düşük Dereceli Metamorfizması”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 14. Ulusal Kil Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Trabzon.
• Uzun, A. (1993). “Nişantaşı Yarma Vadisi”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:28, İstanbul.
• Üstüntaş, A. ve İnceöz, M. (1999). “Zile (Tokat) Batısında Uzunköy Çevresinin Stratigrafisi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt.42, Sayı.1, Ankara.
• Yılmaz, H. (2004). “Geology and Structural Evolution of the Tokat Massif (Eastern Pontides, Turkey)”, Turkish Journal of Earth Sciences. Ctl.13, Ankara.
• Yücel, T. (1954). “Deveci Dağları-Kalecik Arasında Kuzey Anadolu Dağlarıyla İç Anadolu İntikal Alanının Jeolojisine Dair Rapor”, MTA Derleme Rap. No:2295, Ankara.
• Zeybek, H. İ. (1998). Amasya Ovası ve Yakın Çevresinin Fiziki Coğrafyası (Basılmamış Doktora Tezi). Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.