Tarihi Yığma Minarelerin Deprem Yükü Altındaki Davranışlarının 6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinde Hasar Görmüş Cami Örnekleri Üzerinden Mimari Açıdan İncelenmesi

Year 2023, Volume: 8 Issue: Special Issue, 329 - 354, 26.12.2023

Asena Soyluk Beyza Demircan

https://doi.org/10.30785/mbud.1318660

Abstract

Tarihi yapılar, birçok özelliği bakımından toplum hafızasında yer edinmiş önemli unsurlardır. Bu yapılar ait oldukları döneme dair izler barındırmaktadır ve kültürel miras niteliğindedirler. Tarihi camilerse, ülkemizin kültürel miras envanterinde önemli yer kaplamaktadır. Geçmişten günümüze inşa edilmiş camilerde farklı minare türleri görülmektedir. Ancak tarihi minarelerde önemli bir yeri yığma minareler oluşturmaktadır. Bu minareler, farklı malzeme, uzunluk ve büyüklükte olabilmektedir. Genel itibariyle ince-uzun forma sahip olan minareler, depremden önemli ölçüde olumsuz etkilenme potansiyeli olan yapı elemanlarıdır. Narin elemanlar olduklarından en küçük depremlerde bile hasara uğrayabilmektedirler. Bu nedenle çalışma kapsamında deprem sonrasında yıkılma ihtimali yüksek olan minareler özelinde bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışma, 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş'ta meydana gelen ve 11 ili (Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Gaziantep, Osmaniye, Malatya, Adana, Diyarbakır, Şanlıurfa, Kilis, Elazığ) etkileyen depremlerden büyük oranda etkilenen Adıyaman, Hatay, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Malatya, Gaziantep ve Diyarbakır illerinden seçilen yığma minare örnekleri üzerinden hasarların oluşum nedenlerini ve yerlerini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen literatür araştırmalarına göre yığma minarelerde oluşan hasarların büyük bir kısmının petek, şerefe ve küp kısmında meydana geldiği tespit edilmiştir.

Keywords

Tarihi yığma minare, deprem davranışı, 6 Şubat, yapısal hasar

Thanks

Bu makale Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Mimarlıkta Meslek Pratiği ve Etik adlı yüksek lisans dersi kapsamında üretilmiştir. Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur.

An Architectural Review of the Behavior of Historical Masonry Minarets Under Earthquake Load on Mosque Samples Damaged in the 6 February Kahramanmaraş Earthquake

Abstract

Historical buildings are important elements that have a place in the memory of the society. They contain traces of the period they belong to. Mosques have a major place in the cultural heritage inventory of our country. Different types of minarets can be seen in old or new mosques. However, masonry minarets have an important place in historical minarets. They can build varied materials, lengths and sizes. Minarets have a thin and long form and they have the potential to be adversely affected by earthquakes. Because they are fragile elements. For this reason, in this study, an evaluation was made specifically for the minarets, which are more likely to collapse after the earthquakes. The study is about the earthquakes that occurred in Kahramanmaraş on February 6, 2023. It was conducted to investigate the damages in minarets, determine the parts of damages and evaluate the causes of these damages.

Keywords

Historical masonry minaret, earthquake load, February 6, structural damage

References

• Adıyaman'da yerle bir olan 700 yıllık Ulu Cami görüntülendi. (2023, 13 02). İdrak34. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.idrak34.com/haber/adiyamanda-yerle-bir-olan-700-yillik-ulu-cami-goruntulendi-161561.html
• Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2019, 28 10). Adıyaman Ulu Cami – Adıyaman. Erişim Adresi (19.06.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/ulu-cami553357
• Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2019, 30 10). Eskisaray Cami – Adıyaman. Erişim Adresi (08.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/eskisaray-cami
• Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2019, 30 10). Musalla Cami – Adıyaman. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/musalla-cam
• AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı (2023, 24 02). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık ve Elbistan) Depremleri Saha Çalışmaları Ön Değerlendirme Raporu. Erişim Adresi (08.07.2023): https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Arazi_Onrapor_28022023_surum1_revize.pdf
• Altın, A. (2016). Geçmişten Günümüze Adıyaman Ulu Camisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8 (24):1224-1268.
• Antakya.com (t.y.). Sarımıye Camii. Erişim Adresi (2023, 09 07): https://www.antakya.com/bilgi-42-sarimiye- camii
• Antakya'daki 14 asırlık Habib-i Neccar Camisi depremde yıkıldı. (2023, 10 02). CNN Türk. Erişim Adresi (19.06.2023): https://www.cnnturk.com/turkiye/antakyadaki-14-asirlik-habib-i-neccar-camisi-depremde- yikildi
• "Asrın felaketi" Hatay'ın tarihini de yıktı. (2023, 11 02). Anadolu Ajansı. Erişim Adresi (19.06.2023): https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/asrin-felaketi-hatayin-tarihini-de-yikti/2815491
• Baştürk, M. H. (2013). Bursa Tarihi Yığma Minarelerinin Dinamik Davranışlarının Modal Analiz Yöntemi ile İncelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Calp, C. (2018). Tarihi minarelerin dinamik özellikleri ve deprem performansları (Yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• CIAI’S. (2006). The minaret of a mosque in the city center of Izmir in Turkey, after the earthquake. Erişim Adresi (08.07.2023): http://www.ciai-s.net/dramatic2.htm
• Çamlıca Camii Nerede, Nasıl Gidilir? Büyük Çamlıca Camii Tarihi Ve Özellikleri. (2023, 21 04). CNN Türk. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.cnnturk.com/seyahat/camlica-camii-nerede-nasil gidilir-buyuk-camlica- camii-tarihi-ve-ozellikleri
• Deprem bölgesinde tarih seferberliği. (13.08.2023). Sabah. Erişim Adresi (2023, 09 09): https://www.sabah.com.tr/yasam/deprem-bolgesinde-tarih-seferberligi-6584180
• Depremde ağır hasar alan minare leyleklere yuva oldu. (2023, 07 05). CNN Türk. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.cnnturk.com/video/turkiye/depremde-agir-hasar-alan-minare-leyleklere-yuva-oldu
• Depremde tarihi Kurtuluş Camii'nin kubbe ve minareleri yıkıldı. (2023, 16 02). Bursada Bugün. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.bursadabugun.com/haber/depremde-tarihi-kurtulus-camii-nin-kubbe-ve- minareleri-yikildi-1588302.html
• "Deprem terazileri"nin olduğu tarihi cami de "asrın felaketi"ne dayanamadı. (2023, 11 03). Anadolu Ajansı. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/deprem-terazilerinin-oldugu-tarihi-cami-de- asrin-felaketine-dayanamadi/2842808
• Depremde yıkılan Habib-i Neccar Camii restore edilecek. (2023, 14 03). TRT Haber. Erişim Adresi (09.09.2023): https://www.trthaber.com/haber/turkiye/depremde-yikilan-habib-i-neccar-camii-restore-edilecek- 752925.html
• Depremde yıkılan minare 3 katlı apartmanın üzerine devrildi. (2023, 01 03). Sputnik News Türkiye. Erişim Adresi (21.06.2023): https://sputniknews.com.tr/20230301/depremde-yikilan-minare-3-katli-apartmanin-uzerine- devrildi-1067653910.html
• Diyarbakır’da 5 Asırlık Parlı Sefa Camisinin Minaresi Depremden Zarar Gördü. (2023, 18 02). Karaman Habercisi. Erişim Adresi (08.09.2023): https://www.karamanhabercisi.com/diyarbakirda-5-asirlik-parli-sefa-camisinin- minaresi-depremden-zarar-gordu-64034h.htm
• Depremde zarar gören Adıyaman'daki Ulu Cami restore edilecek. (2023, 09 03). Baran Dergisi. Erişim Adresi (09.09.2023): https://www.barandergisi.net/depremde-zarar-goren-adiyamandaki-ulu-cami-restore-edilecek
• Doğangün, A., Sezen, H., Tuluk, Ö. İ., Livaoğlu, R., Acar, R. (2007). Traditional Turkish masonry monumental structures and their earthquake response, Int. J. Archit. Herit. 1 (3) (2007), 251-271, doi: https://doi.org/10.1080/15583050701436980
• Dulkadiroğulları tarafından yapılmıştı! Asırlara meydan okuyan Adıyaman Ulu Cami depremde yıkıldı. (2023, 13 02). Son Dakika. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.sondakika.com/yerel/haber-adiyaman-da-yerle-bir- olan-ulu-cami-boyle-15631872/
• Elbistan'daki tarihi Atik Camisi'nin minaresi artçı depremler sonrasında yıkıldı. (2023, 23 03). Dik Gazete. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.dikgazete.com/haber/elbistandaki-tarihi-atik-camisinin-minaresi-artci- depremler-sonrasinda-yikildi-826192.html
• Erdoğan, R., Oktay, E., Selim, C. (2021). Tarihi Çevre Yenileme Çalışmalarının Peyzaj Mimarlığı Açısından Değerlendirilmesi: Muratpaşa Cami Örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 6 (1), 195-205.
• Erkaya, H. (2021). Selçuklu ve Anadolu Türk Devletleri Kültür Mirası. Evrensel Değerler Derneği, İstanbul. Erişim Adresi (09.07.2023): https://evrenseldegerler.org.tr/wp-content/uploads/2021/08/selcuklu_anadolu.pdf
• Eykay, İ., Dalgın, T. ve Çeken, H. (2015). İnanç Turizmi Potansiyeli Açısından Antakya’nın Değerlendirilmesi. Journal of Life Economics. 2(2): 59-74.
• Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2020, 10 02). Kurtuluş Camii – Gaziantep. Erişim Adresi (08.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/tarihi-camiler154353
• Gaziantep'te depremde hasar alan tarihi yapılar için bilim kurulu toplandı. (2023, 10 03). Sputnik News Türkiye. Erişim Adresi (19.06.2023): https://sputniknews.com.tr/20230310/gaziantepte-depremde-hasar-alan-tarihi- yapilar-icin-bilim-kurulu-toplandi-1068088289.html
• Gazi Üniversitesi Deprem Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi (2023, 23 02). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş – Pazarcık (Mw: 7.7) ve Elbistan (Mw:7.6) Depremi Ön Değerlendirme Raporu. Erişim Adresi (28.03.2023): https://gazi.edu.tr/view/news/291874/gazi-demar-deprem-on-degerlendirme-raporu-nu- hazirladi
• Gürelli, M. (03.01.2022). Mevlid-i Halil Camii-Şanlıurfa. Erişim Adresi (2023, 19 06): https://tarihgezisi.com/camiler/mevlid-i-halil-camii-sanliurfa/
• Gürelli, M. (14.09.2020). Şazibey Cami (Ak Mescit) – Konya. Erişim Adresi (2023, 21 06): https://tarihgezisi.com/camiler/sazibey-cami-ak-mescit-konya/
• Gürelli, M. (22.12.2021). Karagöz Camii – Gaziantep. Erişim Adresi (2023, 21 06): https://tarihgezisi.com/camiler/karagoz-camii-gaziantep/
• Hafızamız da hasar aldı: Tarihi yapıların depremden öncesi ve sonrası. (2023, 23 02). Yeni Şafak. Erişim Adresi (08.09.2023): https://www.yenisafak.com/hayat/hafizamiz-da-hasar-aldi-tarihi-yapilarin-depremden-oncesi- ve-sonrasi-4510143
• Hatay ve Osmaniye'de Depremde Zarar Gören Vakıf Eserleri Onarılıyor. (29.05.2023). Yapı.com. Erişim Adresi (10.09.2023): http://www.yapi.com.tr/haberler/hatay-ve-osmaniyede-depremde-zarar-goren-vakif-eserleri- onariliyor_198069.html
• İnsapedia. (16.09.2019). Minarenin Bölümleri-Minarenin Yapısı. Erişim Adresi (2023, 19 06): https://insapedia.com/minarenin-bolumleri-minarenin-yapisi/
• İstanbul Teknik Üniversitesi. (2023). 6 Şubat 2023 04.17 Mw 7.8 Kahramanmaraş (Pazarcık, Türkoğlu), Hatay (Kırıkhan) ve 13.24 Mw 7.7 Kahramanmaraş (Elbistan/ Nurhak-Çardak) Depremleri Nihai Rapor. Erişim Adresi ( 28.03.2023): https://haberler.itu.edu.tr/docs/default-source/default-document- library/2023_itu_subat_2023_deprem_son_raporu.pdf?sfvrsn=1583fe76_2
• Kahramanmaraş depreminde şerefesi yıkılan minare leyleklere yuva oldu. (2023, 04 05). Maraş Pusula. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.maraspusula.com/kahramanmaras-depreminde-serefesi-yikilan-minare- leyleklere-yuva-oldu
• Kahramanmaraş Şehir Rehberi. (t.y.). Elbistan Ulu Camii. Erişim Adresi (2023, 21 06): http://kahramanmarassehirrehberi.com/tr/icerik/elbistan-ulu-camii
• Kahramanmaraş'ta 700 yıllık tarihi cami depremde yıkıldı. (2023, 09 03). Doğru Haber. Erişim Adresi (21.06.2023): https://dogruhaber.com.tr/haber/912161-kahramanmarasta-700-yillik-tarihi-cami-depremde-yikildi/
• Kocaman, İ. (2023). The effect of the Kahramanmaraş earthquakes (Mw 7.7 and Mw 7.6) on historical masonry mosques and minarets, Engineering Failure Analysis, doi: https://doi.org/10.1016/j.engfailanal.2023.107225
• Koruma Kurulu Hasarlı Camiyi Yıkmak İçin Neyi Bekliyor. (2023). Urfa.com. Erişim Adresi (06.09.2023): https://www.urfa.com/hasarli-minareyi-yikmak-icin-neyi-bekliyorlar/
• Kuşüzümü, K. H. (2010). Yapım Teknikleri Açısından İstanbul Minareleri, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 1 (2010): 56-66. Erişim Adresi (08.07.2023): https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/238/Ku%c5%9f%20%c3%bcz%c3%bcm%c3%bc.pdf? sequence=1&isAllowed=y
• Kültür Envanteri. (2023, 10 02). Sarımiye Camii. Erişim Adresi (21.06.2023): https://kulturenvanteri.com/tr/yer/sarimiye-camii/#16/36.199749/36.163708
• Kültür Envanteri. (2020, 27 04). Göksun Ulu Cami. Erişim Adresi (09.07.2023): https://kulturenvanteri.com/tr/yer/goksun-ulu-camii/#16/38.020241/36.494614
• Kültür Portalı (2019). Eskisaray Cami – Adıyaman. Erişim Adresi (09.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/eskisaray-cami
• Kültür Portalı (2019). Musalla Cami – Adıyaman. Erişim Adresi (09.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/adiyaman/gezilecekyer/musalla-cam
• Kültür Portalı (2020). Kurtuluş Camii – Gaziantep. Erişim Adresi (09.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/tarihi-camiler154353
• Kültür Portalı (2021). Rızvaniye Camii – Şanlıurfa. Erişim Adresi (09.07.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/gezilecekyer/rizvaniye-camii
• Malatya'nın 107 Yıllık 'Teze Cami'si. (2019, 29 12). Malatya Haber. Erişim Adresi (21.06.2023): https://malatyahaber.com/haber/malatyanin-107-yil-once-ibadete-acilan-teze-camisi
• Malatya Yeni Cami yıkıldı mı? Hangi cami yıkıldı? Depremde yıkılan cami nerede, hangisi. (2023; 06 02). Haberler.com. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.haberler.com/haberler/malatya-yeni-cami-yikildi-mi- hangi-cami-yikildi-15610391-haberi/
• Middle East Technical University Earthquake Engineering Research Center (2023). Preliminary Reconnaissance Report on February 6, 2023, Pazarcık Mw=7.7 and Elbistan Mw=7.6, Kahramanmaraş-Türkiye Earthquakes. Erişim Adresi (28.03.2023): https://eerc.metu.edu.tr/en/system/files/documents/DMAM_Report_2023_Kahramanmaras- Pazarcik_and_Elbistan_Earthquakes_Report_final_ENG.pdf
• Sallıo, N. (2005). Mevcut yığma yapıların deprem bakımından incelenmesi ve güçlendirilmesi (Yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli. Erişim Adresi (08.07.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp? id=KA3d45o73cy1XyfbpW3VZA&no=Xe6QYxX1oRvFD4HMguigtQ
• Siverek Sulu Camii minaresi tehlike saçıyor. (2023, 18 02). Siverek Gençlik. Erişim Adresi (06.09.2023): https://www.siverekgenclik.com/siverek-sulu-camii-minaresi-tehlike-saciyor/21108/
• Siverek’te Abdalağa Camii Minaresinde Kontrollü Yıkım. (2023, 25 02). Urfadasın. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.urfadasin.com/siverekte-abdalaga-camii-minaresinde-kontrollu-yikim
• Şanlıurfa’da depremde camiler de hasar gördü. (2023, 25 02). Gazete İpekyol. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.gazeteipekyol.com/haber/14087094/sanliurfada-depremde-camiler-de-hasar-gordu
• Şanlıurfa'da depremde zarar gören tarihi minareler onarılacak. (2023, 17 02). Urfa Değişim. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.urfadegisim.com/sanliurfa-da-depremde-zarar-goren-tarihi-minareler- onarilacak/72178/
• Şanlıurfa'daki Dergah ve Rızvaniye Camilerinin Minareleri Restore Edildi. (2023, 14 08). Haberler.com. Erişim Adresi (09.09.2023): https://www.haberler.com/kultur-sanat/sanliurfa-daki-dergah-ve-rizvaniye-camilerinin- minareleri-restore-edildi-16226549-haberi/
• Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2021, 23 03). Rızvaniye Camii – Şanlıurfa. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/gezilecekyer/rizvaniye-camii
• Tarihi Mahremiye Camii’nin asırlardır dönen sütunları. (2019, 14 07). Yeni Mesaj. Erişim Adresi (21.06.2023): https://www.yenimesaj.com.tr/tarihi-mahremiye-camiinin-asirlardir-donen-sutunlari-H1322373.htm
• T.C. Antakya Kaymakamlığı. (t.y.). İlçemizde Kültür, Turizm. Erişim Adresi (2023, 21 06): http://www.antakya.gov.tr/kultur-turizm#
• T.C. Malatya Valiliği. (2014). Yeni Cami - Malatya. Erişim Adresi (19.06.2023): https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/malatya/gezilecekyer/yeni-cami751532
• TDV İslam Ansiklopedisi. (2010). Şeyh Safâ Camii. Erişim Adresi (08.09.2023): https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-safa-camii
• TMMOB. (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri Tespit ve Değerlendirme Raporu. Erişim Adresi (06.05.2023): https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/mo06022023depremtespit.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. Erişim Adresi (06.05.2023): https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023- Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf
• Türkiyenin Tarihi Eserleri (t.y.). Mahremiye Cami -Antakya Merkez. Erişim Adresi (09.07.2023): https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1116
• Ural, A. ve Çelik, T. (2018). Tek şerefeli yığma minarelerin deprem davranışı ve dinamik analizi. Aksaray University Journal of Science and Engineering 2018; 2(1): 13-27, doi: https://doi.org/10.29002/asujse.371344
• Vakıflar Genel Müdürlüğü. (2023). Deprem Özel. 12. Sayı. Erişim Adresi (08.09.2023): https://cdn.vgm.gov.tr/genelicerik/genelicerik_4359_160322/vsdkahramanmaras.pdf
• Vakıflar Genel Müdürlüğü (t.y.). Tarihi Yapılar İçin Deprem Risklerinin Yönetimi Kılavuzu. Erişim Adresi (12.03.2023): https://cdn.vgm.gov.tr/organizasyon/organizasyon12_030619/kilavuz.pdf
• Visit Urfa. (t.y.). Yeni Mevlidi Halil Camii. Erişim Adresi (09.09.2023): https://visiturfa.com/yeni-mevlidi-halil- camii/
• Yeni Cami Aslını Aratmayacak. (2023, 04 05). Malatya Son Söz. Erişim Adresi (10.09.2023): https://malatyasonsoz.com.tr/haber/15700077/yeni-cami-aslini-aratmayacak
• Yetkin, M., Dedeoğlu, İ. Ö. & Calayır, Y. (2021). 24 Ocak 2020 Sivrice Depremi Sonrasında Elazığ İlinde Bulunan Minarelerde Meydana Gelen Hasarların Araştırılması ve Değerlendirilmesi . Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 33 (2), 379-389. doi: https://doi.org/10.35234/fumbd.838261