Religious Consciousness and Value Construction in Childhood: An Analysis of the Meaning and Structural Features of Fairy Tales

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 169 - 202, 30.06.2025

Tuğba Bozkaya

https://doi.org/10.47951/mediad.1675377

Abstract

The aim of this study is to analyze fairy tale books designed for children aged 3–7 used in the field of religious education. The books are examined in terms of their internal and external structure, values, virtues, characters, religious expressions, symbols, and inclusion of acts of worship, with a focus on their potential to support the development of religious awareness in children. A total of 22 printed and digital storybooks were selected through purposive sampling and expert opinion, based on criteria such as religious and moral content, value education, visuals, language use, and accessibility. Publications frequently used in Turkey Diyanet Foundation and 4–6 age Qur’an Courses were also included. These books were systematically evaluated using the “Internal and External Book Review Form” through document and content analysis methods. Findings show that while the stories support religious consciousness, they also exhibit shortcomings in content, visuals, and symbols. Illustrations were found to match the story context at a sufficient level (86,36%), but the inclusion of religious figures (19,5%) and religious places (14,29%) was low. The frequent use of concrete visuals (85,71%) was evaluated positively. However, the limited and unsystematic transmission of religious teachings may hinder the stories’ effectiveness in fostering children’s religious awareness.

Keywords

Religious Education , Religious Consciousness , Tale , Value , Virtue

Çocukluk Çağında Dini Bilinç ve Değer İnşası: Masalların Anlam ve Yapı Özelliklerine Dair Bir Analiz

Abstract

Bu araştırmanın amacı, din eğitimi alanında kullanılan 3-7 yaş grubu çocuklara yönelik masal kitaplarını; iç ve dış yapı özellikleri, değerler, erdemler, kahramanlar, dini ifadeler, dini semboller ve ibadetlere yer verme düzeyleri açısından inceleyerek, bu masalların çocuklarda dini bilincin gelişimine katkı potansiyelini analiz etmektir. Araştırma kapsamında, dini ve ahlaki içerik, değer eğitimi, görsellik, dil kullanımı ve erişilebilirlik gibi ölçütlere göre belirlenen 22 basılı ve dijital masal kitabı, amaçlı örnekleme ve uzman görüşüyle seçilmiştir. Türkiye Diyanet Vakfı yayınları ve 4-6 yaş Kur’an Kurslarında sıkça kullanılan kitaplar da incelemeye dahil edilmiştir. Kitaplar, “İç ve Dış Kitap İnceleme Formu” aracılığıyla doküman ve içerik analizi yöntemleriyle sistematik olarak değerlendirilmiştir. Bulgular, masalların dini bilinci destekleyici rol üstlendiğini ancak içerik, görseller ve sembollerde bazı eksiklikler taşıdığını göstermektedir. Resimlerin konu bütünlüğüne uygunluğu %86,36 oranında yeterli görülürken, dini figürlerin (%19,5) ve dini mekânların (%14,29) görsellerde yer alma oranı düşüktür. Masallarda görsellerin etkili kullanımı (%85,71) olumlu değerlendirilmiş, dini öğretilerin sistemli aktarımındaki sınırlılıkların ise çocukların dini bilinç gelişimini desteklemede yetersiz kalabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Din Eğitimi , Dini Bilinç , Masal , Değer , Erdem

References

• Aday, E., & Akçaalan, H. (2018). Masalları yeniden işlevsel kılmak: “Masal Evi” projesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, Article 55. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/35683/365824
• Akarsu, B. (1975). Felsefe terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akyürek, S. (2000). Din öğretiminde kavram öğretimi. Dem Yayınları.
• Alıcı, T. (2019). Gerçek bir yanılsama: Bilinç. Metis Yayınları.
• Aydınbaş, E. (2022). Kumruların uçuran şarkısı. TDV Yayınları.
• Aytaç, İ. K. (2024). Dünyanın en ilginç kafilesi (Minikler için İslam’ın Şartları Namaz). DİB Yayınları.
• Aytaç, İ. K. (2025). En lezzetli dünyaturu (Minikler İçin İslam’ın Şartları Oruç). DİB Yayınları.
• Bakan, S. (2006). Kelile ve Dimne’de yer alan masalların dinî ve ahlaki eğitime katkıları [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Bal, H. (2013). Nitel araştırma yöntemi. Fakülte Kitabevi.
• Bascom, W. R. (2014). Folklorun dört işlevi halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. Geleneksel Yayıncılık.
• Benedict, A. (2006). Hayali cemaatler: Milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması (İ. Savaşır, Çev.). Metis Yayınları.
• Bettelheim, B. (1976). The uses of enchantment: The meaning and importance of fairy tales. Knopf.
• Bilici, A. B. (2014). 0-6 yaş grubu çocuklarda dinî gelişim süreci ve din eğitimi [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilkan, A. F. (2009). Masal estetiği. Timaş Yayınları.
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bruner, J. (1983). Child’s talk: Learning to use language. Norton.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cambridge English–Turkish Dictionary: Translate from English to Turkish. (2025, Nisan 9). https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english-turkish/
• Campbell, H. (2010). When religion meets new media. Routledge.
• Çakmakçı, N. (2011). Çocuk kitaplarında oyun öğesi ve okul öncesi eğitim amaçlı etkileşimli çocuk kitabı tasarım çalışması [Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Darga, H., Öztürk, F. Z., & Öztürk, T. (2021). Okul öncesi hikâye kitaplarının çocukların gelişim alanlarına uygunluklarının incelenmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 5(1), Article 1. https://doi.org/10.32960/uead.862376
• Davies, B., & Duncan, P. (2018). Maya dünyanın en şanssız köpeği (M. Hendek, Çev.). Pearson.
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (13. bs). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (1996). Çağdaş çocuk yayını. Yapı Kredi Yayınları.
• Divrik, R., & Kelcioğlu, E. (2024). Masalların değer aktarımındaki rolü: Kız Kulesi masalları. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(2), Article 2. https://doi.org/10.48174/buaad.1565629
• Donaldson, J. (2019). Yayazulanın çocuğu (A. Berktay, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Döl, A. (1999). Çocuk kitapları ve resimleme. Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Elçin, Ş. (1986). Halk edebiyatına giriş. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eliade, M. (1987). The sacred and the profane. Harcourt.
• Erdoğan, F. (2020). Okul öncesi dönemde din eğitimi: teori ve uygulama. Nobel Yayıncılık.
• Ertaş, Ö. N. (2023). Resimli hikâye kitaplarının fiziksel, içerik ve resimleme özelliklerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 52(240), Article 240. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1164339
• Evcim, F. N. (2024). “Daha da küçükler içi̇n Allah’ı merak edi̇yorum” seri̇si̇ni̇n di̇n eğitimi̇ açısından incelenmesi̇ [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evcim, Y. E., Aydınbaş, E., Gürbüz, A. G., Arpacı, İ., & Bilgin, B. N. (2025). Dolan biber ağlayan kek, kumruların uçuran şarkısı, şemsiye olmak isteyen kız, hapşıran tıksıran kedi, hop portakal. TDV Yayınları.
• Evren, M. Ö. (2023). Bir horoz masalı. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fowler, J. W. (1991). Stages of faith: The psychology of human development and the quest for meaning. Harper & Row.
• Gelici, Z. (2022). 4-6 yaş Kur’an Kursu etkinlik kitaplarının hikâye içeriği ve resimleme özellikleri açısından incelenmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(45), Article 45. https://doi.org/10.17335/sakaifd.1070414
• Giddens, A. (1984). The constitution of society: Outline of the theory of structuration. University of California Press.
• Goldman, R. (1964). Religious thinking from childhood to adolescence. Routledge & Kegan Paul.
• Gökduman, N. A. (2021). Masal kitabım. DİB Yayınları.
• Gönen, M., & Balat, G. U. (2013). Resimli çocuk kitapları. İçinde Okul Öncesi Eğitimde Güncel Yaklaşımlar.
• Gürbüz, A. G. (2022). Şemsiye olmak isteyen kız. TDV Yayınları.
• Hall, S. (1980). Encoding/Decoding. İçinde Culture, Media, Language: Working Papers in Cultural Studies (ss. 128-138). Hutchinson.
• Harmin, M., & Simon, S. (1980). Values clarification: A handbook of practical strategies for teachers and students. Hart Publishing.
• Hjarvard, S. (2008). The mediatization of religion: A theory of the media as agents of religious change. Nordicom Review, 29(2), 105-122.
• Hobbes, T. (1982). Leviathan. Penguin Books. http://archive.org/details/ leviathanbyhobbe0000thom
• Kalın, M. F. (2017). İnancın gelişimi ve dinî bilinç üzerine Rudolf Otto’nun düşünceleri Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, Article 20.
• Kant, I. (2005). Pedagoji üzerine. Yeni Zamanlar Yayıncılık.
• Kantarcıoğlu, S. (1991). Eğitimde masalın yeri. MEB Yayınları.
• Karaca, F. (2016). Dinî gelişim psikolojisi. Eser Ofset Matbaacılık.
• Kaya, A. (2016). Dini değerlerin çocuk edebiyatındaki yeri: Masalların pedagojik işlevi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 16(2), 433-449.
• Kıncal, R. Y. (2015). Dini eğitim materyallerinde çocuklara yönelik içerik geliştirme ilkeleri. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 36, 45-60.
• Kolektif. (2020). Değerli masallar (5 Kitap Set Halinde). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2012). Balıkesir’de masal anlatma geleneği ve masalların işlevsel yitirilişi üzerine değerlendirmeler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(28), Article 28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50184/646004
• Lickona, T. (1991). Educating for character: How our schools can teach respect and responsibility. Bantam Books.
• McLuhan, M. (1964). Understanding media: The extensions of man. McGraw-Hill.
• MEB/ÖYGM. (2019). Okul öncesi Anadolu masalları. MEB Yayınları.
• Meltzoff, A. N. (1990). Foundations for developing a concept of self: The role of imitation in relating self to other and the value of social mirroring, social modeling, and self practice in infancy. University of Chicago Press, 139-164.
• Muhammed, A. A. (2024). Karınca kararınca. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Oxford Languages | The home of language data. (2025). https://languages.oup.com/
• Ölçer Özünel, E. (2006). Masal mekânında kadın olmak. Geleneksel Yayıncılık.
• Peker, H. (2003). Din psikolojisi. Çamlıca Yayınları.
• Piaget, J. (1972). The psychology of the child. Basic Books.
• Reich, K. H. (1997). Developing the religious self: A cognitive-developmental approach. Trinity Press.
• Rosenthal, D. M. (2005). Consciousness and mind (Reprinted). Clarendon Press.
• Sarma, S. (1996). Religious philosophy of Rudolf Otto. Ajanta Publications.
• Sever, S. (2008). Çocuk veedebiyat. Tudem Yayınları.
• Şahin, A., Yılar, B., & Turan, H. (2013). Eğitim Fakülteleri için çocuk edebiyatı. Anı Yayıncılık.
• Şahinkanat, S. (2021). Üç kedi bir canavar. Yapı Kredi Yayınları.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Şimşek, T. (2007). Çocuk edebiyatı. Suna Yayınları.
• Şirin, M. (2018). Çocuk ve gençlik edebiyatı. Timaş Yayınları.
• Tarhan, N. (2025). Consciousness. Questions on Islam. Questions on Islam. https://questionsonislam.com/article/consciousness
• Tezel, N. (1990). Türk masalları 1. Kültür Bakanlığı.
• Topçam, A. B., & Yorulmaz, B. (2023). En çok satılan resimli çocuk kitapları: Hangi değerleri barındırıyorlar? Journal of Media and Religion Studies, 6(1), Article 1. https://doi.org/10.47951/mediad.1160959
• Tülüce, H. A. (2023). Zihin felsefesi bağlamında ruh kavramının bilinç kavramına dönüşümü. Mütefekkir, 10(20), Article 20. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1405261
• Türk Dil Kurumu. (1998). TDK güncel Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Ulutaş, S. (2017). Okul öncesi dönem çocuk kitaplarında sanatsal unsurların incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(4), 602-610.
• Ünivar, G. (2019). Havuç kurdu bi di ki, bak nasıl paylaşmayı öğreniyor, bak nasıl yardımlaşıyor, bak nasıl arkadaşça oynuyor, bak nasıl ailesine bağlı. DİB Yayınları.
• Valkenburg, P. M., & Piotrowski, J. T. (2017). Plugged in: How media attract and affect youth. Yale University Press.
• Walker, S. (2021). Fairy tales, folklore and religion. İçinde Children Forsaken: Child Abuse from Ancient to Modern Times. Critical Publishing.
• Yavuz, K. (2013). Günümüzde inancın psikolojisi. Boğaziçi Yayınları.
• Yavuz, M. H. (1997). Masallar ve eğitimsel işlevleri. Ürün Yayınları.
• Yılmaz, A. (2012). Çocuk eğitiminde masalın yeri (Binbir Gece Masalları örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2012(25), Article 25. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11412/136301
• Yılmaz, A. (2021). Masalların çocuk din eğitimi üzerindeki etkisi. Eğitim Yayınları.
• Yılmaz, H. (2020). Kırmızı pelerinli kurtçuk hikâye kitabında yer alan değerler. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 2(1), Article 1. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tissejournal/issue/82661/1417344
• Yılmaz, K. A. (2017). Köz masalı, göl masalı, gök masalı, çöl masalı. DİB Yayınları.