The Afterlife Condition Of Individuals Raised In Islamophobic Environments

Year 2024, Volume: 15 Issue: 2, 111 - 134, 31.12.2024

Mehmet Şaşa

https://doi.org/10.51605/mesned.1561095

Abstract

Just as it is a reality that Allah sends prophets to this world, which is a place of trial, it is also possible for some people to remain unaware of these prophets and the messages they brought. Consequently, the question of the afterlife judgment for those who have not received the divine invitation inevitably arises. In the history of Islamic thought, this issue has generally been discussed under the titles The Judgment of the People of Fatrah and The Judgment of Those Who Have Not Received the Invitation. Various approaches have emerged in this context. Many scholars argue that such individuals will be held responsible for acknowledging the existence and unity of Allah, and thus those who do not believe in this will be deserving of eternal punishment. In contrast, a significant group contends that these individuals are not subject to divine mandate and therefore will not be subjected to punishment in the hereafter and will enter paradise. Some also argue that since there is no mandate, neither affirming nor denying will occur for them. Consequently, in the hereafter, they will not enter hell as they are not considered disbelievers, nor will they remain eternally in paradise, as they are not considered believers. They will only receive the reward for their good deeds after the resurrection and then cease to exist. These differing perspectives highlight that this issue represents a significant subject requiring thorough and meticulous scholarly investigation. Nevertheless, research has revealed that there is no independent study focusing on the particular situation of individuals raised in an environment shaped by Islamophobia in relation to their fate in the hereafter. In this study, various perspectives in Islamic thought on this issue have been identified and evaluated. Thus, this study has been conducted with the aim of partially addressing this gap. In this context, the objective is to present this disputed issue while taking into consideration contemporary conditions. Additionally, the study aims to analyze the collected data, synthesize findings, and offer some evaluations. In this study, the methods of literature review, systematic analysis, and evaluation were employed. As a result of the research and examinations, it has been determined that individuals in such situations cannot all be placed in the same category, and that each person will be evaluated based on their unique circumstances in the afterlife. Therefore, it is believed that many of them will attain divine mercy and achieve salvation, while a certain group, possessing specific characteristics, may be deprived of divine mercy and face eternal loss in accordance with divine justice. To clarify further, it is considered appropriate to classify people of Interregnum into four groups. While it is hoped that the first three groups will attain divine mercy and enter Paradise, it is concluded, based on Islamic teachings, that the last group will not be deserving of divine mercy, although the final judgment belongs solely to God. These groups can be briefly described as follows: The first group includes those who, despite living in an environment influenced by Islamophobia, have never heard of Islam, either positively or negatively. Since there is no act of affirming or denying involved, it is not appropriate to classify these individuals as believers or disbelievers. Although it cannot be definitively stated, based on concrete evidence, that these individuals will enter Paradise, it is hoped that they will attain divine mercy and be admitted to Paradise. The second group consists of those who, despite being raised in such an environment, have heard of Islam negatively but do not harbor any hatred or hostility towards it, even inwardly, and maintain a passive stance. These individuals are neither theologically corrupt (fāsid) nor corruptive (mufsid). It is believed that they could be considered in the same category as the first group in the afterlife, and therefore it is hoped that they will attain divine mercy and be saved. The third group includes those who, due to the influence of such an environment, have heard of Islam negatively and developed negative thoughts, harboring hatred and hostility towards Islam and Muslims inwardly. However, this hatred remains confined within themselves and does not manifest in verbal or physical acts of violence, indicating a passive yet potentially active disposition. These individuals, while corrupt (fāsid) on a personal level, are not corruptive (mufsid), and thus it is hoped that they will be granted Al-lah’s forgiveness and enter Paradise. However, if Allah chooses to punish them, it would not be an injustice but an act of divine justice. If he rewards them, it would not be as a reward for obedience but rather an act of grace and generosity.

Keywords

Kalām (Islamıc teology), Islamophobia, ahirah (hereafter), dawah (invitation), divine message, fatrah (interregnum).

İslamofobik Ortamlarda Yetişenlerin Ahiretteki Durumu

Abstract

İmtihan yurdu olan bu dünyaya Allah’ın peygamber göndermesi bir gerçeklik olduğu gibi bazı insanların o peygamberlerden ve getirdikleri mesajlardan habersiz kalabilmeleri de mümkündür. Kendilerine ilahi davetin ulaşmadığı kişilerin ahiretteki hükmünün ne olacağının gündeme gelmesi kaçınılmazdır. İslâm düşünce tarihinde de bu mesele, genelde fetret ehlinin hükmü ve kendisine davetin ulaşmadığı kişinin hükmü başlıkları altında ele alınmış ve tartışılmıştır. Bu bağlamda farklı yaklaşımların ortaya çıktığı görülmektedir. Bu konuda birçok âlim, bunların Allah’ın varlığını ve birliğini bilmekle sorumlu olacağını, dolayısıyla buna iman etmeyenlerin ebedi azaba müstahak olacağını savunmuştur. Buna karşın büyük bir kesim, bunlar için teklifin söz konusu olmadığını, dolayısıyla bunların ahirette azaba uğramayacaklarına ve cennete gideceklerini ileri sürmüştür. Kimileri de bunlar için teklîf söz konusu olmadığı için tasdik ve inkârın da meydana gelmeyeceğini savunmuştur. Dolayısıyla ahirette bunlar, kâfir olmadıkları için cehenneme girmeyecek; mü’minde sayılmayacakları içinde ebedi olarak cennette kalmayacaklardır. Sadece haşr edildikten sonra iyiliklerinin karşılığını görecek akabinde de yok olacaklardır. Bu farklı yaklaşımlar, konunun üzerinde ciddi çalışmaların yapılması gereken önemli bir mesele olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak yapılan araştırmalar neticesinde İslâmofobinin olduğu bir ortamda yetişmiş birisinin ahiretteki hükmünün ne olacağına dair müstakil bir çalışmanın olmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada İslâm düşüncesinde ortaya konulan farklı yaklaşımlar zikredilmiş ve değerlendirilmiştir. Böylece boşluğu kısmen de olsa doldurabilmek adına bu çalışma yapılmıştır. Bu bağlamda üzerinde ihtilaf edilmiş olan meselenin, güncel şartlar da gözetilerek ortaya konulması hedeflenmiştir. Ayrıca elde edilen veriler üzerinde birtakım analizlerde bulunulmuş ve sentezleme yapılıp bazı değerlendirmelerin yapılması amaçlanmıştır. Araştırmada literâtür tarama, sistematik tahlil ve değerlendirme yöntemi kullanılmıştır. Araştırma ve incelemeler neticesinde bu durumdaki bireylerin tamamının aynı kategoride kabul edilemeyeceği, ahirette her bireyin kendi durumuna göre özel değerlendirileceği, dolayısıyla birçoğunun ilahi rahmete mazhar olup kurtuluşa erebileceği; ancak belli özellikler taşıyan bir kesimin ilahi rahmetten mahrum kalabileceği, ilahi adalet ile ebedi hüsrana uğrayabileceği kanaati hâsıl olmuştur. Daha açık bir ifadeyle fetret ehlinin dört sınıfta ele alınması uygun görülmüş, ilk üç grubun, ilahi rahmete mazhar olarak cennete girebilecekleri ümit edilmişken, son grubun, nihai hüküm Allah’a ait olmakla beraber İslâmî öğretilerden hareketle ilahi rahmete müstahak olamayacakları kanaatine varılmıştır. Bu grupları kısaca şöyle zikretmek mümkündür. Birinci gruptakiler, İslâmofobinin olduğu bir bölgede yaşamalarına rağmen İslâm’ı olumlu ya da olumsuz hiç duymamış olanlardır. Bunlarda herhangi bir tasdik ve inkâr etme eylemi söz konusu olmadığı için onların mü’min ya da kâfir olarak nitelendirilmesi uygun olmadığından cennete gireceklerini kesin bir delile dayanarak söyleyememekle beraber ilahi rahmete mazhar olup cennete girecekleri ümit edilir. İkinci gruptakiler, böyle bir ortamda yetişip de İslâm’ı olumsuz bir şekilde duymuş; ancak kalben de olsa nefret ve düşmanlık beslemeyen, pasif bir tutum sergileyenlerdir. Bunlar, itikadi açıdan ne fâsid ne de müfsittir. Bunların da ahirette birinci gruptakilerle aynı değerlendirilebileceği, dolayısıyla ilahi rahmete mazhar olup kurtulmaları ümit edilir. Üçüncü gruptakiler, böyle bir ortamın etkisiyle İslâm’ı olumsuz bir şekilde duymanın etkisiyle kendisinde olumsuz düşünceler oluşan; İslâm’a ve Müslümanlara karşı nefret ve düşmanlık beslemekle beraber bu nefreti, sadece kendisiyle sınırlı kalıp sözsel ve fiziksel bir şiddet ve eyleme dönüşmeyen, sadece kalben rahatsızlık duyanlardır. Kısaca pasif, ancak her an aktif hale dönüşecek potansiyelde olanlardır. Bunlar, her ne kadar bireysel olarak fâsid olmuşlarsa da müfsid olmadıkları için ahirette Allah’ın af ve mağfiretine mazhar olabilecekleri ve cennete girebilecekleri ümit edilir. Bununla beraber Allah, bunlara azap ederse bu bir cezalandırma değil, adalettir. Mükâfat verirse de taate karşı bir sevap değil, fazilet ve cömertliktir. Dördüncü gruptakiler ise İslâm’ı olumsuz bir şekilde duymaktan etkilenerek kendisinde olumsuz düşünce oluşan, kendisi İslâm ve Müslümanlara düşmanlık beslemekle kalmayıp, onların aleyhinde kara propaganda yaparak başkalarını da kin, nefret ve düşmanlığa teşvik eden ve düşmanlığını eyleme geçirenlerdir. Başka bir ifadeyle radikal ve aktif bir şekilde nefret etmekle kalmayıp İslâm ve Müslümanlara yönelik sözsel ve fiziksel şiddet eylemlerinde bulunanlardır. Bunlar özellikle bizzat iradeleriyle inkâr ederek fâsid ve müfsid olduklarından dolayı bunların ahirette ilahi rahmete mazhar olamayacakları düşünülmektedir.

Keywords

Kelâm, İslamofobi, ahiret, davet, ilahi mesaj, fetret.

References

• Akçay, Mustafa. Çağdaş Dünyada İnsan ve Sorumluluğu. İstanbul: Işık Yayınları, 2001.
• Alıcı, Mustafa. “Batının Bitmeyen Sanal Korkusu: İslâmofobi”. Diyanet İlmî Dergi 55/2 (Nisan-Mayıs-Haziran 2019), 405-434.
• Âmidî, Ali b. Muhammed Seyfuddin. Ebkâru’l-efkâr fî Usûlu’d-din. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, II. Basım, 2004.
• Âmidî, Ali b. Muhammed Seyfuddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Suud-i Arabîstan: Dâru’s-Samii, 2003.
• Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Aslan-Kayacı-Ünal, Seyfettin-Müslüm-Rukiye Rojda. “İslâmofobi ve Batı Dünyasındaki Yansımala-rı”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/16 (Nisan 2016), 451-462.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlu’d-dîn. İstanbul: y.y., 1346/1928.
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Batı’da İslâm Karşıtlığının İcat Edilmiş Dili Olarak İslâmofobi”. İlahiyat Aka-demi Dergisi (6) (2017), 69-86.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2009.
• Can, Seyithan. “Marifetullah’ın Vücûbiyetine İlişkin Yaklaşımlara İnsanın Psikolojik, Genetik ve Nörobiyolojik Doğası Bağlamında Bir Çözümleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/2 (Aralık 2023), 349-366.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebû Meâlî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abu’l-Azîm Dîb. 2 Cilt. Katar: y.y., 1399/1979.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebû Meâlî. Kitâbu’l-irşâd ilâ kavâtii’l-edilleti fî usûli’l-i’tikâd. thk. Mu-hammed Yûsuf Mûsâ-Ali Abdulmun’îm Abdulhamîd. Mısır: Mektebetu’l-Hancı, 1329/1950.
• Çetinkaya, “Batı’da Hz. Muhammed (S) Üzerinden İslâmofobi’nin Yansımaları, İslâmofobinin Fel-sefî Kökenleri”. İslâmofobi Kolektif Bir Korkunun Anatomisi Sempozyumu bildiri Kitabı. ed. Os-man Alacahan-Betül Duman, 18-19 Kasım 2019, Sivas, 117-152.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfusi’n-nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts..
• Ebû Abdurrahmân İbrahîm b. Sa‘d, Mu‘cemu’t-tevhîd. 3 Cilt. Suud-i Arabistan: Dâru’l-Kabes li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1435/2014.
• Ebû Abdurrahman, Muhammed Nâsiruddin. Mevsûatu’l-Elbânî. Yemen: y.y., 1431/2010.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Sünen-i Ebî Dâvud. 4 Cilt. Dehlî: el-Matbaatu’l-Ensâriyye, 1323.
• Ebû Hafs. Necmuddin Ömer b. Muhammed. et-Teysîr fi’t-Tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb li’d-Dirâsât ve Tahkîki’t-Türâs, 1440/2019.
• Ebû Muzaffer Mansûr b. Muhammed es-Sem‘ânî, Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhim-Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Er- Ataman, Tuba-Kemal. “İslâmofobi ve Avrupa’da Birlikte Yaşama Tecrübesi Üzerine”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (Aralık 2008), 747-770.
• Erkar, Esra. “Modern Dünya'nın Kurgusal Korkusu: İslâmofobi”. Sosyal Bilimler Genç Akademisyenler Sempozyumu 1 Bildiriler Kitabı. Ed. Bilal Toprak-Vd., Mardin 2016, 196-205.
• Fayda, Mustafa. “Zimmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 44/228-234.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-itikâd. Dımeşk: Dâru’l-Hikme, 1415/1994.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Faysalü’t-tefrika beyne’l-İslâm ve’z-zendeka. b.y.: y.y., 1413/1993.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 16.09.2024. https://sozluk.gov.tr/.
• Güzeluçar, Mehmet Kinyas. İslâmofobinin Temelleri ve İnanç Dünyasına Etkileri. Bitlis: Bitlis Eren Üni-versitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Harman, Ömer Faruk. “Tübba‘”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 41/455-456.
• https://İslâmism.news/2023/03/08/crikey-magazine-australian-anti-İslâmic-activist-shermon-burgess-converts-to-İslâm/;https://www.dailymail.co.uk/news/article-11823835/Shermon-Burgess-far-right-anti-Islam-campaigner-Muslim.html(12.04.2023).
• https://İslâmism.news/2023/03/08/crikey-magazine-australian-anti-İslâmic-activist-shermon-burgess-converts-to-İslâm/;https://www.dailymail.co.uk/news/article-11823835/Shermon-Burgess-far-right-anti-Islam-campaigner-Muslim.html(12.04.2023)
• İbn Ebî Hâtem. Ebû Muhammed Abdurrahmân et-Temîmî. Tefsîru’l-Kur’ân’i’l-Azîm. thk. Es‘ad Mu-hammed et-Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Tâlib. Ebû Muhammed Mekkî. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye. thk. Ulvî Çalışmalar ve İlmî Araştırmalar Fakültesi Üniversite Risâleler Heyeti, 13 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Mecmûa-tu Buhûsi’l-Kitâb ve’s-Sünne, 1429/2008.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayp Arnavût-vd.. 50 Cilt. Beyrut: Müessese-tu’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-milele ve’l-ehvâ ve’n-nihal. Kâhire: Mektebetu’l-Hancı, ts..
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Usûl ve’l-furû‘, thk. Abdulhak et-Türkmânî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1984.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed. Tarîku’l-hicreteyn ve bâbu’s-saâdeteyn. thk. Mu-hammed Ecmel el-Islâhî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru Atâyâti’l-İlm, IV. Basım, 1440/2019.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmail ed-Dımeşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdul-muhsin et-Türkî. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hicre li’t-Tıbâ‘ ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ ve’l-İ‘lâm, 1418/1997.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmail ed-Dımeşkî. es-Sîratu’n-Nebeviyye. thk. Mustafa Abdulvâhid. 4 Cilt. Kâhire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1395/1976.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdurrahmân İbrahîm. Mu‘cemu’t-tevhîd. 3 Cilt. Suud-i Arabistan: Dâru’l-Kabes li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘,1435/2014.
• İbn Teymiyye, Takiyuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalîm el-Harrânî ed-Dımeşkî. Der‘u teâru-zi’l-akl ve’n-nakl, thk. Muhammed Reşâd Sâlim, 10 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, II. Basım, 1411/1991.
• İşbîlî, Abdulhak b. Abdurrahmân. el-Ahkâmu’ş-şer‘iyyetu’l-kübrâ. thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. Ukkâşe. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1422/2001.
• İşbîlî, Abdulhak b. Abdurrahmân. el-Âkibetu fî zikri’l-mevt. thk. Hıdır Muhammed Hıdır. Kuveyt: Mektebetu Dâri’l-Aksâ, 1406/1986.
• Kalın-Esposıto, İbrahim-John. İslâmofobi, 21. Yüzyılda Çoğulculuk Sorunu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Karslı, Necmi. “Islamofobi’nin Psikolojik Olarak İncelenmesi’. Dinbilimleri Dergisi 13/1 (Haziran 2013), 75-100.
• Kâsımî. İbnu’l-Vezir Muhammed b. İbrahim. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zübbi an sünneti Ebi’l-Kâsım. thk. Şuayip Arnavûtî. 9 Cilt. Beyrut: Müeessesetu’r-Risâle li’t-Tıbâ‘ ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1414/1995.
• Kızılkaya, Ahmet. “Geçmişten Günümüze İslâmofobi: Kökeni, Tarihsel Gelişimi ve Bugünü”, Orta Asya’da İslâm, Temsilden Fobiye, Tanımadan Tanımlamaya. ed. Muhammed Savaş Kafkasyalı, Ankara; y.y., 2012, 1/621-639.
• Kirman, Mehmet Ali. “İslâmofobinin Kökenleri: Batılı mı Doğulu mu?”. Journal of Islamic Research 21/1 (Haziran 2010), 21-39.
• Koru, Fehmi. “Tarihi Misyon”, Yenişafak, (10 Temmuz) 2005, 12.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Mehmet Zihni Efendi-vd.. 8 Cilt. Türkiye: Dâru’t-Tıâtati’l-Âmira, 1334.
• Mahallî-Suyûtî, Celâluddîn-Celâluddîn. Tefsîru’l-Celâleyn, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts..
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Merrâkuşî, Ebû Tâlib Ukayl b. Atiyye el-Kadâî el-Endülîsî. Tahrîru’l-makâl fî muvâzeneti’l-a‘mâl ve Hukmi ğayri’l-mükellefîne fi’l-ukbâ ve’l-meâl. thk. Mustafa Bâhû. 2 Cilt. Birleşik Arap Emirlikle-ri: Dâru’l-İmâm Mâlik, 1427/2006,
• Mervezî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdulcebbar b. Ahmed. Kavâidi’l-edilleti fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1418/1999.
• Nuhhâs. Ebû Ca’fer. Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Mekke: Câmiatu Ümmu’l-Kurâ, 1409/1988. Nursî, Said. Mektûbât. İstanbul: Envâr Neşriyât, 1996.
• Önal, Recep. “İslâmofobi Bağlamında İslâm Karşıtı Söylemlerin Batı Dünyasındaki Yansımaları: Norveç Örneği -Karikatür Krizi ve Berwick Terör Saldırısı-”. KADER 16/2 (Aralık 2018), 373-403.
• Özaydın, Abdülkerim. “Amr b. Luhay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 3/87-88.
• Sâlimî, Ebu’ş-Şekûr Muhammed. et-Temhîd, b.y.: y.y. ts..
• Sem‘ânî. Ebû Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhim-Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm, Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Serhendî, İmâm Rabbânî Ahmed el-Fârûkî. el-Mektûbât. thk. Abdullah Ahmed el-Hanefî el-Mısrî, Kâhire: Mektebetu’n-Nîl, ts..
• Siğnâkî, Hüsâmuddin Hüseyin b. Ali. el-Kâfî Şerhu usûli’l-Pezdevî. thk. Fahreddin Seyyid Muhammed Kânit. 5 Cilt. Medine: Mektebetu’r-Rüşd li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘,1422/2001.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İslâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 21/1.
• Subaşı, Necdet. “İslâmofobi: Eski ve Yeni Sınırlar”. Bartın Üniversitesi Uluslararası İslâmofobi ve Terör Sempozyumu Bildiri Kitabı. ed. Azize Toper Kaygın-Cüneyd Aydın, (01-02 Aralık 2016), Bartın: Mutlu Basım-yayın, 2016, 73-87.
• Suyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn. Şerhu’s-sudûr bi şerhi hâli’l-mevtâ ve’l-kubûr, Kâhire: Matbaatu’l-Masna‘, 1985.
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdullah. er-Ravdu’l-enf fî şerhi’s-sîreti’n-Nebeviyye. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412.
• Şaşa, Mehmet. “İslâmofobi Olgusu”. Günümüz İnanç (Kelâm) Problemleri. ed. Hamdi Gündoğar-Hilmi Kemal Altun, İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2023, 165-185.
• Şaşa, Mehmet. Kelam ve Tasavvuf Açısından Marifetullah. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed. el-Milel ve’n-nihal, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
• Türkben, Yaşar. İbn Sina ve Thomas Aquinas’ta Kötülük Problemi. Ankara: Elis Yayınları, 2012.
• Useymin, Muhammed b. Sâlih. el-Usûl min ilmi’l-usûl. İskenderiyye: Dâru’l-İmân, 2001.
• Vizaretu’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, Mevsuatu’l-fıkhıyyeti’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: y.y., 1404/1983.
• Yemenici-Güngör, Ahmet-Özcan. “Batı’da İslâmofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım”. Turkish Studies Comperative Religious Studies 13/9 (Bahar 2018), 293-313.
• Yurdagür, Metin. İslâm Düşüncesinde Fetret Kavramı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmiyye. 2 Cilt. Dımeşk y.y., 2. Basım, 1427/2006.