İyilikseverlik ve Alçak Gönüllülük Bağlamında Kutadgu Bilig ile Kültür Aktarımı

Year 2020, Volume: 16 Issue: 127, 209 - 222, 21.09.2020

Neşe Kara Özkan

Abstract

Edebiyat eserleri, onları vücuda getiren sanatçıların hayal gücü ve düşünce dünyalarını yansıtmalarının yanı sıra kaleme alındıkları dönemin de izlerini taşırlar. Bunlar dönemlerinden ayrı düşünülemezler. Ayrıca edebî ürünlerde dönemin ait olduğu toplumun kültür ve medeniyet birikimini de görmek mümkündür. Her eser kendi toplumunun ikliminde yetişir ve bu iklimin etkisini yansıtır. Bu bağlamda Kutadgu Bilig, Türk kültürünün aynası niteliğindedir. Bir nasihatname olarak düşünüldüğünde eserde, toplumda bulunan ve şair tarafından bulunması beklenen Türk milletine özgü ve aynı zamanda evrensel nitelikte değerler bulunmaktadır. Bu değerlerin pek çoğu halen güncelliğini korumaktadır. Edebî eserler birer kültür aktarıcısı olarak düşünüldüğünde “Kutlu Bilgi” anlamına gelen Kutadgu Bilig’de de geçmişten bugüne, bugünden gelecek nesillere aktarılacak yol gösterici değerler bulunmaktadır. Kutadgu Bilig’de yer alan bu değerlerden bazıları cömertlik, paylaşmak, adalet, sabır, dürüstlük, merhamet, vefa, iyilikseverlik, saygı ve alçak gönüllülüktür. Yusuf Has Hacib’in eserinde 4 temel karakter bulunmaktadır. Bunlar Hakan Küntogdı, Vezir Aytoldı, vezirin oğlu Ögdülmiş ve Ögdülmiş’in akrabası Odgurmış’dır. Eserde Küntogdı adaleti, Aytoldı mutluluğu, Ögdülmiş aklı, Odgurmış da kanaati temsil etmektedir. Kutadgu Bilig bu dört karakterin karşılıklı konuşmalarından oluşmaktadır. Yusuf Has Hacib, kullandığı karakterlerin ağzından yöneticiye bazı konularda nasihatlerde bulunmaktadır. Burada iyi bir yöneticinin sahip olması gereken nitelikler belirtilmektedir. Hacib, eserinde yönetici nezdinde yaşadığı toplumu idealize etmeye çalışmaktadır. Çünkü Kutadgu Bilig’in yazıldığı dönemde Türklerin İslamiyet’i kabul edişinin üzerin- den henüz yüz yıl geçmiştir ve toplumda bazı aksaklıklar yaşanmaktadır. Şair de eseri ile bu aksaklıkların giderilmesini amaçlamaktadır. Günümüzde de farklı nedenlerle de olsa toplumsal olarak bazı aksaklıkların yaşandığı görülmektedir. Örneğin gelişen teknoloji ile sanal âlemin birer üyesi olan ve “z kuşağı” olarak adlandırılan nesil paylaşmak, yardımlaşmak, karşılık beklemeden iyilik yapmak, sabırlı olmak, hoşgörülü olmak, alçak gönüllü olmak gibi erdemlere uzaktır. Burada öncelikli olarak kendini tanıyan, içinde yaşadığı toplumun değerlerini bilen, özümseyen ve bunlara uygun davranan, çevresine karşı duyarlı ve sorumluluk sahibi birer vatandaş yetiştirmenin önemi büyüktür. Toplumlar kendi kültürel değerlerini bilerek ve yaşatarak varlıklarını koruyabilirler. Ancak bunun gerçekleşmesi için geçmişe ait kültürel değerlerin bugüne aktarılması gerekmektedir. Dilin kültür aktarıcısı olması burada kendini gösterir. Çünkü gerek sözlü (tekerleme, bilmece, türkü, mani vb.) gerekse yazılı edebiyat unsurları (hikâye, roman, şiir vb.) aracılığıyla kuşaktan kuşağa kültür aktarımı gerçekleşebilmektedir. Kutadgu Bilig, içerik olarak büyüklere saygı, küçüklere sevgi ve hoşgörü, dilin etkili kullanımı, sofra adabı, sarayda hakanın emrinde çalışanların görevleri (kapıcıbaşı, elçi, kâtip, hazinedar, aşçıbaşı vb.), evlilik ve çocuk eğitimi gibi pek çok konuda bilgi sunmaktadır. Bunun yanı sıra içerdiği atasözleri ve çeşitli deyişlerle de Türk dilinin zenginliğini göstermektedir. Bu araştırmada Kutadgu Bilig’deki “iyilikseverlik” ve “alçakgönüllülük” konularıyla ilgili olan beyitlerden bazıları incelenmiş ve yapılan açıklamalarla bu iki değer üzerinden eser aracılığıyla kültürel aktarımın önemi vurgulanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır.

Keywords

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, kültür, kültür aktarımı, iyilikseverlik, alçak gönüllülük

References

• Açık, Fatma. Kutadgu Bilig’de Çocukların Eğitimi ve Dürüstlük Kavramı. Türk Yurdu, 386 (Ekim 2019): 44-46.
• Akgün, Mehmet. Kutadgu Bilig’de İnsan ve Kâmil İnsan. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (3): 1-12.
• Akyüz, Hüseyin. Kutadgu Bilig’de Sosyo-Pedagojik e Siyasal Söylem. Ankara: Pegem Akademi, 2019.
• Aydemir, Ö. Kasım. “Kutadgu Bilig’in Dilinde Bilgi Kavramı ve İşlevi”. Turkish Studies, 8 (Kış 2013): 803-810.
• Başer, Sait. Türk İnanma ve Anlama Modeline Dair. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 2011.
• Dilaçar , Agop. Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• Genç, Reşat. Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: TKAE Yayınları, 1997.
• Has Hacib, Yusuf. Kutadgu Bilig. Çev. Ayşegül Çakan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• İnalcık, Halil. “Sunuş”, Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi. Haz. Gulnisa Jamal ve Muhammet Savaş Kafkasyalı. Ankara: T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2016.
• Kalenderoğlu, İhsan. Türk Dünyasının Altın Hazinesi: Kutadgu Bilig. Türk Yurdu, 386 (Ekim 2019): 34-35.
• MEB. Türkçe Dersi Öğretim Programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: MEB Yayınları, 2019.
• Önler, Zafer. “Kutadgu Bilig’de Toplumsal Kabul ve Geleneklerden Yansımalar”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (Yaz 2008): 441-455.
• Öz, Mehmet. “Kutadgu Bilig’de Devlet ve Toplum Anlayışı”. Türk Yurdu, 386 (Ekim 2019): 36-40.
• Özkan, Ömer. “Değer Eğitimi Açısından Kutadgu Bilig’e Bakış. Türk Yurdu, 386 (Ekim 2019): 47-51.
• Yavuz, Kemal. “Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 37 (2009): 137-180.
• https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_11/08144011_KANUN.pdf (erişim tarihi: 03 Ocak 2020).