Mustafa DUMAN, Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikâyesi-Ankara: Karakum Yayınevi, 2020, ISBN: 978-605-2290-43-9, 391 Sayfa.

Year 2021, Volume: 17 Issue: 129, 242 - 245, 21.03.2021

Yağmur Alkır

Abstract

Mustafa Duman’ın 2017 yılında tamamlamış olduğu doktora tezinden çıkmış olan “Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler-Mit, Destan, Halk Hikâyesi-” adlı kitap, Türk halk anlatmalarındaki olumsuz tipleri bütüncül bir şekilde ele alan ilk çalışma olması sebebiyle önemli bir yere sahiptir. Eser (2020) “Ön söz”, “İkinci baskıya Ön söz”, “Giriş”, “Karakter Tipolojisi Çalışmalarında Terimler, Tasnifler ve Yöntem”, “Mit, Destan ve Halk Hikâyelerindeki Olumsuz Tiplerin Tasnifi ve Örnekler”, “Olumsuz Karakterlerin Varlık Biçimleri, Dönüşümü ve İşlevleri” adlı üç bölüm ile “Sonuç” ve “Kaynaklar” kısmından oluşmaktadır.
Eserin giriş kısmında çalışmanın amaçlarından ayrıntılı bir şekilde bahsedilmektedir. Çalışmanın amacı ve kapsamı hakkında bilgi verdikten sonra “Kötülük Problemi, Olumsuz Karakterler ve Edebiyat İlişkisi” başlığı altında öncelikle “kötü” ve “olumsuz” kavramlarının tanımlarına yer verilmiştir.
“Karakter Tipolojisi Çalışmalarında Terimler, Tasnifler ve Yöntem” adlı birinci bölüm başlığı “Tipolojide Temel Yaklaşımlar ve Tasnifler”, “Türkiye’deki Tipoloji Çalışmalarında Terminoloji Sorunu ve Halk Anlatmalarındaki Karakterler” ve “Yapısalcı Yöntem Tartışmaları ve Yöntemin Karakter Tipolojisinde Kullanımı” olarak üç alt başlığa ayrılmıştır. Bu bölümde Duman, mit, destan ve halk hikâyesindeki olumsuz tipleri tasniflemeden önce, Propp’un yapısal şemasından hareketle olumsuz karakterleri belirleme ve tahlil etmede yapısalcı bakış açısının yanında, özgün bir yöntem oluşturmuş ve bu yöntem sonucunda halk anlatmalarındaki diğer tipleri tahlil etmede de kullanılabilecek “kötülük etkinlik alanı tablosu”nu ortaya çıkarmıştır.
“Mit, Destan ve Halk Hikâyelerindeki Olumsuz Tiplerin Tasnifi ve Örnekler” adlı ikinci bölümde mit, destan ve halk hikâyesindeki olumsuz tipler ayrı başlıklar altında örnekleriyle birlikte verilmiştir. Duman, incelediği halk anlatmalarındaki olumsuz tipleri baskın olumsuz tipten az görülen olumsuz tipe göre sıralama yoluna gitmiştir. Mitlerdeki olumsuz tipler, destanlardaki olumsuz tipler ve halk hikâyelerindeki olumsuz tipler bu bölümde kötülük etkinlik alanı tablosuna göre ayrı ayrı ve de örnekleriyle birlikte incelenmiştir.
“Olumsuz Karakterlerin Varlık Biçimleri, Dönüşümü ve İşlevleri” adlı üçüncü bölümde ise önceki iki bölümde yapısalcı bir bakış açısıyla incelenen olumsuz tipler içerik, yapı ve işlev özellikleri bakımından incelenerek yorumlanmıştır. Bu bölümde ilk olarak “Varlık Biçimlerine Göre Olumsuz Karakterler” adlı alt başlıkta karakterler önce insan ve insan dışı (olağanüstü varlıklar, hayvanlar) olarak daha sonra ise cinsiyet bazında incelenerek yüzdelik oranlarıyla birlikte verilmiştir. Daha sonra olumsuz karakterler varlık biçimlerine göre tek tek incelenmiş, hangi türde hangi karakterin baskın olduğu ve hangisinin arka planda kaldığı gibi konulara değinilmiştir. Bu başlıkta incelenen metinler doğrultusunda olumsuz tiplerin anlatma türlerinin yapısal birimlerine nasıl dağıldığı konusuna açıklık getirmek amacıyla ayrıntılı bir tabloya yer verilmiştir. Olumsuz tiplerin anlatma türüne bağlı olarak değişimlerine ayrı ayrı başlıklarla da değinilmiş ve bu değişimler “Anlatma Türlerine Göre Olumsuz Tiplerin Geçişi” adlı tabloyla görselleştirilmiştir. Üçüncü alt başlık “Anlatma İçerisinde “Tip Değiştiren Karakterler” başlığında ise bağlamsal ihtiyaçtan doğan olumlu bir tipken olumsuza ya da olumsuz bir tip iken olumluya dönüşen karakterlere “tip değiştiren karakterler” terimi önerilmiştir. Ayrıca tip değiştiren karakterler ile değişken karakterin farklılığından bahsedilmiştir.
Kitabın Sonuç kısmında inceleme bölümlerinde yapılmış olan değerlendirmeler, incelemede uygulanan yöntemler ve bu incelemenin sonuçlarına bütüncül olarak yer verilmiştir. Çalışmanın sonuçları inceleme bölümlerindeki sıraya göre verilmiştir.
Duman’ın eserini, yararlandığı kaynakların geniş bir listesini sıraladığı “Kaynaklar” ile tamamlamıştır.
Bir toplumun geleneksel anlatılarındaki kötü ve olumsuz karakterlere bakmak o toplumun kötülük algısını anlama açısından oldukça önemlidir. Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler-Mit, Destan, Halk Hikâyesi- adlı çalışma, Türk Halk Anlatmalarına olumsuz tiplerin penceresinden bakan ilk bütüncül çalışma olmanın yanı sıra Türk toplumunun kötülük algısını da ortaya koymaktır. Halk anlatmalarındaki olumsuz tipleri konu, yapı, içerik ve işlev bağlamında değerlendiren bu çalışma, tipoloji çalışmalarında karşılaşılan terminoloji sorununu çözmesi ve bir tipoloji çalışmasının nasıl olması gerektiğini izlediği yöntemlerle açıklaması bakımından oldukça değerlidir.

Keywords

Mustafa DUMAN, ürk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikâyesi, kitap tanıtım yazısı

References

• Duman, Mustafa. (2020). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler-Mit, Destan, Halk Hikâyesi-. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Ekici, Metin. (2005). Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, 225-229.