Şükür Secdesinin Fıkhî Açıdan Tahlili

Yıl 2025, Sayı: 20, 75 - 98, 30.06.2025

İbrahim Sizgen

https://doi.org/10.47502/mizan.1413229

Öz

Bu çalışmada, şükür secdesinin fıkhî boyutu nitel araştırma ve istidlâl metodu kullanılarak ele alınmıştır. Şükür secdesine ilişkin aktarılan rivayet ve uygulamalar ışığında Hz. Peygamber ve ashabının çeşitli vesilelerle şükür secdesinde bulundukları tespit edilmiştir. Ancak şükür secdesiyle ilgili gerek Hz. Peygamber gerekse sahabeden aktarıla gelen rivayet ve uygulamaların birbirinden muhtelif olması şükür secdesinin hükmü, namazın içinde ve dışında uygulanabilirliğinin keyfiyeti, kazası ve ilgili secdede aranan şartların mahiyeti gibi birtakım şer‘î meselede farklı ictihadların tezahürüne mahal vermiştir. Bu yüzden şükür secdesine yönelik söz konusu ictihâdî meselelerin tahlil edilip izaha kavuşturulması önem arz etmektedir. Bahse konu kontekst içerisinde incelemeye konu olan bu çalışmada müctehidlerin, şükür secdesi ve onunla ilintili meselelere dair ileri sürmüş oldukları ictihâdî görüşler, mümkün olduğunca hüccet ve istidlâlleriyle birlikte ortaya konulmuş; söz konusu istidlâller hakkında -varsa- karşıt görüş sahiplerinin tenkitlerine temas edilmiştir. Böylelikle mezkûr meseleler, tematik bütünlük çerçevesi dâhilinde tartışılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, , Namaz, , Secde, , Şükür secdesi, , Tilâvet secdesi.

Kaynakça

• Abdülkadir Geylânî, Ebû Muhammed Abdülkadir b. Mûsâ. el-Gunye li-tâlibî tarîki’l-hakʻazze ve celle. nşr. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Abdüllatif, Muhammed b. İbrahim. Şerhu kitâbi âdâbi’l-meşy ile’s-salâti evi’l-‘ibâdâti. nşr. Muhammed b. Abdurrahman. Riyâd: by, 1419.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. thk. Şuʻayb el-Arnaût vdğ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Atar, Fahrettin. “Teşehhüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. 40/563-564.
• Aynî, Bedrüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bağavî, Huseyn b. Mesʻûd. Mesâbîhu’s-sünne. thk. Yûsuf Abdurrahmân el-Marʻaşlî vdğ. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1987.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. Dâru İbn Kesîr-Yemâme, Beyrut 1993.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâʻ ʻan metni’l-İknâʻ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Buhûtî, Dekâ‘iku uli’n-nuhâ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtu’l-burhânî fi’lfıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2004.
• Cebrîn, Abdullah b. Abdülaziz. Sücûdü’ş-şükr sıfatuhu ve ahkâmüh. Mekke: Dâru Alemi’l-Fevâid, 1996.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1987.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şükür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. 39/259-261.
• Dalgın, Nihat. “Secde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009. 36/271-272.
• Dimyâtî, Ebûbekir Muhammed Şettâ. İ‘ânetü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Niyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007. 33/169-172.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Sünen-ü Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l- ‘Âlemiyye, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Selâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009. 36/342-343.
• Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Esne’l-metâlib. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Ensârî, Fethü’l-vehhâb bişerhi Menheci’t-tullâb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî ğarîbi’ş-şerhi’lkebîr. thk. Abdülazîm eş-Şinâvî. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
• Fidanboy, Ömer. Burhânüddîn en-Nesefî’nin Ulûhiyyet Anlayışı -İsimler ve Sıfatlar. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2023.
• Fidanboy, Ömer. İbn Ebî Zeyd el-Kayravânî ve Kelâm Anlayışı. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Eylül-2022, 132-143.
• Fidanboy, Ömer. Buhârî’nin İlk Şârihlerinden İbn Battâl el-Kurtubî ve Belli Başlı Kelâmî Görüşleri . Güncel Temel İslam Bilimleri Araştırmaları. İstanbul: Kitâbî Yayınevi, 2023).
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Gamzü ʻuyûni’l-besâir şerhu kitâbi’lEşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr. nşr. Abdülmünʻim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillah. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Osmân b. Ömer. Câmiʻu’l-ümmehât. nşr. Ebû Abdirrahmân elAhdar el-Ahdarî. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Yemâme, 1998.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdülğaffâr Süleymân el-Bendârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kâsım, Abdurrahmân b. Muhammed. el-İhkâm şerhu usûli’l-ahkâm. Byy. 1406.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. İʻlâmü’l-muvakkıʻîn ʻan Rabbi’l-ʻâlemîn. nşr. Muhammed Abdüsselâm İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1996.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Hâşiyetü İbni’l-Kayyım ‘alâ Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, h. 1415.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Müberred, Cemâlüddîn Yûsuf b. Hasan. Mahdu’s-savâb fî fedâ’ili emîri’lmü’minîn Ömer ibni’l-Hattâb. Medine: ‘İmâdetü’l-bahsi’l-‘ilmî, 2000.
• İbn Müflih, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed. el-Mübdiʻ fî şerhi’l-Mukniʻ. nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiʻî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1997.
• İbn Mülakkın, Ömer b. Ali. et-Tavzîh li-şerhi’l-Câmiʻi’s-sahîh. thk. Dâru’l-Felâh. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Haccî vdğ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâʻîl. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʻzam. thk. Abdülhamîd el-Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. eş-Şerhu’l-mümtiʻ ʻalâ Zâdi’l-müstakniʻ. thrc. Muhammed b. Süleymân. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422-1428.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmûʻu’l-fetâvâ. nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım en-Necdî. Medine: Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, 2004.
• İbn Teymiyye, er-Red ale’l-mantıkıyyîn. Lahor: Dâru Tercemâni’s-Sünne, 1976.
• İbn Teymiyye, el-İhtiyârâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1978.
• İmrânî, Ebü’l-Huseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʻî. nşr. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî vdğ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, h. 1323.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. el-Hidâye ʻalâ mezhebi’l-İmâm Ebî Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. thk. Abdüllatîf Hamîm-Mâhir Yâsîn el-Fahl. Kuveyt: Müessesetü Garâs, 2004.
• Kevsec, Ebû Yaʻkûb İshâk b. Mansûr. Mesâilü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel ve İshâk bin Râhûye. thk. Muhammed b. Abdillah ez-Zâhim vdğ. Medine: Câmiʻatü’lİslâmiyye, 2004.
• Köse, Saffet. “Tekbir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. 40/344.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-kuşeyriyye. thk. Abdülhalîm Mahmûd – Mahmûd b. eş-Şerîf. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
• Mağribî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-Celîl. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî maʻrifeti’r-râcih mine’l-hilâf ʻalâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Kahire: Matbaʻatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1955-1956.
• Murtazâ ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. İthâfü’s-sâdeti’l-müttaķîn bi-şerhi İhyâi ʻulûmi’d-dîn. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1994.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn. Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmiʻi’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1972.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’tTıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed. ez-Zerî‘a ilâ mekârimi’ş-şerî‘a. thk. Ebü’l-Yezîd Ebû Zeyd el-Acemî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1994.
• San‘ânî, Ebû İbrahim İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm. Sübülü’s-selâm. Halep: Mektebetü Mustafa’l-bâbi’l-Halebî, 1960.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr. thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen eş-Şafiʻî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Seyyid Sâbık. Fikhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1977.
• Sifil, Ebubekir. “Kıyam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022. 25/513-514.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. nşr. İsâmüddin es-Sabâbıtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şevkânî, es-Seylü’l-cerrâru’l-mütedeffık ‘alâ hadâiki’l-ezhâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, ts. Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şürünbülâlî, Hasen b. Ammâr. Merâkı’l-felâh bi-imdâdi’l-fettâh. nşr. Salâh Muhammed Uveyza. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vdğ. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî, 1962-1977.