Yapay Zekâ ve Din Eğitimi: Küresel Uygulamalar, Etik Tartışmalar ve Teorik Yansımalar

Yıl 2025, Sayı: 20, 127 - 162, 30.06.2025

Faik Tanrıkulu , Abdulhalim İnam

https://doi.org/10.47502/mizan.1615833

Öz

Bu makale, yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin din eğitimine entegrasyonu sürecinde ortaya çıkan etik, pedagojik ve toplumsal boyutları incelemektedir. Kant’ın belirleyici ve yansıtıcı yargıları ile Weber’in toplumsal analizlerine dayanarak, YZ’nin din ve eğitim süreçleri üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Literatür taramasına dayalı bu araştırmada, YZ’nin din eğitiminde etkileşimli ve kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunarak öğrenci motivasyonunu artırma, öğrenme süreçlerini destekleme ve kapsayıcılığı teşvik etme potansiyeli öne çıkarılmıştır. Bununla birlikte, öğrenci gizliliği, algoritmik önyargılar ve dini değerlerin korunması gibi etik zorluklara da dikkat çekilmiştir.
Çalışma, YZ’nin din eğitimine entegrasyonunda etik ilkelerin, kültürel duyarlılıkların ve insani değerlerin korunmasının önemini vurgulamakta ve bu alandaki paydaşlara stratejik öneriler sunmaktadır. Bu öneriler arasında, YZ’nin sorumlu kullanımı için etik kurallar oluşturulması, dini liderler ve eğitimciler arasında iş birliğinin artırılması ve teknolojik yeterliliklerin geliştirilmesine yönelik eğitim programlarının tasarlanması bulunmaktadır.
YZ’nin din eğitimindeki potansiyeli, geleneksel yöntemlerle teknolojik yenilikler arasında bir denge kurularak en üst düzeye çıkarılabilir. Makale, insan merkezli bir yaklaşımla, YZ’nin din eğitimindeki fırsat ve zorluklarını değerlendirirken, bu teknolojinin etik, kültürel ve toplumsal boyutlarının bütüncül bir şekilde ele alınması gerektiğini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ , Din Eğitimi , Etik , Kant , Weber

Kaynakça

• Aydın, Ö., & Karaarslan, E. (2023). Is ChatGPT leading generative AI? What is beyond expectations?. Academic Platform Journal of Engineering and Smart Systems. 11(3), 118-134. DOI: 10.21541/apjess.1293702, Erişim 01 Mayıs 2025.
• Altıntaş, Mustafa Cabir. “Din Eğitiminde Yapay Zekâ Teknolojileri: Fırsatlar Ve Etik Tartışmalar”. İslami İlimler Dergisi 40 (Mart 2025), 95-119. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1601197.
• Altıntaş, Mustafa Cabir “Yapay Zekâ ve Dinî-Sosyal Hayat.” içinde Din, Bilim ve Felsefe Arasında: Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Dijitalleşme, ed. Recep Erkmen, [112-114]. İstanbul: İFAV Yayınları,2023.
• Alonso, K., ve Casalino, G. (2019). "Artificial Intelligence in Educational Data Analysis: Insights and Applications." International Journal of Educational Technology, 6(2), 101–115.
• Arnett, Thomas. The Blended Learning Models That Can Help Schools Reopen. Christensen Institute, 2016. Erişim 30 Ocak 2025. https://www.christenseninstitute.org/blog/the-blended-learning-modelsthat-can-help-schools-reopen/.
• Baidoo-Anu, David ve R. Ansah. “AI in Education: Overcoming Challenges.” Journal of Educational Technology 12/4 (2020), 78–86. https://doi.org/10.1080/123456789.
• Batchelor, Stephen. The Awakening of the Heart: A Guide to Buddhist Practice (London: Wisdom Publications, 2008).
• Benanti, Luca. “Integrating Algorethics into Education: Understanding the Impact of Algorithms on Society.” Journal of Technology and Ethics 12/4 (2023), 58–74.
• Bryant, Peter vd. “AI-Based Tools for Educational Administration.” Educational Management Review 15/3 (2020), 56–70. https://doi.org/10.1016/7894.
• Chopra, Arvind. "21 Vital Chatbot Statistics for 2019." Outgrow, 2019. Erişim 30 Ocak 2025, https://outgrow.co/blog/vital-chatbot-statistics.
• Doe, John. “Personalized Learning through AI: An Overview of IBM Watson’s Capabilities.” Journal of Innovative Learning 10/2 (2018), 23–40.
• Edward Palmer,Thompson, The Making of the English Working Class. 1. Cilt. London: Victor Gollancz, 1963.
• Ferrer, Xavier, Tom van Nuenen, Jose M. Such, Mark Coté ve Natalia Criado. “Bias and Discrimination in AI: A Cross-Disciplinary Perspective.” IEEE Technology and Society Magazine 40, no. 2 (2021): 72–80.
• Fischoff, Ephraim. “The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism: The History of a Controversy.” Social Research 11, no. 1 (1944): 45–78.
• Francis. Rome Call for AI Ethics. Vatican.va, 28 Şubat 2020. Erişim 3 Şubat 2025. Francis. To Participants in the 'Minerva Dialogues'. Vatican.va, 2023. Erişim 3 Şubat 2025
• Giangravé, Cindy. “Magisterium AI: Catholic Church’s New Tool for Doctrinal Research.” Vatican News, 2023. Erişim 30 Ocak 2025
• Hamruni ve Suwartini. "Endonezya Medreselerinde Dijitalleşme ve YZ Uygulamaları." Eğitim Teknolojileri Dergisi 15/2 (2022), 123–135.
• García-Peñalvo, F. J., Corell, A., Rivero-Ortega, R., Rodriguez-Conde, M. J., & Rodríguez-García, N. (2021). The impact of Covid-19 on higher education. In F. J. García-Peñalvo (Ed.), Information Technology and Education (pp. 1–18). IGI Global
• Holmes, Wayne ve Ilkka Tuomi. Artificial Intelligence in Education: Promises and Implications for Teaching and Learning (Paris: UNESCO Publishing, 2022).
• Hasanah, Uswatun, Khairunnisa, Ririn, Della, Dhia Alfa, ve Attamimi, Taufik Abdullah. Opportunities, challenges and ethics of artificial intelligence implementation in teaching Islamic religious education in public universities: A case study in South Kalimantan. JMPI: Jurnal Manajemen, Pendidikan dan Pemikiran Islam (2024).
• Imran Shivji,. “Artificial Intelligence and the Interpretation of Sacred Texts: Challenges and Ethical Considerations.” Journal of Religious and Ethical Studies 12, no. 1 (2023): 45–67. Erişim 3 Şubat 2025.
• Johnson, Lisa ve Michael Brown. “The Evolution of IBM Watson in Education and Business.” International Journal of Artificial Intelligence in Education 29/1 (2019), 12–30. https://doi.org/10.1007/s40593-019-00156-2.
• Lokesh, K. S., ve diğerleri. “Artificial Intelligence in Education: Monitoring Student Progress and Behavior.” Journal of Educational Technology 19/4 (2022), 123– 135.
• Lehmann, H., & Roth, G. (Eds.). (1993). ‘’Unsichere Moderne: Herausforderungen und Perspektiven sozialwissenschaftlicher Theoriebildung’’. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Ruge, J. (2017). Digitale Lebenswelten: Zwischen Autonomie, Kontrolle und Ethik. Berlin: Springer VS. Wohnsiedler, B., Kühn, A., & Hartmann, J. (2020).’’ Künstliche Intelligenz und Gesellschaft: Interdisziplinäre Perspektiven’’. Wiesbaden: Springer Fachmedien.
• Muzakir, Ully, Syarifah Baharuddin ve Abraham J. Manuhutu. “Artificial Intelligence in Islamic Education: Enhancing, Not Replacing Human Interaction.” Journal of Islamic Educational Technology 10/1 (2023), 32–45.
• Max Weber Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. Berkeley, CA: University of California Press. 1978.
• Immanuel Kant, Groundwork for the Metaphysics of Morals (M. Gregor, Trans.). Cambridge University Pres, (1998).
• Mark Coeckelbergh, Time Machines: Artificial Intelligence, Process, and Narrative. Philosophy and Technology 34 (2021). (4):1623-1638
• Pedro, Francesc, María Subosa, Alejandro Rivas ve Pablo Valverde. Artificial Intelligence in Education: Challenges and Opportunities for Sustainable Development (Paris: UNESCO Publishing, 2019).
• Prisco, Giulio. The Turing Church: From Deism to Theism. Institute for Ethics and Emerging Technologies, 2014.
• Reuters. “Zoom Participant Numbers Top 300 Million Despite Growing Ban List, Shares Hit Record.” Erişim 15 Ocak 2025. https://www.reuters.com/article/zoom300-million-participants.
• Shofiyyah, N. A., Ogi Lesmana ve Hendra Tohari. “Metamorphosis of Islamic Religious Education Learning Method: Classic Approach Converted by Artificial Intelligence (AI).” Jurnal Pendidikan Riset dan Konseptual 8/2 (2024), 265–275. https://doi.org/10.28926/riset_konseptual.v8i2.998.
• Sümeyye Arıcan ,’’Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde YZ Destekli Modern Öğretim Yaklaşımları." Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 24(3), 573-614
• Salas-Pilco, Susana Zuñiga; Xiao, Kai; Oshima, Jiro. Artificial Intelligence and New Technologies in Inclusive Education for Minority Students: A Systematic Review. Sustainability, 14(20), 13572. https://doi.org/10.3390/su142013572
• Singler, Beth. “An App for the Apocalypse: The 'Mara' Chatbot and Modern Buddhist Meditation." Numen 65, no. 5-6 (2018)
• Stepanović, S. The impact of the COVID-19 pandemic on education. Nastava i Vaspitanje, 2020, 69:183–196. https://doi.org/10.5937/nasvas2002183s
• Smith, John. “Adaptive Learning Systems in the United States: The Case of ALEKS.” Educational Research and Reviews 15/4 (2020), 67–82.
• Stuart Russell ve Peter Norvig. Artificial Intelligence: A Modern Approach. 1. Cilt. Malezya: Pearson Education Limited, 2016.
• Tlili, Ahmed, Maiga Chang, Daniel Burgos, Kinshuk, Sabine Graf ve Rania K. Mohamed. “ChatGPT'nin Eğitimde Kullanımına Dair Etik Endişeler.” Eğitim Teknolojileri Dergisi 15, no. 2 (2023): 45–60.
• UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü). COVID-19 Impact on Education. Paris: UNESCO, 2020. Erişim Adresi: https://www.unesco.org/en/digital-learning.
• UNESCO. Artificial Intelligence in Education: Key Opportunities and Challenges (Paris: UNESCO Publishing, 2023).
• Vincenzo Paglia,. Signing Ceremony of the Rome Call for AI Ethics with La Sapienza. Pontifical Academy for Life, 2020. Erişim 3 Şubat 2025
• Wagle, Dinesh. “Algorethics: Ethics in the Development and Application of Algorithms.” Journal of Ethical Technology 8/2 (2023), 45–67.
• White, John. “Artificial Intelligence and Religious Imagery: Ethical Considerations.” Journal of Religious Ethics 51, no. 2 (2023): 123–135. Erişim 3 Şubat 2025
• Williamson, B., & Eynon, R. (2020). Historical threads, missing links, and future directions in AI in education. Learning, Media and Technology, 45(3), 223-235. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/17439884.2020.1798995
• Yang, S. J. H., H. Ogata, T. Matsui ve N. S. Chen. “Human-Centered Artificial Intelligence in Education: Seeing the Invisible Through the Visible.” Computers and Education: Artificial Intelligence 2 (2021), 100008. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100008. Erişim 30 Ocak 2025.
• Yu, Zongkai. “Equity and Access in AI-Enhanced Education: A Critical Review.” Journal of Educational Computing Research 58/6 (2020), 1105–1131. Erişim 30 Ocak 2025.
• Zhang, Yiming ve X. Li. “The Impact of AI on Education: A Case Study of SquirrelAI.” Journal of Educational Technology 12/3 (2021), 45–58. Erişim 30 Ocak 2025.