Osmanlı Kroniklerinde Sokollu Mehmed Paşa ve Sokoloviç Ailesi

Yıl 2021, Cilt: 11, 321 - 354, 30.06.2021

Abdullah Zararsız

Öz

Osmanlı Devleti’nde kuruluş devrinden başlayarak birçok ailenin, devlete önemli katkılar sağladığı bilinmektedir. 16. yüzyılda Sokoloviç ailesi, hem çok sayıda üyesinin devlet hizmetinde görev alması hem de en önemli makamlarda bulunmuş olmalarından dolayı dikkat çekmektedir. Özellikle Sokollu Mehmed Paşa’nın himayesiyle birçok aile üyesi, devlette üst kademelere kadar yükselmeyi başarmıştır. Osmanlı hizmetinde bilinen ilk Sokoloviç olan Deli Hüsrev Paşa’nın yanı sıra, Hüsrev Paşa’nın kardeşi Lala Mustafa Paşa, Sokollu Mehmed Paşa’nın oğlu Hasan Paşa, aile mensuplarından Lala Mehmed Paşa, Mustafa Paşa, Ferhad Paşa gibi devlet adamları, Avusturya ve İran’a yönelik seferlerde oldukça önemli hizmetlerde bulunmuşlardır. Sokoloviç ailesi üyelerinin etkinliği, özellikle Sokollu Mehmed Paşa’nın sadrazamlığı sırasında artmış ve önemli mevkilere getirilmişlerdir. Bu çalışmada, Osmanlı kroniklerinde Sokollu Mehmed Paşa ve Sokoloviç ailesinin diğer üyeleri hakkında verilen bilgiler değerlendirilecek ve aile üyelerinin devlet hizmetindeki faaliyetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sokollu Mehmed Paşa, Lala Mustafa Paşa, Lala Mehmed Paşa, Sokoloviç

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref 1330, “Sokollu Mehmed Paşa’nın Evail-i Ahvali ve Ailesi Hakkında Bazı Malumat-Cevahirü’l-Menakıb”. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası V/29, 257-265.
• Abdülkadir Efendi 2003, Topçular Katibi Abdülkadir (Kadri) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil). Haz. Ziya Yılmazer, Ankara.
• Afyoncu E. 2009a, “Sokullu Mehmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37, 354-357. İstanbul.
• Afyoncu E. 2009b, “Sokulluzâde Hasan Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37, 366-368. İstanbul.
• Ahmed Cevdet Paşa 2018, Tarih-i Cevdet I. Haz. Mehmet İpşirli, Ankara.
• Ahmed Refik 2017, Sokollu Mehmed Paşa. Haz. Yılmaz Kurt, Ankara.
• Ak M. 2003, “Lala Mehmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 27, 71-73. İstanbul.
• Altaylı Y. 2006, “Budin Beylerbeyi Arslan Paşa (1565-1566)”. OTAM XIX, 33-51.
• Aykut N. 1997, “Hasanbeyzâde Ahmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 16, 363-364. İstanbul.
• Babinger F. 1992, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. Coşkun Üçok, Ankara.
• Baysun M. Cavid 1953, “Hasan-Beyzade Ahmed Paşa”. Türkiyat Mecmuası X, 321-340.
• Celalzade Mustafa Çelebi 2011, Kanuni’nin Tarihçisinden Muhteşem Çağ: Tabakatü’l-Memalik ve Derecatü’l-Mesalik. Haz. Ayhan Yılmaz, İstanbul.
• Doğan G. 2017, “Venediklü ile dahi sulh oluna”: 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri. İstanbul.
• Emecen F. 2000, “İbrahim Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21, 316-317. İstanbul.
• Emecen F. 2002, “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar: İbrahimhanzadeler Örneği”. XIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler III. Cilt III. Kısım. Ankara 4-8 Ekim 1999. Ankara, 1877-1886.
• Emecen F. 2013, “Doğu Akdeniz’de Osmanlı Stratejisi: Sokullu Mehmed Paşa ve Kıbrıs”. Eds. Halit Eren, Akdeniz’de İslam Medeniyeti Milletlerarası Konferans Tebliğleri. Lefkoşa 1-4 Aralık 2010. İstanbul, 177-183.
• Evliya Çelebi 1999, Seyahatname. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul.
• Feridun Ahmed Bey 2012, Nüzhet-i Esrârü’l-Ahyâr der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar. Haz. H.Ahmet Arslantürk-Günhan Börekçi, İstanbul.
• Fleischer C. H. 1996, Tarihçi Mustafa Âli: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. Çev. Ayla Ortaç, İstanbul.
• Gelibolulu Mustafa Âlî 2000, Künhü’l-Ahbar. Haz. Faris Çerçi, Kayseri.
• Gelibolulu Mustafa Âlî 2009, Künhü’l-Ahbar 4. rükn: Osmanlı Tarihi I (Tıpkıbasım), Ankara.
• Gelibolulu Mustafa Âlî 2014, Nusret-nâme. Haz. Mustafa Eravcı, Ankara.
• Gelibolulu Mustafa Âlî 2015, Nushatü’s-selatin-Siyaset Sanatı. Haz. Faris Çerçi, İstanbul.
• Gökbilgin T. 1979a, “Mehmed Paşa, Sokollu”. İslam Ansiklopedisi 8, 595-605. İstanbul.
• Gökbilgin T. 1979b, “Hasan Paşa, Sokulluzade”. İslam Ansiklopedisi 5/1, 325-329. İstanbul.
• Gökbilgin T. 1979c, “İbrahim Han”. İslam Ansiklopedisi 5/2, 894-896. İstanbul.
• Hammer J. 1332, Devlet-i Osmaniye Tarihi. Çev. Mehmed Ata, İstanbul.
• Hancz E. 2007, “Peçuylu İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 34, 216-218. İstanbul.
• Hasan Bey-zade Ahmed Paşa 2004, Hasan Bey-zade Tarihi. Haz. Şevki Nezihi Aykut, Ankara.
• İpşirli M. 2001, “Kadızade, Ahmed Şemseddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 24, 96-97. İstanbul.
• İsen M. 1988, Gelibolulu Mustafa Âlî. Ankara.
• Jorga N. 2005, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi III. Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul.
• Kaçan Erdoğan M. 2016, “Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa’nın Macaristan’daki Hayratı”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 35, 67-116.
• Kaldy-Nagy G. 1990, “Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa (1566-1578)”. Belleten LIV/210, 649-663.
• Katip Çelebi 2016, Fezleke. Haz. Zeynep Aycibin, İstanbul.
• Koric E. 2015, Životni put prvog beglerbega Bosne: Ferhad-paša Sokolović (1530-1590). Sarajevo.
• Koyuncu A. 2015, “Devşirme Tarihine Bir Derkenar: Bosna’nın İslamlaşması ve Osmanlı Terminolojisinde Potur ve Potur Oğulları Terimlerinin Anlamı”. Eds. Yunus Koç-Serhat Küçük, Türk Sosyal Tarihçiliğinde Bir Yalnız İsim: Bahaeddin Yediyıldız’a Armağan. Ankara, 213-259.
• Kütükoğlu B. 1979, “Mustafa Paşa, Lala, Kara”. İslam Ansiklopedisi 8, 732-736. İstanbul.
• Kütükoğlu B. 1989, “Âlî Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 2, 414-416. İstanbul.
• Lamartine A. 2008, Osmanlı Tarihi. Çev. Serhat Bayram, İstanbul.
• Lütfi Paşa 1341, Tevarih-i Al-i Osman. İstanbul.
• Mehmed Süreyya 1999, Sicill-i Osmani. Haz. Nuri Akbayar, İstanbul.
• Muvakkit Salih Sıdkı Efendi ?, Tarih-i Bosna ve Hersek I. Gazi Husrev Beg Kütüphanesi İslâmi Yazmalar Katalogu, n. 7551.
• Nahîfî Mehmed Efendi 2019, Cevâhiru’l-menâkıb. Haz. İbrahim Pazan, İstanbul.
• Naîmâ Mustafa Efendi 2007, Târih-i Naʻîmâ. Haz. Mehmet İpşirli, Ankara.
• Nasûhü’s-Silâhî (Matrakçı) 1976, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. Haz. Hüseyin Yurdaydın, Ankara.
• Oruç H. 2005, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”. OTAM 18, 249-271.
• OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.
• Özcan A. 1999, “Hüsrev Paşa, Deli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 19, 40-41. İstanbul.
• Özcan A. 2017, Fatih Sultan Mehmed-Atam Dedem Kanunu: Kanunnâme-i Âl-i Osman. İstanbul.
• Peçevî İbrahim Efendi 1866, Tarih-i Peçevî. cilt I-II, İstanbul.
• Samarcic R. 1995, Dünyayı Avuçlarında Tutan Adam: Sokollu Mehmed Paşa. Çev. Meral Gaspıralı, İstanbul.
• Selanikî Mustafa Efendi 1999, Tarih-i Selanikî. Haz. Mehmet İpşirli, Ankara.
• Tekindağ Ş. 1979, “Mehmed Paşa, Lala”. İslam Ansiklopedisi 7, 591-595. İstanbul.
• Turan Ş. 1958, “Lala Mustafa Paşa Hakkında Notlar ve Vesikalar”. Belleten XXII/88, 551-593.
• Turan Ş. 1964, “Peçevî”. İslam Ansiklopedisi 9, 543-545. İstanbul.
• Turan Ş. 2011, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Taht Kavgaları. İstanbul.
• Uzunçarşılı İ.H. 1988, Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara.
• Uzunçarşılı İ.H. 2011, Osmanlı Tarihi II. Ankara.
• Yıldız M. 2014, “Havsa’daki Şehit Mehmed Paşazade Kasım Paşa Vakfı”. Vakıflar Dergisi 41, 97-114.
• Yücel Y. 1988, Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar: Kitab-ı Müstetab, Kitabu Mesâlihi’l-Müslimîn ve Menâfi’i’l-Mü’minîn, Hırzü’l-Mülûk. Ankara.
• Zinkeisen J.W. 2011, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi III. Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul.