Kral I. Aleksander Suikastı ve Türkiye-Yugoslavya İlişkilerine Etkisi

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 115 - 144, 30.12.2018

Aydın Yiğit

Öz

I. Dünya Savaşı sonunda “Sırp-Hırvat Sloven Krallığı”nın kurulmasında etkin rol alıp, babasının ölü- münden sonra tahta çıkarak ülkesini idare eden I. Aleksander, vatanı ve milleti için fedakârlıktan çekin- meyen önemli bir asker, aynı zamanda iyi bir devlet adamı idi. Balkanlar ile Avrupa’da barış ve güven- liğin korunması gerektiğini düşünerek, Balkan Antantı, Küçük İtilaf gibi önemli uluslararası teşkilatların üyesi, hatta kurucularından biri olmuştur. Özellikle Balkan Antantı’nın kuruluş sürecinde gösterdiği gay- retler, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın da büyük takdirini kazandığın- dan, iki liderin ortak mesaisi kardeşlik boyutuna ulaşan dostluğun oluşmasını sağlamıştır. Ancak bu dost- luğun oluşmasından çok kısa bir süre sonra Yugoslavya Kralı I. Aleksander, Marsilya’da 9 Ekim 1934 tarihinde suikasta uğrayarak hayatını kaybetmiştir. Kralın ölümü, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile onun kurucusu Gazi Mustafa Kemal nezdinde önce büyük bir şaşkınlık ardından da derin bir üzüntü yaratmıştır. Bu yüzdendir ki, dostunu kaybetmenin acısını yaşayan Türk devlet erkânı ile kamuoyu, duyduğu sevgi ve saygının ifadesi olarak ülkesindeki birçok ilki merhum kral adına gerçekleştirmiştir. Çalışmada, Yugoslavya Kralı I. Aleksander’ın hayatından kısaca bahsedildikten sonra Marsilya Suikastı’nın sebepleri ve siyasi gelişmeler üzerinde durulacaktır. Akabinde Marsilya Suikastı ile hayatını kaybeden Kral I. Aleksander’ın ölüm haberinin Türkiye’de uyandırdığı akisler, olay karşısında başta Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal olmak üzere siyasi erkânın tutumu, TBMM’nin faaliyetleri ve Yugoslav halkının üzün- tüsünü paylaşan Türk milletinin sergilediği tavır incelenmeye çalışılacaktır. Devletlerarasındaki ikili ilişkilerin toplumdaki yankıları ve toplum psikolojisine etkileri bu bağlamda ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Yugoslavya, Kral I. Aleksander, Türkiye, Balkan Antantı, Marsilya Suikastı

Kaynakça

• Armaoğlu F. (2015). 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995. İstanbul 2015.
• Armstong H. F. (1935). “After the Assassination of King Alexander”. Foreign Affairs 13/2 (1935) 204-225.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) (1919-1923) (1994). Cilt 2. Ankara 1994.
• Baerlein H. (1922). The Birth of Yugoslavia. Volume II. London 1922.
• Balkanicus (1934). “Alexander I of Yugoslavia: King, Soldier, and Statesman”. World Affairs 97/4 (1934) 219-222.
• Banac I. (1997). “Sırbistan’da Milliyetçilik”. Yay. Haz. K. Saybaşılı & G. Özcan, Yeni Balkanlar, Eski Sorunlar. İstanbul (1997) 87-116.
• Düstur (1955). Tertip 3. Cilt 15. Ankara 1955.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 11). “Facia!”. Zaman, p.1.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 13). “Ne Olacak?”. Zaman, p.1.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 15). “Medenî Tekâmül”. Zaman, p.1-2.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 18), “Faaliyete Geçiyorlar mı?”. Zaman, p.1-2.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 19). “Kabahat Kimde?”. Zaman, p.1-2.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 21). “Haberler Fena!”. Zaman, p.1.
• Ebüzziya Zade. (1934, Teşrinievvel 25). “Adaletsizlikle İş Yürümez!”. Zaman, p.1.
• Ercüment Ekrem (1934, Teşrinievvel 22). “Kocaman İtilâf”. Cumhuriyet, p.3.
• Erden Ö. (2006). Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Türkiye’yi Ziyaret Eden Devlet Başkanları. Ankara 2006.
• Falih Rıfkı. (1934, Birinci teşrin 11). “Kıral Aleksandr”. Hâkimiyet-i Milliye, p.1.
• Falih Rıfkı. (1934, Birinci teşrin 15). “Belgrat’ta”. Hâkimiyeti Milliye, p.1.
• Falih Rıfkı. (1934, Birinci teşrin 18). “Yas Günü”. Hâkimiyeti Milliye, p.1.
• Falih Rıfkı. (1934, Birinci teşrin 21). “Belgrat Toplantıları”. Hâkimiyeti Milliye, p.1,3.
• Falih Rıfkı. (1934, Birinci teşrin 25). “Millet Meclisinde”. Hâkimiyeti Milliye, p.1.
• Graham S. (1938). Alexander of Jugoslavia. London 1938.
• Gürkan T. (1971). Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri. İstanbul 1971.
• Güveloğlu G. K. (2012). “SHS ve Yugoslavya Krallığı’nın Türkiye ile Diplomatik İlişkileri (1923-1938)”. Eds. Y. Okay & T. Babalı, Türkiye-Sırbistan İlişkileri. İstanbul (2012) 143-190.
• Güveloğlu G. K. (2015). “Marsilya Suikasti (Yugoslavya Kralı Aleksander’in Öldürülmesi) ve Türkiye’deki Yankıları-9 Ekim 1934”. Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD) 34/57 (2015) 249-269.
• Karahasan M. K. (1994). “Mustafa Kemal Atatürk’ün Barış Felsefesi Işığı Altında Türkiye-Yugoslavya
• Dostluk İlişkileri”. XI. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler (5-9 Eylül 1990). Cilt VI (1994) 2535-2570.
• Lord Kinross (2007). Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu. Çev. N. Sander. İstanbul 2007.
• Morawski K. S. (2016). “The Assassination of King Alexander I of Yugoslavia in the Light of Archival Press Articles”. Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 51/1 (2016) 47-76.
• Muharrem Feyzi. (1934, Teşrinievvel 11). “Marsilya Suikasti”. Cumhuriyet, p.2.
• Muharrem Feyzi. (1934, Teşrinievvel 15). “Cinayetin Siyasî Tesirleri Ne Olacak?”. Cumhuriyet, p.2.
• Necmeddin Sadık. (1934, Teşrinievvel 11). “Prens Piyer Dün Kral İlân Edildi”. Akşam, p.1.
• Necmeddin Sadık. (1934, Teşrinievvel 22). “Mühim Bir Tebliğ”. Akşam, p.1-2.
• Ö. R. (1934, Teşrinievvel 13). “Yugoslavya Kralının Katli”. Zaman, p.2.
• Özgiray A. (1999). “Türkiye-Yugoslavya İlişkileri (1920-1938)”. Tarih İncelemeleri Dergisi (TİD) XIV (1999) 11-24.
• Seton-Watson H. (1946). Eastern Europe Between the Wars 1918-1941. London 1946.