Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Antalya Gayrimüslimleri

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 159 - 181, 30.12.2017

Güven Dinç

Öz

Cizye defterleri Osmanlı Devleti‟nde gayrimüslimlere münhasır kayıtlardandır. Tanzimat dönemine dair tespit edilen sekiz adet cizye defterine göre Antalya‟da gayrimüslimler yerli Rumlar ve Ermeniler, yabancı Rum, Ermeni ve Yahudilerden müteşekkildi. Yerli gayrimüslim miktarı 2800 civarında olup, bu şehir merkezinin üçte birine yakın bir orandı. Antalyalı gayrimüslimlerde hane nüfusu kadınlar da dâhil edildiğinde ortalama 5 kişiydi. Yaş ortalamaları oldukça genç ve dinamik bir yapıdadır. Bu sebeple çalışabilirlik ve vergilendirme açısından verimli bir durum söz konusudur. Gayrimüslimlerin meslekleri ve kullandıkları isimler Osmanlı toplumundaki geleneksel yapılarıyla uyumludur.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Gayrimüslim, Cizye, Tanzimat, Osmanlı

Kaynakça

• Altınöz İ. (2013). Osmanlı Toplumunda Çingeneler. Ankara 2013.
• Beden A. (2004). 1854-1859 Tarihleri Arasında Antalya (8 No’lu Antalya Şer’iyye Sicilleri Defterine Göre). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2004.
• Bozkurt G. (1989). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914). Ankara 1989.
• Sami B. S. (2012). Isparta Tarihi. Isparta 2012. Braude B. (1982). “Foundation Myths of the Millet System”. Ed. B. Braude & B. Lewis, Christians and Jews in the Ottoman Empire I (1982) 69-88.
• Çağatay N. (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi V/5 (1947) 483-511.
• Dinç G. (2005a). “Şer‟iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya‟da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu”. OTAM 17 (2005) 103-129.
• Dinç G. (2005b). 9 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicili Defterine Göre 1853-1859 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2005.
• Durgun H. (2014). XIX. Yüzyılda Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1839-1914). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2014.
• Durukan A. (1988). “Alâeddin Keykubad Döneminde Antalya”. Antalya 2. Selçuklu Semineri (1988) 26-51.
• Dündar R. (2012). “H. 1269 (1852-1853) Tarihli Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri”. ZfWT 4/2 (2012) 99-122.
• Düstûr, Tertib 1, Cilt 1.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn-İ Battuta Tanci. (2004). İbn Batûta Seyahatnâmesi. İstanbul 2004.
• Eken G. & Şen H. (2016a). “Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Tokat‟ta Gayrimüslimler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 36 (2016) 161-175.
• Eken G. & Şen H. (2016b). “Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Amasya‟da Gayrimüslimler”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11/1 (2016) 105-132.
• Ercan Y. (1999). “Osmanlı Devleti‟nde Müslüman Olmayan Topluluklar”. Osmanlı IV (1999) 197-207.
• Ercan Y. (1991). “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”. Belleten LV/213 (1991) 371-381.
• Erkal M. (1993). “Cizye”. TDV. İslâm Ansiklopedisi 8 (1993) 42-45.
• Erpolat M. S. (2003). “Cizye Defterlerinin Sosyal ve İktisadî Tarih Araştırmaları Açısından Önemi: Diyarbakır Örneği”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 4 (2003) 189-204.
• Gölen Z. (2003). “1267 (1851) Cizye Nizâm-nâmesi”. Belgeler XXIV/28 (2003) 41-51.
• Gökbilgin M.T. (1988). “Çingeneler”. İslâm Ansiklopedisi. Cilt III (1988) 420-426.
• Gülsoy U. (2002), ”Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni”. Türkler 14 (2002) 82-93.
• İnalcık H. (1960). “Djizya”. The Encyclopaedia of Islam 2 (1960) 562-566.
• İnalcık H. (1993.) “Osmanlılarda Cizye”. İslâm Ansiklopedisi VIII (1993) 45-48.
• Karal E. Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı, 1831. Ankara 1943.
• Kocaoğlu B. (2017). Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi ve Tanzimat Dönemi Uygulamalarından Bir Kesit: Kastamonu Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale 2017.
• Loklar B. (2012). Tanzimat Dönemi’nde Biga Sancağı’nda Cizye Rejimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale 2012.
• Nedkoff B. C. (1944). “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi) (Poll-Tax in the Ottoman Empire)”. Belleten VIII/32 (1944) 599-652.
• Özcoşar İ. & Güneş H. H. (2006). “Osmanlı Devleti‟nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı‟nın Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası:375)”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 5/15 (2006) 159-179.
• Özel O. (2000). “Avarız ve Cizye Defterleri”. Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik (2000) 35-50. Ankara.
• Öztürk T. (2008). “XIII. Yüzyıl İlk Yarısı Trabzon Sancağı Nüfus Tespitinde Avarız ve Cizye Defterlerinin Kullanılabilirliği”. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi 5 (2008) 93-112.
• Şen H. (2014). 1492 Numaralı Sivas Cizye Defterinin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas 2014.
• Şen H. & Eken G. (2016). “Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Sivas Şehrinde Ermeni Nüfusun Mesleki Yapılanması”. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 17/2 (2016) 47-66.
• Şener A. (1980). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. Ankara 1990.
• Tan S. (2010). 17 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi 1297-1300 (M. 1879-1883). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2010.
• Tanrısever R. (2007). 12 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili Defterine Göre 1862-1864 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2007.
• Taşbaş E. (2007). 15 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicili Defterine Göre 1866-1867 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2007.
• Turan O. (2010). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul 2010.
• Yörük D. (2013). “H.1259/ M.1843 Tarihli Cizye Defterlerine Göre Kayseri‟de Rum ve Ermeniler”. Turkish Studies 8/11 (2013) 439-466.