İslamiyetin Orta Asya Tarihi

Year 2020, Volume: 9 Issue: 1, 517 - 528, 27.01.2020

Mesut Avcı

https://doi.org/10.33206/mjss.531275

Abstract

Orta Asya Türk dünyasında İslam’ın bir daha çıkmamacasına yerleşip kök salmasında, Tasavvuf ve tarikat erbabının bölgede sürdürdükleri yoğun ve sürekli irşâd faaliyetlerinin çok büyük tesiri olmuştur. Moğol kasırgasının hüküm sürdüğü o buhranlı dönemlerde, bu tarikatlar insanların en emin ve huzurlu sığınağı olmuştur. Türkler, mistik muhtevasıyla tanıdıkları İslam’ı kabullenmekte hiç de zorlanmamış ve O’nu benliklerine kolaylıkla sindirmişlerdir. Eski dönemin halka yön veren Kam veya Şaman denilen manevi önderlerinin yerini artık Ata ve Baba denilen Sufi dervişler almıştır.

Keywords

Orta Asya, İslamiyet, Tasavvuf

The Central Asian History of İslam

Abstract

In the Turkish world of Central Asia, the intensive and continuous acts of the Sufism and the members of dervish orders have had a great influence on the establishing and rooting of Islam in the region. In those depressing periods when the Mongols reigned, these orders were the safest and peaceful refuge for people. The Turks did not have any difficulty in accepting Islam, that they knew with their mystical content and they easily intimidated them into themselves. The spiritual leaders of the ancient period called the Kam or Shaman, who gave the direction, have now been replaced by the Sufi dervishes called Ata and Baba. After the Mongol ruler Genghis Khan, who occupied most of the Islamic lands, he shared his country among his sons. Jochi Khan, Chagatai Khan, Ögedei Khan, and Tolui Khan, and their children and grandchildren became Muslims with their tribes in less than a century as a result of the attempt of the Sufi dervishes. After the VII. Mongol ruler Ghazan Khan took power in 1295, he declared Islam as the official religion of his country as he was a Muslim.

Keywords

Central Asia, Islam, Sufism, the Turks, Mongol

References

• Aka, İ. (1996). Orta Asya’da İslamiyet’in Yayılması ve Ahmed Yesevi Sevgisi, Ahmed-i Yesevi Hayatı – Eserleri – Fikirleri – Tesirleri. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Arnold, T. W. (1982). İntişar-ı İslam tarihi (Çev: H. Gündüzler). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Babur, G. (2006). Baburname (Çevr: R. Arat; Önsöz ve Tarihi özet: Y. Hikmet Baydur). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Babur Mirza, Z. M. (1993). Baburnama. Harvard: Harvard University.
• Bennigsen, A. ve Chantal-Lemercier Q. (1988). Sufi ve Komiser Rusya’da İslam Tarikatları (Çev: O. Türer). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Beveridge S. (1971). The Babar-Nama. Londra: Messrs, Luzac and Co.
• Çandaroğlu, G. (2019). Sarı Uygurlar ve Kansu Bölgesi Kabileleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Demirci, M. (1996). Türkistan Notları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Dinler Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: Sabah Dış Ticaret ve Pazarlama A.Ş.
• Doerfer, G. (1966). Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen. Almanya: Brill Verlag.
• De Gobineau, A. (1900) Les Religions et les Philosophies dans I’Asil Centerale. Paris: Tous Droıts reserves.
• Eröz, M. (1973).Türk içtimai hayatında totemizm izleri. İktisat Fakültesi Mecmuasından Ayrı Basım, İstanbul.
• Fedotoviç, F. (1994). Saha yeri ve saha Türkleri (Çev: S. Gömeç). AÜ. DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 16(26), 227-241.
• Golden, P. (1992). An Introduction to the History of Turkic Peoples. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Güngör, H. (2007). Eski Türk Dini, Yaşayan Dünya Dinleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Haussig, H. W. (2001). İpek Yolu ve Orta Asya kültür Tarihi. (Çev: Müjdat Kayayerli). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İbn Fadlan. (1954). İbn Fadlan seyahatnamesi (Rıhletu'bni Fadlan) (Çev: L. Doğan). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(1-2), 59-80.
• İbn Haldun. (2004). Mukaddime (Çev: H. Kendir). Ankara: Yeni Şafak Kültür Armağanı.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara.
• Jean-paul R. (1984). la Religion des Turcs et des Mongols. Paris: Poyat.
• Kara, M. (1999). Tarikatler dünyasına genel bir bakış. İslamiyat Dergisi, 32.
• Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü Lügati't-Türk (Çev: S. Erdi - T. Yurtsever). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kafesoğlu, İ. (1988). Türkler. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köprülü, F. (1984). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: D.İ.B. Yayınevi.
• Köprülü, M. F. (1988). Ahmed Yesevi. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Lipovsky, I. (1996). The awakening of Central Asian Islam. Londra: Middle Eastern Studies.
• Mau Tsai, L. (1961). Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der ost-Türken. Wiesbaden: Brill.
• Müller, A. (2013). Der Islam im Morgen- und Abendland. Berlin: G. Grote.
• Narınbayev, A. İ. (2003). Reaktsionnaya rol sufizma vı vostoçnom turkestane. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7.
• Öztürk, Y. N. (1998). Tasavvufun ruhu ve tarikatlar. İstanbul: Sidre Yayıncılık.
• Prıtsak, O. (1988). Kara-Hanlılar. İslam ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Roy, O. (2000). The central Asia: The creation of nations. New York: New York University Press.
• Safronov, R. (2000). İslam in Turkmenistan: The Niyazov calculation, İslam and Central Asia: An enduring legacy or an evolving threat? DC Washington: Center for Political and Strategic Studies.
• Üçok, C., Mumcu A. ve Bozkurt, G. (1996). Türk hukuk tarihi. Ankara.
• Turan, O. (1978). Türk cihan hâkimiyeti mefkuresi tarihi. İstanbul.
• Türer, O. (1998). Ana hatlarıyla tasavvuf tarihi. İstanbul: Seha Yayınları.
• Uludağ, S. (1999). Tasavvuf karşıtı akımlar ve İbn Teymiyye'nin tasavvuf felsefesi. İslamiyat Dergisi, 2(3), 17-18.
• Yazıcı, N. (2007). İlk Türk-İslam devletleri tarihi. Ankara: TDV Yayınları.
• Yazıcı, T. (1988). Nakşbend. İslam ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Yusuf Has Hacip (1991). Kutadgu bilig (Çev: R. Arat). Ankara.