BAĞDAT KÖŞKÜ’NDE YENİDEN KULLANILAN ANTİK RENKLİ MERMERLER VE DİĞER TAŞLAR

Yıl 2023, Sayı: 24, 66 - 87, 20.06.2023

Zeki Boleken

Öz

Osmanlı mimarisinde Bağdat Köşkü, antik mermer ve diğer taşların yeniden duvar kaplaması olarak kullanıldığı dikkat çekici yapılardan biridir. Ancak köşk cephelerinde devşirme olarak kullanılan renkli mermerler hakkında şimdiye kapsamlı bir araştırma yapılmamıştır. Köşk cephesinde kullanılan renkli mermerlerin ve diğer taşların çoğu antik dönemden olup, birkaç tanesi 17. yüzyılda Avrupa ülkelerinde bilinmektedir. Türkiye, Yunanistan, İtalya, İspanya, Fransa ve Mısır'daki antik ocaklardan çıkarılan bu eski renkli mermerler, konuyu daha da renkli kılmaktadır. Bağdat Köşkü'nün cephesi farklı sanat üsluplarını yansıtmaktadır. Bağdat Köşkü, etrafındaki yapılarla birlikte ele alındığında Topkapı Sarayı'nda sınırlı bir mekânda Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı bölgelerinin renkli bir mimari dille temsil edildiği fark edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, İstanbul, Topkapı Sarayı, Bağdat Köşkü, Devşirme malzeme, Antik mermerler ve diğer taşlar.

Kaynakça

• Andreoli, Alberto, Fede Berti, Lorenzo Lazzarini, R. Pierobon Benoit. “New Contributions on Marmor Iassense”, ASMOSIA VI Proceedings of the Sixth International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity. Ed. Lorenzo Lazzarini. Padova: Bottega d’Erasmo Aldo Ausilio Editore, 2002, 13-18.
• Angı, O. Serkan. “Süleymaniye Camii’nin Yapımında Kullanılan Doğal Taşlar ve Korunmuşluk Durumları”, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Seminer Bildiri Kitabı. İstanbul: İBB-KUDEB, 2009, 87-92.
• Antonelli, Fabrizio, Lorenzo Lazzarini, Léopold Rasplus, Bruno Turi. “Petrographic and Geochemical Characterization of Cipollino Mandolato Marble from the French Central Pyrenees”, ASMOSIA 5 Interdisciplinary Studies on Ancient Stone. Ed. John J. Herrmann, Norman Herz, Richard Newman. London: Archetype Publications, 2002, 77-90.
• Asgari, Nuşin. “The Proconnesian Production of Architectural Elements in Late Antiquity, Based on Evidence from the Marble Quarries”, Constantinople and its Hinterland: Papers from the Twenty-seventh Spring Symposium of Byzantine Studies. Ed. Cyril Mango, Gilbert Dagron. Hampshire: Variorum, 1995, 263-288.
• Asgari, Nuşin, Thomas Drew-Bear. “The Quarry Inscription of Prokonnesos,” ASMOSIA 5 Interdisciplinary Studies on Ancient Stone. Ed. John J. Herrmann, Norman Herz, Richard Newman. London: Archetype Publications, 2002, 1-19.
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2004.
• Attanasio, Donata, Matthias Bruno, Walter Prochaska, Ali Bahadır Yavuz. “Analysis and Discrimination of Phrygian and Other Pavonazzetto-like Marbles”, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone Proceedings of the X ASMOSIA Conference. Vol. I, Ed. Patrizio Pensabene, Eleonora Gasparini. Rome: L’Erma di Bretschneider, 2015, 753-764.
• Barkan, Ömer Lütfi. Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550- 1557). Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1972.
• Barsanti, Claudia. “L’esportazione di marmi dal Proconneso nelle regioni pontiche durante il IV-VI secolo”, Rivista dell’ Istituto nazionale d’archeologia e storia dell’arte. 12 (1989): 91-220.
• Betsch, William Earl. The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinopole. Ph.D. Diss., University of Pennsylvania, 1977.
• Boleken, Zeki. “Topkapı Sarayı Revan Köşkü’nde Kullanılan Devşirme Malzemelerin Yeniden Değerlendirilmesi”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı. 7 (2018): 49-66.
• Borghini, Gabriele. Marmi Antichi. Roma: De Lucu Edizioni D’arte, 1989.
• Bruno, Matthias, Hakan Elçi, Ali Bahadır Yavuz, Donato Attanasio. “Unknown Ancient Marble Quarries of Western Asia Minor,” Interdisciplinary Studies on Ancient Stone Proceedings of the IX ASMOSIA Conference. Ed. Anna Gutiérrez Garcia-M., vd. Tarragona: Institut Català d’Arqueologia Clàssica, 2012, 562-572.
• Çelik, Serpil. Süleymaniye Külliyesi Malzeme, Teknik ve Süreç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2009.
• Dal, Murat, O. Serkan Angı, Rahmi Eyüpoğlu. “İstanbul’daki Bazı Tarihi Yapılarda Kullanılan Yapı Taşlarının Kökenleri ve Getirildikleri Yerler”, Mimarlıkta Malzeme. 6 (2007): 72-76.
• Dennert, Martin. Mittelbyzantinische Kapitelle: Studien zu Typologie und Chronologie, Asia Minor Studien 25. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 1997.
• Diker, Hasan Fırat. Topkapı Sarayında Revan ve Bağdat Köşkleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 2000.
• Ducrot, Enrico. “Approccio metodologico per il riconoscimento della pietre antica: I’esempio della «Pudinga di Hereke»”, Marmi Antichi II Cave e tecnica di lavorazione provenienze e distribuzione. Ed. Patrizio Pensabene. Roma: L’Erma di Bretschneider, 1998, 79-86.
• Eldem, Sedat Hakkı. Köşkler ve Kasırlar 1. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, 1974.
• Eldem, Sedat Hakkı, Feridun Akozan. Topkapı Sarayı Mimari Bir Araştırma. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1981.
• Erguvanlı, Kemal, Metin Ahunbay, Zeynep Ahunbay, İsmail Eriş, Mustafa Erdoğan, Ahmet Onak, Rahmi Eyüpoğlu. Marmara Bölgesi Eski Taşocaklarının İşletilebilme ve Taşlarının Restorasyonda Kullanılabilme Olanaklarının Araştırılması. TÜBİTAK Proje No. 681, 1989.
• Esemenli, Deniz. Mekânlar, Zamanlar: Topkapı Sarayı. İstanbul: Akbank Yayınları, 2000.
• Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Akkirman, Belgrad, Gelibolu, Manastır, Özü, Saraybosna, Slovenya, Tokat, Üsküp 5. Kitap. Haz. Seyyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesi ile Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa, Bolu, Trabzon, Erzurum, Azerbaycan, Kafkasya, Kırım, Girit 2. Kitap. Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Eyice, Semavi. “Bağdat Köşkü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 444-446.
• Gnoli, Raniero. Marmora Romana. Roma: Edizioni dell’Elefante, 1971.
• Goodwin, Godfrey. Topkapi Palace, An Illustrated Guide to its Life and Personalities. Londra: Saqi Books, 1999.
• Günsenin, Nergis. “Récentes découvertes sur l’ile de Marmara (proconnese) á l’époque byzantine: épaves et lieux de chargement,” Archaeonautica. 14 (1998): 309-316.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Bağdat-Osmanlı Dönemi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 433-437.
• Harrel, James A., Lorenzo Lazzarini, Matthias Bruno. “Reuse of Roman Ornamental Stones in Medieval Cairo, Egypt”, ASMOSIA VI Proceedings of the Sixth International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity. Ed. Lorenzo Lazzarini. Padova: Bottega d’Erasmo Aldo Ausilio Editore, 2002, 89-96.
• Kahraman, Nurfeddin, Refik Arıkan. “Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerinde Karamürsel Taşı ve İzmit Bölgesi Diğer Taş Ocakları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarih Sempozyumu II. Cilt III, Ed. Haluk Selvi, vd. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 2016, 1863-1876.
• Kaygusuz, Zülfiye. 10 Numaralı Mühimme Defteri’nin (1-178) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2006.
• Lazzarini, Lorenzo. “The Origin and Characterization of ‘Breccia Nuvolata’, ‘Marmor Sagarium’ and ‘Marmor Triponticum’”, ASMOSIA 5 Interdisciplinary Studies on Ancient Stone. Ed. John J. Herrmann, Norman Herz, Richard Newman. London: Archetype Publications, 2002, 58-67.
• Lazzarini, Lorenzo. Pietre e Marmi Antichi: natura, caratterizzazione, origine, storia d’uso,diffusione, colezionismo. Padova: Cedam, 2004.
• Lazzarini, Lorenzo. Poikiloi Lithoi, Versiculores Maculae: I Marmi Colorati Della Grecia Antica Storia, Uso, Diffusione,Cave, Geologia, Caratterizzazione Scientifica, Archeometria, Deterioramento. Pisa-Roma: Fabrizio Serra, 2007.
• Lazzarini, Lorenzo. “Note sulle cave di marmo usato per statuaria greca arcaica,” Atti del Conv. Naz. di Studi “I Greci in Adriatico nell’età dei kouroi”. Ed. Mario Luni. Urbino: Quatroventi, 2007, 221-237.
• Lazzarini, Lorenzo. “Six Coloured Types of Stone from Asia Minor Used by the Romans, and Their Specific Deterioration Problems”, Studies in Conservation. 55/2 (2010): 140-146.
• Lazzarini, Lorenzo. “I marmi e le pietre del pavimento marciano”, II manto di pietra della basilica di San Marco a Venezia. Storia, restauri, geometrie del pavimento. Ed. E. Vio. Venedik: Cicero Editore, 2012, 51-107.
• Lazzarini, Lorenzo. “A First Characterization of a New Bigio Antico Marble from a Hitherto Unknown Ancient Quarry at Aghios Petros (Tripolis-Peloponnesus)”, Exempli Gratia: Sagalassos, Marc Waelkens and Interdisciplinary Archaeology. Ed. Jeroen Poblo. Leuven: Leuven University Press, 2013, 141-152.
• Leka, Evridiki, George Zachos. “The Marmor Lesbium Reconsidered and Other Stones of Lesbos”, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone Proceedings of the X ASMOSIA Conference. Vol. I, Ed. Patrizio Pensabene, Eleonora Gasparini. Rome: L’Erma di Bretschneider, 2015, 201-211.
• Meinecke, Michael. “Mamlukische Marmordekorationen in der Osmanischen Türkei”, Miteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts Abteilung Kairo. 27/2 (1971): 207-220.
• Meinecke, Michael. “Die Architektur des 16. Jahrhunderts in Kairo, nach der Osmanischen Eroberung von 1517”, IVème Congrès international d’art turc. Aix-en-Provence: Üniversité de Provence, 1976, 145-152.
• Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Mimarî, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Necipoğlu, Gülru. Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarî Kültür. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Öten, Aliye. Arşiv Belgelerine Göre Sultan Ahmed Külliyesi ve İnşâsı. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2017.
• Robert, Louis. “Les Kordakia de Nicée, le combustible de Synnada et les poissonscies. Sur des letters d’un metropolite de Phrygie au Xe siécle. Philologie et réalités, II”, Journal des Savants. 3-4 (1962): 5-74.
• Rogers, John Michael. “The State and the Arts in Ottoman Turkey Part 1. The Stones of Suleymaniye”, International Journal of Middle East Studies. 14/1 (1982): 71-86.
• Sakaoğlu, Necdet. Tarihi, Mekânları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray- ı Hümayun Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank Yayınları, 2002.
• Sekin, Sefa. Bolayır-Şarköy-Gaziköy Çevresinin Jeomorfolojik Etüdü. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1993.
• Sodini, Jean-Pierre. “Marble and Stoneworking in Byzantium, Seventh- Fifteenth Centuries”, The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century. Ed. Angeliki E. Laiou. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2002, 129-146.
• Sodini, Jean-Pierre. “La sculpture médio-byzantine: le marbre en ersatz et tel qu’enlui-même”, Constantinople and its Hinterland: Papers from the Twenty-seventh Spring Symposium of Byzantine Studies. Ed. Cyril Mango, Gilbert Dagron. Hampshire: Variorum, 1995, 289-311.
• Şimşirgil, Ahmet. Taşa Yazılan Tarih Topkapı Sarayı. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2005.
• Tanyeli, Gülsün. “Hiçbir Üstâd Böyle Kâr Etmemiştir” Osmanlı İnşaat Teknolojisi Tarihi. İstanbul: Akın Nalça, 2017.
• Tezcan, Hülya. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul: TTOK, 1989.
• The Correspondence of Leo, Metropolitan of Synada and Syncellus. Trans. Martha Pollard Vinson. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Library and Collection, 1995.
• Theophanis Continuati. Chronographie Que Theophanis Continuati Nomine Fertur Libri I-IV. Ed. Michael Featherstone, Juan Signes Codoner. Boston/Berlin: De Gruyter, 2015.
• Yalçın, Asnu-Bilban. “Tarihi Kaynaklar Işığında Aya Sofya’nın Altıncı Yüzyıl Süslemesine Dair Bazı Notlar”, Ayasofya Müzesi Yıllığı / Annual of Hagia Sophia Museum. 14 (2014): 94-127.
• Yavuz, Ali Bahadır, Matthias Bruno, Donato Attanasio. “A New Source of Bigio Antico Marble: The Ancient Quarries of Iznik (Turkey)”, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone Proceedings of the IX ASMOSIA Conference. Ed. Anna Gutiérrez Garcia-M., vd. Tarragona: Institut Català d’Arqueologia Clàssica, 2012, 255-262.